العاشقى ونەر كاسىپ توڭكەرىسى قاي ەلدە باستالدى؟
ونەركاسىپ توڭكەرىسى جۇمىس ماشينالارىن جاساپ، قولدانۋدان باستالىپ، ماشينالى، تەحنيكانى كەڭىنەن پايدالانۋعا نەگىزدەلگەن ماشينالى ءوندىرىستىڭ دامۋىمەن اياقتالدى.
مۇنىڭ ناتيجەسىندە كاپيتاليستىك ءوندىرىس ءادىسى فەودال. ءوندىرىس ءادىسىن تۇپكىلىكتى جەڭدى. ونەركاسىپ توڭكەرىسى ءوندىرىستى كاپ. قوعامداستىرۋعا زور مۇمكىندىك اشتى. كوپتەگەن بىتىراڭقى ءوندىرىس پروتسەستەرى ءبىر قوعامدىق وندىرىستىك پروتسەسكە بىرىكتىرىلەدى.
ءىرى ماشينالى يندۋستريانى دامىتۋدىڭ تاريحي العى شارتىن كاپيت. ءوندىرىستىڭ مانۋفاكتۋرالىق ءتۇرى جاسادى. كاپيتالدى العاشقى قورلانۋى كاپ. قاتىناستاردىڭ ودان ءارى دامۋىن قامتاماسىز ەتتى. بۇل ءبىر جاعىنان كۇن كورىس قاراجاتىنان ايرىلعان، سوندىقتان دا توۆار رەتىندە تەك ءوزىنىڭ جۇمىس كۇشىن ۇسىنا الاتىن ادامدار ارمياسىن دۇنيەگە كەلتىردى. ەكىنشى جاعىنان كاپيتاليستەر تابى ءوندىرىس قۇرال جابدىعى مەن جۇمىس كۇشىن ساتىپ الۋعا پايدالاناتىن ءىرى اقشا بايلىعىن جيناقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كاپيتاليست ءوندىرىستىڭ ءوسۋى ىشكى ءارى سىرتقى رىنوكتىڭ كەڭەيۋىنە جول اشتى.
ونەركاسىپ توڭكەرىسى ءبىرسىپىرا ەلدەردىڭ ونەركاسىبىندە كاپيتاليزم دامۋىنىڭ بەلگىلى ءبىر كەزەڭىن سيپاتتايتىن جالپى تاريحي قۇرىلىس بولىپ تابىلادى.
الايدا مانۋفاكتۋرادان ءىرى ماشينالى يندۋسترياعا ءوتۋدىڭ العى شارتى ولاردىڭ بارىندە ءپىسىپ جەتىلگەن جوق. ونەركاسىپ توڭكەرىسى جولىنا باسقا ەلدەردەن بۇرىن ۇلى بريتانيا ءتۇستى ياعني وسى ەلدە باستالدى. 17-عاسىر اياعى مەن 18-عاسىردىڭ 1-جارتىسىندا مۇندا مانۋفاكتۋرالىق ءوندىرىس ءوزىنىڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى.
مانۋفاكتۋرالىق ءوندىرىستىڭ ماشينالى وندىرىسكە اينالۋى ەڭبەك قۇرالدارىنىڭ وزگەرۋىنەن باستالادى. 18-عاسىردىڭ 70-80 -جىلدارى ماقتا يىرۋدە بارعان سايىن دجەنني اتتى مەحانيكالىق ءجىپ يىرگىش كەڭىنەن قولدانىلادى. مەحانيكالىق جولىمەن ءجىپ ءيىرۋدىڭ ونان ءارى دامۋى ۆاتەرلى ستانوكتاردى، اسىرەسە ميۋل- ماشينالاردى قولدانۋعا بايلانىستى بولدى. وسىدان باستاپ ماقتا ماقتا- ماتا، جىپتەر فابريكالىق ادىسپەن ازىرلەنە باستالدى. جەكەلەگەن وندىرىستەردى مەحانيكالىقانيكالاندىرۋ باسقا دا سالالاردا ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ ەكونوميكالىق قاجەتتىلىگىن تۋدىردى. 18-عاسىردىڭ 90 -جىلىنان اياق كەزىندە توقىما ونەركاسىبىندە دج. ۋاتتىڭ بۋ دۆيگاتەلى كەڭىنەن قولدانىلدى. ونەركاسىپ ءوندىرىس كولەمىنىڭ تەزىرەك ءوسۋى جانە رىنوك بايلانىستاردىڭ ونان ءارى ءورىس الۋى ترانسپورت قۇرالدارىنىڭ جەتىلدىرۋدى قاجەت ەتەدى. 19-عاسىردىڭ 1-جارتىسىندا پاروحود قاتىناس مەن بۋ، تەمىر جول ترانسپورتى جۇمىس ىستەي باستادى. ماشينالى تەحنيكانىڭ بارعان سايىن ەتەك الۋى ماشينانىڭ ءوزىن قول ونەرلىك تەحنيكامەن ازىرلەۋگە قايشى كەلدى. بۇل ماشينا قۇرىلىس وندىرىسىنە ماشينالاردى كەڭىنەن ەنگىزۋدىڭ ناتيجەسىندە جويىلدى.
19-عاسىردىڭ باس كەزىندە ونەركاسىپتە مەتالل وڭدەيتىن ستانوكتار، تەح بالعا، گيدراۆليكالىق پرەستەر كەڭىنەن پايدالانا باستادى. ءار ءتۇرلى وندىرىستەردى مەحانيكالىقانيكالاندىرۋ ماشينالاردىڭ جاي كووپەراتسياسىنان ماشينالار جۇيەسىنە كوشۋگە جاعداي جاسالدى.
ۇلى بريتانيادان كەيىن ءىرى ونەركاسىپتى تەزدەتىپ دامىتۋ جولىنا ا ق ش، فرانسيا، گەرمانيا تاعى باسقا ەلدەر ءتۇستى. مانۋفاكتۋرادان ءىرى ماشينالى يندۋسترياعا كوشۋ ءوندىرىستىڭ تەح بازاسىنا عانا ەمەس سونداي-اق قوعامدىق قاتىناستار جۇيەسىندە دە تۇبەگەيلى وزگەرىستەر ەنگىزدى. ۆ. ي لەنين ونەركاسىپ توڭكەرىسىن سيپاتتاي وتىرىپ ونى بارلىق قوعامدىق قاتىناستاردى شۇعىل ءارى كۇرت وزگەرتۋ ەكەندىگىن اتاپ كورسەتتى.
ءوندىرىستىڭ جەتەكشى سالالارىندا ءىرى ماشينالى ءوندىرىستى باياندى ەتۋ وندىرگىش كۇشتەردىڭ ونان ءارى تەزىرەك وركەندەۋىنە ماتەريالدىق العى شارتتار جاسادى. ونەركاسىپ توڭكەرىسى ونەركاسىپتى قوعامدىق ءوندىرىستىڭ باستى سالاسىنا ايلاندىردى، ونى ەگىنشىلىكتەن تولىعىنان ءبولىپ، ءىرى ونەركاسىپ ورتالىقتارىنان جىلدامىراق وسۋىنە مۇمكىندىك اشتى. كاپيتال يندۋستريالىق دامۋى پاتريارحالدىق توماعا- تۇيىقتىقتى ءبىرجولاتا جويدى. ءبىراق تا ماشينالى تەحنيكانى كاپيت. جولمەن پايدالانۋ جالداما جۇمىسشىلاردى قاناۋدى كۇشەيتىپ، جۇمىسشىلاردى ماشينانىڭ شىلاۋىنا اينالدىردى.
كاپيتال فابريكا ءوندىرىسىنىڭ ءوسۋى وي ەڭبەگى جانە دەنە ەڭبەگىنىڭ اراسىنداعى قالا مەن اۋىلدىڭ اراسىنداعى قايشىلىقتاردىڭ شيەلەنىسۋىنە جاعداي جاسادى. ءوندىرىستى ودان ءارى مەحانيكالىق انيكالاندىرۋ كاپيت. فابريكادان جۇمىسشىلاردىڭ ءبىر بولىگىن ىعىستىرىپ شىعارىپ، جاپپاي جۇمىسسىزدىقتىڭ پايدا بولۋىنا اكەلىپ سوقتىردى. ءوندىرىستىڭ قوعامدىق سيپاتى مەن يەمدەنۋدىڭ جەكە مەنشىكتىك فورماسى اراسىنداعى قايشىلىقتىڭ تەرەڭدەۋى ارتىق ءوندىرۋدىڭ دۇركىن- دۇركىن داعدارىسىن دۇنيەگە كەلتىردى. ماشينالى يندۋستريانىڭ وسۋىمەن فابريكا جۇمىسشىلارىنىڭ سانى ارتتى.
