ءمانى قاشقان م ءا م س قاشان تۇزەلمەك
دەگەنمەن، م ءا م س-تىڭ ءوزى 2020 -جىلى عانا ىسكە قوسىلعان بولاتىن. سودان بەرى 2 جىل وتسە دە جۇيە حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ وتىرعان جوق. سوندىقتان دا بولار تاياۋدا وتكەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ وسى ماسەلەگە ءجىتى نازار اۋدارىپ، ۇكىمەتكە جۇيەنى جەتىلدىرۋ تۋرالى ۇسىنىستار ازىرلەۋدى تاپسىرعان ەدى. ال قازىر جۇمىس ىستەپ تۇرعان جۇيەنىڭ ءوزىن تالداپ كورسەك، ساقتاندىرىلعان ازاماتتىڭ ءوزى كەز كەلگەن ەمحاناعا جۇگىنىپ، قالاعان مەديتسينالىق كومەكتى الا المايتىنى ايقىندالىپ شىعا كەلەدى. ويتكەنى، بىرىنشىدەن، كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر مەن بەرىلەتىن دارىلىك زاتتاردىڭ تىزبەسى شەكتەۋلى.
ەكىنشىدەن، قىزمەتتەردى الۋعا بولاتىن مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ ناقتى ءتىزىمى بار. سونىمەن، م ءا م س اياسىندا تەگىن قىزمەت الۋ ءۇشىن الدىن الا تىركەلگەن ەمحانادان جولداما الۋ قاجەت بولادى. ەمحانا ەركىن تاڭداۋ جىل سايىن 15-قىركۇيەكتەن 15-قاراشاعا دەيىنگى ارالىقتا جۇرگىزىلەدى. مۇنان بولەك ەگەر ادام تۇراقتى نەمەسە ۋاقىتشا تۇراتىن، جۇمىس ىستەيتىن نەمەسە وقيتىن جەرىن اۋىستىرسا، قالادان ءبىر ايدان استام ۋاقىتقا كەتسە نەمەسە ءوزى قاراعان ەمحانا قايتا ۇيىمداستىرىلسا نە تاراتىلسا وندا تاعى دا ءوزى قالاعان مەديتسينالىق مەكەمەگە تىركەلە الادى. الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنىڭ رەسمي سايتىندا جاريالانعان تىركەلۋ نۇسقاۋلىعىنىڭ ءبىراز قيىندىعى بار. ماسەلەن، ەمحاناعا تىركەلۋ ءۇشن «ەمحانا تاڭداۋ» تۇيمەسىن باسۋ قاجەت دەپ كورسەتىلگەن. ال ول تۇيمەنى تابۋدى ءوز ەنشىڭىزگە قالدىرعان. ەرىنبەي ىزدەنگەن ادام تۇيمەنى بۇكىل قازاقستانداعى مەديتسينالىق تىزىمدەرىمەن بىرگە جۇكتەلەتىن قۇجاتتارعا ارنالعان بەتتەگى «پاتسيەنتتەرگە ارنالعان» قوسىمشا بەتتەن تابا الادى.
پاتسيەنتكە تۇرعىلىقتى جەرىنە جاقىن مەديتسينالىق نىساندى تاڭداۋعا كەڭەس بەرىلگەنىمەن ودان ارى نە ىستەۋ قاجەتتىگى كورسەتىلمەگەن. تەك قاجەتتى قۇجاتتاردىڭ ءتىزىمى عانا بار. ەلەكتروندى تسيفرلىق قولتاڭباڭىز بولعان جاعدايدا ەمحاناعا e.gov.kz ەلەكتروندى ۇكىمەت پورتالى ارقىلى تىركەلۋگە بولادى. ول ءۇشىن «دەنساۋلىق ساقتاۋ» بولىمىندە «مەديتسينالىق- سانيتاريالىق العاشقى كومەك كورسەتەتىن مەديتسينالىق ۇيىمعا تىركەلۋ» قىزمەتىن تاڭداۋ قاجەت. بارلىق ورىستەر تولتىرىلعاننان كەيىن پاتسيەنت تۋرالى اقپارات اۆتوماتتى تۇردە ەمحاناعا تۇسەدى. ەگەر بارلىق قادام دۇرىس جاسالسا، ءوتىنىش بەرۋشىگە مەديتسينالىق مەكەمەنىڭ ەلەكتروندىق تسيفرلىق قولتاڭباسىمەن راستالعان تىركەۋ تۋرالى حابارلاما كەلەدى. ءدال وسى پورتالدا قاشان جانە قاي ۋاقىتتا جارنالاردىڭ تۇسكەنىن كورۋگە بولادى. ءبىراق، جالپى سومانى ءوزىڭىز ەسەپتەپ الۋىڭىز قاجەت. مۇنىڭ بارلىعى «دەنساۋلىق ساقتاۋ» بولىمىندە قولجەتىمدى.
ساندار سويلەيدى
2021 -جىلدىڭ قورىتىندىسىندا الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىندا م ءا م س ءۇشىن 751 ميلليارد تەڭگە جارنالار مەن اۋدارىمدار تۇسكەن. 15,5 ميلليون ادام مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قاتىسۋشىسى سانالادى. م ءا م س اياسىندا امبۋلاتورلىق دەڭگەيدە 290 ميلليون كونسۋلتاتيۆتىك- دياگنوستيكالىق قىزمەت كورسەتىلدى. 4,7 ميلليون پاتسيەنت ستاتسيونارلاردىڭ قابىلداۋ بولىمشەلەرىندە قىزمەت الىپ، 3,7 ميلليون ناۋقاس امبۋلاتورلىق دەڭگەيىندە ءدارى- دارمەكپەن قامتاماسىز ەتىلدى. 3 ميلليون ناۋقاس كۇندىزگى ستاتسيونارلاردا ەمدەلدى. 45,9 ميلليارد تەڭگەگە جۋىق قاراجات م ءا م س اياسىندا مەديتسينالىق وڭالتۋ تولەمدەرىنە بەرىلدى. ال 2 تريلليون تەڭگە تەگىن مەديتسينالىق كومەكتىڭ كەپىلدەندىرىلگەن كولەمى جانە مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ اياسىندا مەديتسينالىق كومەكتى قارجىلاندىرۋعا ءبولىندى.
م ءا م س- كە نە كىرەدى؟
م ءا م س جۇيەسىندە ساقتاندىرىلعان ادامدار مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ ۇسىناتىن مەديتسينالىق كومەكتىڭ كەڭەي̆تىلگەن سپەكترىنە يە بولادى. وعان مىنا مەديتسينالىق قىزمەتتەر كىرەدى:
• پروفيلاكتيكالىق مەديتسينالىق تەكسەرۋلەر؛
• ۋچاسكەلىك دارىگەردىڭ نۇسقاۋى بوي̆ىنشا ارناي̆ى ماماندانعان دارىگەردىڭ قابىلداۋى جانە كەڭەس بەرۋى؛
• سوزىلمالى دەرتكە شالدىققان جانداردىڭ بەي̆ىندى مامانداردىڭ باقىلاۋىندا بولۋى؛
• ۋاكىلەتتى ورگان بەكىتكەن تىزبە بويىنشا حالىقتىڭ جەكەلەگەن ساناتتارىنا شۇعىل جانە جوسپارلى نىساندا ستوماتولوگيالىق كومەك كورسەتۋ؛
• حالىقتىڭ بەلگىلى ءبىر كاتەگورياسىنا شۇعىل جانە جوسپارلى تۇردە ستوماتولوگيالىق كومەك كورسەتۋ؛
• دياگنوستيكالىق قىزمەتتەر، ونىڭ ىشىندە لابوراتوريالىق دياگنوستيكا (ۋزي، رەنتگەن، كت، م ر ت) ؛ • مامانداندىرىلعان، ونىڭ ىشىندە جوعارى تەحنولوگيالى، ستاتسيونارلىق مەديتسينالىق كومەك؛ • مەديتسينالىق وڭالتۋ؛
• ستاتسيوناردا مامانداندىرىلعان مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ كەزىندە ءدارى- دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋ.
قازاقستاندىقتار م ءا م س ءۇشىن قانشا قاراجات شىعىندايدى؟
ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعاندار نەمەسە ءبىرىڭعاي الەۋمەتتىك تولەم تولەۋشىلەر قالادا تۇرسا، 1 ا ە ك نەمەسە 3063 تەڭگە، باسقا ەلدى مەكەندەردە تۇرسا 0,5 ا ە ك نەمەسە 1532,5 تەڭگە تولەيدى. جۇمىس بەرۋشىلەر 2022 -جىلدان باستاپ قىزمەتكەرىنىڭ جالاقىسىنان 3 پايىز جارنا اۋدارادى. بۇل رەتتە اتالعان سوما 18 مىڭ تەڭگەدەن اسپاۋى ءتيىس. ەگەر قىزمەتكەر 15 جەڭىلدىكتى ساناتتاردىڭ بىرىنە جاتاتىن بولسا، وندا ول ءۇشىن شەگەرىمدەر جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. جالدامالى جۇمىسشىلار جالاقىسىنان 2 پايىز اۋدارىپ جاسايدى. ءبىراق، ونىڭ سوماسى 12 مىڭ تەڭگەدەن اسپاۋى قاجەت. جەكە كاسىپكەر، جەكە نوتاريۋس، ادۆوكات، كاسىبي مەدياتور ءۇشىن اي سايىنعى سوما بەكىتىلگەن جانە 2022 -جىلى 4200 تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ 5 پايىزىن قۇرايدى. دەربەس تولەم جاساۋشىلار مەن شارۋا قوجالىقتارىنىڭ مۇشەلەرى ءبىر ەڭ تومەنگى جالاقىدان 5 پايىز تولەم جاسايدى. ول 2022 -جىلى 3 مىڭ تەڭگەگە تەڭ.
م ءا م س شەنەۋنىكتەردىڭ جەمساۋىتى ما؟
ەكونوميست ارمان بەيسەمبايەۆ قازاقستانداعى مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسى جۇمىس ىستەمەيتىنىنە سەنىمدى.
«بىزدە قانداي دا جاقسى ءىس قولعا الىنسا، وندا ول مىندەتتى تۇردە شەنەۋنىكتەردىڭ جەمساۋىتىنا اينالادى. وكىنىشكە قاراي، مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسى (م ءا م س) دە سونىڭ كەبىن كيىپ وتىر. كوروناۆيرۋس تولقىنى ءجۇرىپ وتكەن 2020 -جىلى دا، وتكەن جىلى دا «جالاقىدان اۋدارىم جاسايمىز، ءبىراق ءوز قاراجاتىمىزعا نەگە ەمدەلەمىز» دەگەن سۇراق اشىق قويىلدى. سويتسەك، كوپشىلىك بۇل ساقتاندىرۋعا كىرمەيدى دە ەكەن. وندا ونىڭ بىزگە قاجەتى قانشا؟ بۇل سىن م ءا م س جۇيەسى قۇرىلعان العاشقى كۇننەن بەرى ايتىلىپ كەلەدى»، - دەدى ساراپشى.
ال ەكونوميست جانىبەك ايعازين بۇل جۇيەنىڭ جۇمىس ىستەپ تۇرعانىنا كۇمان كەلتىرمەيدى. ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، ەلىمىزدە م ءا م س ەنگىزىلگەنگە دەيىن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى تولىعىمەن بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلىپ كەلدى. الايدا، قازىرگى ۋاقىتتا اراب ەلدەرىنەن باسقا بىردە- ءبىر مەملەكەت بارلىق شىعىندى بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن جابا المايدى.
ماسەلەن، دۋبايدا ەل ازاماتتارىنىڭ ەم- دومى مەملەكەت قاراجاتى ەسەبىنەن وتەلەدى. الايدا، دۋبايدا تۇراتىن 5 ميلليون ادامنىڭ شامامەن 2 ميلليونى عانا جەرگىلىكتى تۇرعىن. قالعاندارى شەتەلدىكتەر جانە ولار مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ تولەۋگە مىندەتتى. ەكونوميستىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا حالىقتىڭ تابيعي ءوسىمى بايقالادى. بۇعان قوسا، ادامنىڭ جاسى ۇلعايعان سايىن مەديتسينالىق كومەككە ءجيى جۇگىنە باستايدى.
سوعان وراي دەنساۋلىق سالاسىنا جۇمسالاتىن قاراجاتتىڭ كولەمى دە ارتا تۇسەدى. ەلىمىزدە وتە قىمبات مەديتسينالىق قۇرال- جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتىلگەن بىرنەشە زاماناۋي كلينيكا بار جانە ولار ەل تۇرعىندارىنا بىرەگەي وتالاردى تەگىن جاسايدى. سوڭعى جىلدارى كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسيناتسيا تەگىن جۇرگىزىلىپ جاتىر. مىنە، وسىنداي جاعدايدا م ءا م س ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا تۇسەتىن جۇكتەمەنى ءبىرشاما تومەندەتىپ وتىر.
«قازىر بىزدە ەكى قارجى كوزى بار - ولار بيۋدجەت پەن م ءا م س جارنالارى مەن اۋدارىمدار. مۇنىڭ ءوزى جەتكىلىكسىز. سۇراقتار بارلىق ۋاقىتتا بولادى. ءبىراق، قالاي دەسە دە ساقتاندىرۋ جۇيەسىن قولدايمىن. بۇل جەردە دامۋشى ەل ەكەنىمىزدى ۇمىتپاۋىمىز قاجەت. ال دەنساۋلىق ساقتاۋ - بۇل ەكونوميكامىزدىڭ جاي- كۇيىنىڭ لاكمۋس قاعازى. ۇلتتىڭ ساۋلىعى - بۇل تاماقتانۋ مەن سپورت. تاماق تانۋ جالاقىعا، ال جالاقى ەكونوميكالىق جاعدايعا بايلانىستى»، - دەدى جانىبەك ايعازين.
م ءا م س جۇيەسىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
ارمان بەيسەمبايەۆتىڭ پايىمىنشا، مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىن تاراتىپ، بارلىق وكىلەتىن جەكەمەنشىك ساقتاندىرۋ كومپانيالارىنا ءبولىپ بەرۋ قاجەت. ال مەملەكەت ولاردىڭ جينالعان قاراجاتتى اشىق جۇمساۋىنا جانە ەسەپ بەرىپ وتىرۋىنا باقىلاۋ جۇرگىزۋى ءتيىس. وسى رەتتە ساراپشى باستاپقى كەزەڭدە قور قۇرماي- اق دايىن قۇرىلىمدى پايدالانىپ، ساقتاندىرۋ نارىعىن دامىتۋ دۇرىس بولار ەدى دەگەن پىكىردە.
«بىلدەي ءبىر قور قۇرۋ قانشالىقتى قاجەت بولدى؟ مۇنىڭ ۇستىنە مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءوزى الاياقتىققا بارا باستادى. ەر ادامعا جاتىرى تومەن ءتۇسىپ كەتكەن دەگەن دياگنوز دا قويعان جاعداي بار. ال جەكەمەنشىك كومپانيالاردا مۇنداي الاياقتىق اۋقىمى ۇلكەن بولا قويماس ەدى. جۇيە اشىق بولۋى ءۇشىن تولەم جاساۋشىلارعا جەكە كابينەت اشىپ، جاريا ەسەپ جۇرگىزۋگە، سول ارقىلى اقشاسىنىڭ قالاي جۇمسالعانىنا، كورسەتىلگەن قىزمەتتەردى قاداعالاۋعا مۇمكىندىك بەرۋگە بولادى. جۇمىس بەرۋشىلەر ساقتاندىرۋ كومپانيالارىمەن كەلىسىمشارت جاساي الادى. وسىدان كەيىن جۇمىسشى مەديتسينالىق قىزمەت العان سوڭ انىقتاما تاپسىرىپ، ال ساقتاندىرۋ كومپانياسى شىعىندارىن جابار ەدى»، - دەدى ەكونوميست. ال جانىبەك ايعازين بولسا، ءبارى دۇرىس جاسالعانىن، ەندى سالانى تسيفرلاندىرۋعا قاراي ىلگەرىلەۋ قاجەتتىگىن باسا ايتادى.
«كەلەسى كەزەڭ - سيفرلاندىرۋ. ونى تاياۋدا پرەزيدەنت تە ايتقان بولاتىن. ءدال وسى جايت ماسەلەنىڭ شەشىمى بولا الادى. ەستەرىڭىزدە بولسا، دەنساۋلىق ەلەكتروندى پاسپورتىن ەنگىزۋ ماسەلەسى كوتەرىلگەن ەدى. مۇنى اۋرۋدىڭ، وتالاردىڭ بارلىق تاريحى قولجەتىمدى بولۋى ءۇشىن جاساۋ كەرەك. تۇپتەپ كەلگەندە بۇل - ۇلتتىڭ ساۋلىعى. Profile ەڭ الدىمەن ءوزى جايلى ءبىلۋ ءۇشىن قاجەت. ول ءاربىر ەمحاناعا، كلينيكاعا، ونىڭ ىشىندە جەكەمەنشىك ۇيىمدارعا دا قولجەتىمدى بولۋى ءتيىس. سونىڭ ارقاسىندا قىمبات دارىلىك زاتتاردى ساتىپ الۋدى جوسپارلاۋ جەڭىلدەي تۇسەدى»، - دەدى ول.
