مۇحتار ماعاۋين - جيىرما بەس تومدىق

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - «بۇل قاتاردا سوڭعى جيىرما بەسىنشى تومنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى - بالالىق شاق تۋرالى «بالاقان» اتتى رومان- مەمۋار».

جازۋشىنىڭ ۇلى ەدىگە ماعاۋيننىڭ 25 تومدىق تۋرالى تۇسىندىرمەسىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز، دەپ حابارلايدى malim.kz .

مۇحتار ماعاۋين شىعارمالارىنىڭ جيىرما بەس تومدىق «تولىق جيناعى» باسىلىپ شىقتى. وسىدان ءبىراز بۇرىن عانا، امەريكا قۇراما شتاتتارى، مەريلەند، سيلۆەر سپريڭ قالاسىندا، «Мagauin Publishing» باسپا ءۇيى ارقىلى. اتاقتى قالامگەردىڭ سەكسەن جاسى، الپىس جىلدىق شىعارماشىلىق قىزمەتىنىڭ مەرەيلى قورىتىندىسى رەتىندە.

تولىق جيناق جانرلىق، حرونولوگيالىق نەگىزدە تۇزىلگەن. ءاربىر كىتاپتىڭ كولەمى 550-650 بەتتەن. ءتول ماتىندەر سوڭىندا دايەكتەمە تۇسىنىكتەر بەرىلگەن. تيراجى شەكتەۋلى.

العاشقى ءۇش توم - اڭگىمەلەر.

ونىڭ ىشىندە ءبىرىنشى توم - «اۋەلگى اڭگىمەلەر»، «وتكىنشى اڭگىمەلەر»، «يەسىز اڭگىمەلەر»، «دوڭىز جىلعى بالالىق» اتالاتىن توپتامالاردان قۇرالعان. اتاپ ايتقاندا، جيىرما جاستا جازىلعان «ءبىر ۋىس بيداي»، «تىلەنشى»، جيىرما ءبىر جاستاعى «كەشقۇرىم»، «ايەل ماحابباتى» اڭگىمەلەرىنەن باستالىپ، تاۋەلسىزدىك قارساڭى، 1990 -جىلى جارىققا شىققان «پۇركورالدىڭ كوك اتى»، «ەڭ ءادىل سايلاۋ»، «تاس-سۋدان وتكەن قاشقىندار»، «ءابدىعاپپار سەرى»، «اباقتىدا ولگەن ۋان اتام» دەيتىن اڭگىمەلەرمەن تۇيىندەلگەن.

اڭگىمەلەردىڭ ەكىنشى تومى - تاۋەلسىزدىك زامانداعى ازات قالامگەردىڭ جاڭا ءبىر تۇرپاتى. «ەركىندىك باستاۋىنداعى ەكى اڭگىمە»، «تامىزدان سوڭعى اڭگىمەلەر»، «وداعاي اڭگىمەلەر»، «جانە وداعاي اڭگىمەلەر» توپتاماسى. تاراتىپ ايتقاندا: «سالاح- اد- ءديننىڭ ۇكىمى»، «كوممۋنيستىك رەاليزمنەن» باستالىپ، «ۇلت- ارالىق جانجال»، «قاسقىر- ءبورى»، «سۇركوجەك اتتىڭ سوڭعى شابىسى»، «تاۆەننىڭ اڭگىمەسى»، «قوس اعاش»، «قۇمىرسقا- قىرعىن» جانە وسىلار قاتارلاس تاعى قانشاما اڭگىمە.

ءۇشىنشى توم - «ادەپكى اڭگىمەلەر»، «ءارقيلى اڭگىمەلەر»، «تالايسىز اڭگىمەلەر»، «وقشاۋ اڭگىمەلەر» اتالاتىن توپتامالاردان قۇرالعان. جىكتەپ اتاساق: «ءبىر نازىك ساۋلە»، «ەلزا جەڭەشەم»، «كەلدە- مۇنارا»، «بەسىنشى تۇلىك»، «ون جەتى ايەل العان يساقان اعام»، «تۇيەشى قامبار»، «ءولى مەن ءتىرى» قاتارلى اڭگىمەلەر. بۇل كىتاپ «قۇجدىڭ قۋ جىلىگى» اتالاتىن اڭگىمەمەن تۇيىندەلەدى.

«تولىق جيناقتىڭ» كەلەسى جەتى كىتابى - روماندار مەن حيكاياتتار.

بۇل قاتاردا ءتورتىنشى توم - قالامگەردىڭ 1971 -جىلى جازىلعان العاشقى رومانى «كوك مۇنار» جانە سودان بۇرىنعى ءھام كەيىنگى «تازىنىڭ ءولىمى»، «قارا قىز»، «ءبىر اتانىڭ بالالارى» دەگەن حيكاياتتار.

بەسىنشى توم - «كوكبالاق» رومانى جانە «ءومىر جىرى»، «جىلاندى جاز»، «جۇيرىك» قاتارلى حيكاياتتار.

التىنشى، جەتىنشى تومدار - «الاساپىران» تاريحي ديلوگياسى. بۇل - ءبىر تارابى موسكۆا، ەكىنشى قيىرى پەكين مەن بەرليندە باسىلعان، اۆتورىنا مەملەكەتتىك سىيلىق اپەرگەن اتاقتى روماننىڭ ءتۇپنۇسقا - قازاق تىلىندە جەتىنشى مارتە باسىلىمى ەكەن.

سەگىزىنشى توم - سوۆەتتەر زامانىندا جازىلىپ، جارىققا جەتكەن «شاقان- شەرى»، «سارى قازاق» روماندارى جانە تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە ەركىن قالامعا تۇسكەن «شيپالى اراسان»، «قيسىق اعاش»، «وڭعاق» حيكاياتتارى.

توعىزىنشى توم - «مەن» ديلوگياسى: «شىتىرمان»، «قيا جولدار» اتالاتىن عۇمىرباياندىق ەكى رومان.

ونىنشى توم - وزگەشە ءبىتىمدى «قىپشاق ارۋى»، «كەسىك باس - ءتىرى تۇلۇپ حيكاياتى»، «جارماق» روماندارى.

سونىمەن، باستاپقى ون توم قۇرامىندا ءارقيلى تاقىرىپ، سان سالالى ادەبي تاسىلمەن جازىلعان سەكسەن جەتى اڭگىمە، ون حيكايات، ون ءبىر رومان توپتالىپ وتىر. مۇحتار ماعاۋيننىڭ بيىك ورەلى پروزاسى.

«تولىق جيناقتىڭ» كەلەسى ون بەس تومى - ادەبيەتتانۋ، تاريح تارابىنداعى عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن مەمۋار، كوسەمسوز، اۋدارما ۇلگىلەرى. تاراتىپ ايتايىق.

ون ءبىرىنشى، ون ەكىنشى، ون ءۇشىنشى، ون ءتورتىنشى تومدار - «شىڭعىس حان» تاريحي تەترالوگياسى.

ون بەسىنشى توم - ادەبيەت تاريحىنا قاتىستى زەرتتەۋلەر: جاس عالىمنىڭ جيىرما بەس جاسىندا جازىلىپ، اتاعىن شىعارعان جانە الدىنان سارا جول اشقان «قوبىز سارىنى» مونوگرافياسى ءھام «عاسىرلار بەدەرى» دەگەن اتاۋمەن جيناقتالعان تەتەلەس عىلىمي ەڭبەكتەر.

ون التىنشى توم - بۇرنادا ەكى قايتارا كىتاپقا شىققان «تاسقا باسىلعان قولجازبالار» - ادەبي سىن.

ون جەتىنشى توم - عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن اعىمداعى ادەبي سىن.

ون سەگىزىنشى توم - «قازاق تاريحىنىڭ الىپپەسى» جانە تاۋەلسىزدىك زاماننىڭ العاشقى جىلدارىندا جازىلعان، «ۇلتتىڭ كۇرە تامىرى» دەگەن تاقىرىپپەن توپتالعان كوسەمسوز ۇلگىلەرى.

ون توعىزىنشى توم - جازۋشىنىڭ جاس شاعى – 1968، 1973 -جىلداردا جاسالعان اۋدارمالار: حاگگاردتىڭ «سۇلەيمەن پاتشانىڭ كەنىشى» رومانى جانە سومەرسەت ءموەمنىڭ تاڭداما توعىز اڭگىمەسى.

جيىرماسىنشى تومنىڭ باستاپقى جارتىسى - كىتاپ ىشىندەگى كىتاپ: «كۇڭفۋدزىنىڭ دانالىق دارىستەرى» اتالادى. حانزۋ جۇرتىنىڭ ۇلى ويشىلى كۇڭفۋدزىنىڭ فيلوسوفيالىق «كەڭەس پەن تولعام» عاقىليا كىتابىنىڭ وزگەشە ءتارجىماسى جانە تولىمدى زەرتتەۋ ماقالا مەن عۇمىربايان، تۇسىنىكتەمەلەر. سونىمەن قاتار، بۇل تومدا قازاق تاريحىنداعى شىڭعىس حان، ابىلاي حان، كەنەسارى حان، بەردىقوجا باتىر جانە كەڭگىرباي بي، جوبالاي بي، قۇنانباي قاجى، قۇرمانعازى مەن ابايعا، مۇحتار اۋەزوۆكە قاتىستى شاعىن ەسسەلەر، ەڭ اقىرى - «ەشكى جەتەكتەگەن ەكەۋ» اتتى كولەمدى ماقالا.

جيىرما ءبىرىنشى توم - ايگىلى «ۇلتسىزدانۋ ۇرانى» جانە بۇگىنگى كۇن تاقىرىبىنداعى «كەيىستى ماقالالار»، «وقشاۋ ماقالالار» اتتى توپتامالار. جانە «قارىمتا» دەگەن ورتاق تاقىرىپپەن جيناقتالعان بەس ماقالا: نەگىزىنەن 2002-2006، بىرنەشە جىل بويى مۇحاڭا قارسى جاپپاي جۇرگىزىلگەن، جالالى، بىلعانىش ناۋقانعا قالامگەردىڭ وزىندىك رەاكسياسى كورىنىس تاپقان امالسىز جازبالار. مۇحتار ماعاۋيننىڭ عۇمىربايانى عانا ەمەس، سول كەزەڭدەگى ادەبي جانە رۋحاني احۋال تۋرالى دەرەك بەرەتىن دايەكتەمەلەر رەتىندە قاتارعا قوسىلدى.

جيىرما ەكىنشى توم - ەميگراتسيا كەزەڭىندەگى كوسەمسوز. باستاپقى «قازاقسىز قازاقستان» اتالاتىن توپتاما قۇرامىنداعى «قان توگىلدى» - 2011 -جىلعى جاڭا-وزەن قىرعىنىنا بايلانىستى، وقيعانىڭ ءىزىن سۋىتپاي جازىلعان سۋرەتتەمە ءھام ايىپتاۋ لەپەس. «عالامات اپات شىندىعى» - 1931-1933 -جىلدارعى قازاق اشارشىلىعى، سەبەپ- سالدارى مەن بۇگىنگى زاردابى. ال «قازاقسىز قازاقستان» دەيتىن كولەمدى تولعام - نازاربايەۆ بيلىگى جەتكىزگەن سۇمدىق پەن ۇلتقا قارسى قىلمىس، قازاق بايلىعىنىڭ جويداسىز توناۋعا ۇشىراۋى، رۋحاني جۇت جانە ساياسي قىسىم تۋراسىندا. بۇل تومدا شاكەرىمنىڭ عۇمىربايانى پەن مۇراسى تۋرالى كولەمدى ەكى زەرتتەۋ ماقالا جانە الاش ارىستارى: ءمىرجاقىپقا، ماعجانعا، ءالىمحان ەرمەكوۆكە قاتىستى شاعىن تولعامدار ءھام قازاق ءتىلى مەن رۋحانياتى توڭىرەگىندەگى بىرنەشە ماقالا بار.

جيىرما ءۇشىنشى، جيىرما ءتورتىنشى، جيىرما بەسىنشى تومدار - تۇتاسىمەن مەمۋار. قالامگەردىڭ جەكە باسى ەمەس، كورگەن، بىلگەن، الدىنان وتكەن، قاتارلاس جاساعان بەلگىلى تۇلعالار تۋرالى. «ەستەلىكتەر كىتابى» اتالادى. ۇلكەندەردەن باستاپ ايتساق - ءوزى ءدارىسىن تىڭداعان مۇحتار اۋەزوۆ، يگىلىكتى عىلىمي جەتەكشى - بەيسەنباي كەنجەبايەۆ، ىقىلاسىنا بولەنىپ، قامقورلىعىن كورگەن مالىك عابدۋللين، الكەي مارعۇلان، عابيت مۇسىرەپوۆ، ءىلياس ەسەنبەرلين، نىعمەت عابدۋللين، قاتارلاس جاساعان ءابىش كەكىلبايەۆ، مۇقاعالي ماقاتايەۆ، سايىن مۇراتبەكوۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، تۇمانباي مولداعاليەۆ، كەنجەعالي ساعاديەۆ، ماعاۋيا سەمباي جانە باسقا دا اتپال تۇلعالار قامتىلعان. سونداي-اق، جاستارى ۇلكەن، تانىعان ءھام بىلىسكەن، جاقسى قاتىناستا بولعان گۇلنار دۋلاتوۆا، ءادي ءشارىپوۆ، تەمىرعالي نۇرتازين، وتەباي قاناحين، ءلايلا اۋەزوۆا، ءابدىراشيت احمەتوۆ، ايتىكەش تولعانبايەۆ، كەيىنگى ءىنى جانىبەك كارمەنوۆ تۋرالى تولىمدى ەستەلىكتەر.

بۇل قاتاردا سوڭعى جيىرما بەسىنشى تومنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى - بالالىق شاق تۋرالى «بالاقان» اتتى رومان- مەمۋار. سونىمەن قاتار، وسى اقىرعى تومدا جازۋشىنىڭ جەكە باسىنا قاتىستى عۇمىرباياندىق دەرەكتەر، بۇرىنعى- سوڭعى جازىلعان شىعارمالاردىڭ حرونولوگيالىق تىزبەسى، ءتۇپنۇسقادا جانە ءارقيلى اۋدارمالاردا شىققان كىتاپتار كورسەتكىشى جانە «تولىق جيناقتىڭ» ءالىپبي تىزبەسى بەرىلگەن.

انىعىن ايتقاندا، اكادەميالىق باسىلىم دارەجەسىندە، تۇتاس ءبىر عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ تىنىمدى شارۋاسى ەسەپتى.

پروزاشى، عالىم زەرتتەۋشى، ادەبيەت سىنشىسى، تاريحشى مۇحتار ماعاۋيننىڭ جيىرما بەس تومدىق «تولىق جيناعىنىڭ» جارىققا جەتۋى - قالامگەردىڭ شىعارماشىلىق عۇمىربايانى عانا ەمەس، قازاق ادەبيەتى، قازاق رۋحانياتى ءۇشىن ۇلكەن وقيعا، ەلەۋلى قۇبىلىس دەپ بىلسەك كەرەك.

ەدىگە ماعاۋين