قارا قوزى. اقىت ءۇلىمجى ۇلىنىڭ قىزى ماستۋرا اپامىز تۋرالى دەرەكتى حيكايات
جاتقان جەرىڭىز جاننات، توپىراعىڭىز تورعا بولسىن، الاشتىڭ اقىتىنان قالعان ءبىر تۇياق - ماستۋرا اپا!
قارا قوزى
(دەرەكتى حيكايات)
- بيسميللا راحمان راحيم، ءاۋىپ! - اقىت تۇلىمى جەلبىرەگەن قىزىن جەردەن كوتەرىپ الىپ، كۇڭسىگەن ماڭدايىنان ەمىرەنە يىسكەدى.
تۇرعىننىڭ كەڭ جازىقتى، بەتەگەلى بەلدەرىنەن كوتەرىلگەن بولماشى سامالىنان جاسقانعان ۇكىنىڭ بالاپانىنداي سارى قىز مۇنىڭ ساقالدى يەگىنە ىعىسا جابىستى.
- ماستۋرا، ماستۋرام مەنىڭ، - دەپ اتالىق مەيىرىمەن قۇلاعىنىڭ تۇبىنە تۇمسىعىن تىعىپ، تاعى دا قۇشىرلانا يىسكەلەدى، - اللانىڭ بەرە سالعانى- اي!
التى الاشقا اتى ماعلۇم بولعان وسى تۇلعا ونەرگە، ولەڭگە يماني جۇرەگىمەن كىرىپ، ءيسى قازاققا تانىلسا دا بالاعا دەگەن اكەلىك كوڭىلىنىڭ بورداي ۇگىلگىشتىگىن جوعالتپاپتى.
العاشقى جارى ءجاميلا اسا كورىكتى ادام بولىپ، جۇرتتىڭ ءتىل، كوزى ءتيدى مە، اۋرۋمەن ارپالىسىپ ەرتە كوز جۇمدى. ودان كەيىن كامپيت، ۇكىجان دەگەن ەكى ايەل العان. كامپيت تە جاستاي قايتىس بولىپ، ۇكىجاننىڭ ۇستىنە بوقاي ەسىمدى كەلبەتتى قىزدى الادى. بوقاي دا دۇنيەدەن ەرتە وتەدى.
قوش بول، بوقاي، قايتەيىن،
ورنىڭا باقي قوندىردىم.
باۋىرى سۋىق قارا جەر،
مۇزداتتىڭ دا توڭدىردىڭ.. .، - دەپ كۇڭىرەنگەن اقىن ودان كەيىن دە بيناي ەسىمدى قىزعا ۇيلەندى.
شاريعات ۇكىمىنەن اتتاماي، ساحارا پەرزەنتتەرىنە ۇستازدىق ۇلگىسىن شاشقان دالا دانىشپانىنىڭ جانى يمانعا، جۇرەگى شۋاققا تولى ەدى. جەتىم- جەسىردى كورسە جەلەپ، جەبەپ، ءۇيىرىلىپ تۇراتىن.
اقىت 66 جاستان 67 جاسقا قاراعان كەزدە، اكەسى ءۇلىمجىنىڭ اعاسى شۇمەكتىڭ قىرداسىن دەگەن بالاسى قايتىس بولىپ، كىشى ايەلى - قاراقاس باباجاننىڭ قىزى ماليكە جەسىر قالادى. مۇندايدا جەسىردى «ەردەن قالسا دا ەلدەن كەتپەيدى» دەپ امەڭگەرلىك جولىنا باعىندىراتىن اۋىل- ايماق ونى دا اقىتقا قاراتادى. ايەل دە وزىنە بەرىلگەن تاڭداۋ بويىنشا اقىننىڭ ەتەگىنەن ۇستايدى. جەسىر قالعان اناعا قامقور بولىپ، قۇشاعىنا الادى. قىرداسىننىڭ ۇلكەن ۇيىمەن قاناتتاس وتىرعان كىشى ءۇيدى ءوز اۋىلىنا كوشىرىپ اكەتپەسە دە، نەكە وقىتىپ، ءبىر ءۇيى رەتىندە وڭاشا ۇستايدى. سول اۋىلدىڭ مۇقتاج جاندارىنا دا ءال- دارمەنىنشە كومەگىن ايامايدى.
بۇل كەزدە التاي دالاسىنداعى اقىت شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى - قىرداسىننىڭ ۇلكەن بايبىشەسىنەن تۋعان كارىشتاي دا ءوز ورتاسىنىڭ يناباتتى مولداسى، اۋىل يەسى ازاماتى بولعان ەدى. اقىنمەن اعا- باۋىرلىعىن ۇزبەگەن، يسلام ۇكىمدەرىنە قانىق ول دا اقىت پەن كىشى شەشەسى ماليكەنىڭ نەكەسىن اق، ادال جول رەتىندە قابىلداپ، بارلىق باتانىڭ ىشىندە بولعان.
العاشقى نەكەدە اق سارباس ايتىپ سويىپ، اۋىلعا كەلگەنىمەن بۇل كۇندە ماليكە وتاۋى كارىشتايمەن قوڭسىلاس وتىرادى.
ماليكەدەن تۋعان ماستۋرا اياعىن اپىل- تاپىل باسىپ جۇرە باستاعاندا عانا اقىت ولاردى اۋىلعا اكەلىپ، تۇساۋكەسەر تويىن جاساپ، كوپتىڭ الدىنا كوتەرىپ شىعىپ ەدى.
بۇگىن دە سول ءبۇلدىرشىن قىزىنا اكەلىك جۇرەگى ءيسىنىپ، تۇيە ءجۇن كۇپىسىنە وراپ، وزگەشە وبەكتەۋدە بولاتىن.
تۇرعىننىڭ قىرقالارىندا ورىستەن قايتقان سيىر، بۇزاۋلاردىڭ موڭىرەگەنى، قوي- قوزىنىڭ ماڭىراعانى ءجيى ەستىلىپ، اۋىل كەشى ابىگەرگە تۇسە باستادى. بالانى كوتەرىپ اۋىل سىرتىنا اياڭداعان اقىتتىڭ الدىنان قوزىسى جامىراتىلعان قورالى قوي شىقتى.
شالىقتاي كۇلگەن ءسابيى قوس قولىن ەربەڭدەتىپ، قوزىلارعا جۇگىرمەكشى بولادى. قويدى قايىرماققا ۇمتىلعان قويشى بالاعا اقىت: «قويدى بىزگە قاراي جامىراتا بەر، بەرى قايىرماقتاي بەر!» دەپ داۋىستادى.
قويلار ورىستەن تويىپ ورالسادا بۇلاق بويىنداعى شىمداۋىتتىڭ تەپسىنگەن كوگىن كورگەندە جەر تىستەلەپ ءۇيىرىلىپ قالدى. قىرت- قىرت جايىلعان قويلاردى جاناسالاي ەمگەن قوزىلار دا ءوز قاجەتىن تاۋىپ ۋىزعا كىرگەن تۇمسىعىن ودان ارى قاداپ جانتالاسۋدا.
اقىت قوزىلارعا قاراي قولىن سوزعان ماستۋرانى جەرگە ءتۇسىرىپ، ءوزى جۇرەلەگەن بەتتە قىزىقتاي قاراپ وتىردى. شىلبىر تاستام جەردە عانا ءبىرى اق، ءبىرى قارا - ەگىز قوزىنى ەمىزگەن شار ساۋلىق الاڭسىز جايىلۋدا. بالا تالتىرەكتەي جۇگىرىپ، سولاي بەتتەدى.
ماستۋرا جاقىنداعاندا وعان تاياۋ تۇرعان اق قوزى ەنەسىن قاتتى تۇيگىشتەپ ەمىپ جاتىر ەدى. ەنەسى جۇرە جايىلىپ بۇرىلعاندا اق قوزى ارعى دالداسىندا قالىپ، قارا قوزى بەرگى جاعىنا شىقتى.
جاقىنداپ قالعان بالا الدىنا تاياي بەرگەن قارا قوزىنى باس سالعان كۇيدە قۇلادى. قوزىنىڭ ۇستىنە مىنە ءتۇسىپ، شەڭبەكتەگەن ءسابي ساۋساقتارى بۇيرا جۇندەرگە مىقتاپ جابىستى.
قارا قوزىسىنا قايرىلماعان ساۋلىق، ءبىر ماڭىرىاپ الدى دا اق قوزىسىن ەرتكەن كۇيى ارى تامان كەتتى.
نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، اقىننىڭ جۇرەگى شىم ەتە ءتۇستى.
«اتتەگەن- اي!» دەگەن داۋىسى وقىستان شىعىپ، جۇگىرىپ بارعان كۇيىندە بالانىڭ شەڭبەگىندەگى قوزىنى بوساتىپ جىبەردى. ماڭىراي جۇگىرگەن قارا قوزى الىستاپ بارا جاتقان وتاردىڭ سوڭىنا ىلەستى.
«اتتەگەن- اي!» دەپ تاعى دا كۇبىرلەدى دە: «استاعيفراللا» دەپ ىشتەي دۇعالار وقىدى. جاستى جانارىن سارى شاشتى قىزدىڭ دومالانعان جۇزىنە قاداپ، اۋىر تىنىستادى.
- قارا قوزىم- اۋ، سەن شىنىمەن دە بىزدەن ءبولىنىپ، الىستارعا كەتەسىڭ بە؟ - دەپ كۇڭىرەنە كۇبىرلەدى.
ادەتتە ءوزىنىڭ ءار نارسەنى ىرىم ەتپەيتىنىن بىلسە دە، مىنا قىلىعى مەن اۋزىنان شىققان كۇبىرگە تۇرشىكككەندەي، تاعى ءبىر مارتە دۇعالار وقىپ، اللاعا جالباردى.
بۇل كۇندە ەل ىشىندە الا جاڭقا اڭگىمە كوپ. زاماننىڭ تولقىعان جەلى بىرەسە وڭنان، بىرەسە سولدان ۇرعىلاپ، توعايلار تەڭسەلىپ، تورعايلار ۇرىككەن ءبىر داۋىرگە كەز كەلدى. تاۋ مەن تاستى جاستانعان دالالىقتار ەشكىمگە بوي ۇسىنعىسى، قۇل بولعىسى كەلمەيدى. تاكاپپار تاۋلارىنداي ءور ەڭسەسىمەن جاۋلارىنا ايباتتانا قارايدى. بيلەۋشى قىتاي ۇلىقتارى بولسا قازاقتاردى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاي وتىرىپ، جەرىنىڭ بايلىعىن مەيلىنشە پايدالانۋدى ويلايدى. ءبىرى جەردىڭ ەجەلگى يەسى، ءبىرى مەملەكەتتىڭ بيلەۋشى توبى. ەكەۋارا كەلىسپەي قاندى ۇرىستارعا قول قويادى. ءسويتىپ ەجەلدىڭ ەجەلىنەن بالاعىن قانعا مالعان قارت ەرتىس قايتا تۋلايدى. وركەش- وركەش ءداۋ تولقىندار قاراعاي ءمۇيىزدى الىپ سەركەلەردەي ۇيدەي جارتاستاردى سولقىلداتا سۇزگىلەيدى.
اقىننىڭ ءوز باسى تالايدى كوردى. مۇسىلمانمەن دە، كاپىرمەن دە دوس- جار بولدى. مەككە- مەدينەگە بىرنەشە رەت جول ءتۇسىپ، اللانىڭ ءۇيىن كورىپ، قاجى دا اتاندى. ستامبۋل سىندى الەمنىڭ ءىرى شاھارلارىندا بولىپ، تالاي عۇلامامەن سۇحبات قۇردى. اراب، پارىس، تۇرىك تىلدەرىن ءبىلدى. قوبدا وڭىرىندە پوشتالىق قىزمەت اتقارىپ ءجۇرىپ، ورىس، موڭعول تىلدەرىن مەڭگەردى.
ءبىر قىزىعى اراب، تۇرىك، موڭعول، ورىس ازاماتتارىنان دوس تاۋىپ كەڭەس قۇرسا دا ىرگەلەس وتىرعان شۇرشىتتەرمەن ىشتەسىپ كورمەپتى. ونىڭ ءساتى كەيىن ءتۇستى. باعزىدان قالعان جاۋلىق پيعىلمەن ولاردان ۇركە جۇرگەنىن كەش اڭعاردى.
وتكەن جازدىڭ ءبىر كۇنىندە جۇما نامازىنان ۇيگە كەلىپ، قالام- قاعازعا وتىرا بەرگەنى سول ەدى، سىرتتان ءبىر توپ قوناق ساۋ ەتە ءتۇستى.
قوناقتار ءمامي بەيسىنىڭ اۋىلىنان ەكەن. ءمامي جۇرتباي ۇلى دەسە ءيسى التايدا ونى بىلمەيتىن جان جوق. قارادان شىعىپ حان بولعان دەگەندەي، اتاسى كوكەن مامىت ۇلى ايگىلى ءتورت ءبيدىڭ ءبىرى. كەلگەندەر - ءماميدىڭ ماڭكەيى، سەيتقازى نۇرتايەۆ دەگەن ءمۇعالىم. جاندارىنا ەرتكەن شەكپەندى قىتايى بار. ماڭكەي ءارى اكە مۇراسىن جالعاۋشى ەل اعاسى ءارى التاي ايماعىنىڭ باس حاتشىسى - ۇكىمەت ادامى. سەيتقازى بولسا ارعى جاعى ارقا- كوكشە ءوڭىرىنىڭ ارعىنى، جەر اۋدارىپ جان ساۋعالاپ جۇرگەن وقىمىستى ازامات. جەر شارىنىڭ الىس ايماعىنان قاشقىن كۇي كەشكەن زيالىلاردىڭ ءماميدى پانالايتىن داعدىسىمەن وسى اۋىلعا ءسىڭىپ، ۇستازدىق ەتەدى. ال، الگى شەندى قىتاي - قاڭىلتاق دەنەلى، كوزىلدىرىك تاققان، اققۇباشا، جۇقالتاڭ كەلگەن ازامات كۇلەگەشتەۋ كورىنىپ باسىن يزەكتەي بەرەدى. ءوزىن تومەنشىكتەۋ كورسەتپەككە تىرىسقانىمەن ءبىر ءوزى التاي ايماقتىق وقۋ- اعارتۋ، مادەنيەت مەكەمەسىنىڭ باستىعى جانە «التاي گازەتىنىڭ» باس رەداكتورى ەكەن. جاپونيادان ءبىلىم العان، ەسىم سويى جوۋ ءچۇنحۇي دەگەن ادام. ءتارجىماندارى تەگى قابالىق ءبادي دەگەن جىگىت.
بۇلاردى التاي ايماعىنىڭ گۋبەرناتورى ءشارىپحان كوگەدايەۆ ەل ءىشىن تىنىشتاندىرۋعا قىزمەت ەتۋ جانە موڭعوليا- قىتاي اراسىنداعى شەكارالىق ايماققا قاتىستى تۋىنداعان ماسەلەلەردى شەشۋ سىندى بىرنەشە ماسەلەمەن ارنايى جىبەرىپتى. وسىنىڭ الدىندا عانا سول شەكارا وڭىرىندە «جالعىز ايروپلان وقيعاسى»، «حانكەلدى- سەكەل قىرىلعان»، «ستامبۋل شابىلعان» سەكىلدى كوپتەگەن وقيعالار ءجۇز بەرگەن- ءدى. ونىڭ ۇستىنە سوڭعى كەزدەرى موڭعولياداعى ۇجىمداستىرۋ جانە ەلدى- مەكەندەرگە وتىراقتاندىرۋ ماقساتىندا شەكەرا ءوڭىرىن جايلاعان قازاقتاردى زورلىقتى كۇشپەن ىشكە قاراي ايداپ اكەتۋ جاعدايى دا كورىلگەن. بۇلار وسى ساپارىندا، ەلدىڭ التايدىڭ ۇلى جايلاۋلارىنا شىققان ورايىن پايدالانىپ، قىراندى ورلەپ ورمەگەيتى اسۋىنا ات باسىن تىرەپ، ودان شىعىس وڭتۇستىككە قيىستاپ، كيتىڭارشا ارقىلى قارا ەرتىستىڭ باسىنان قۇلداپتى. ودان قايتا قىزىلتاۋدىڭ وڭتۇستىگىن قاپتالداپ، جاڭا ساي، كىشى دۇرگىننەن ەڭكەيىپ جەتكەن بەتى ەكەن. ات سوعىپ ابدەن قالجىراعان ءتۇرى بار. ەندى ءبىراز تىنىعىپ شىڭگىلدىڭ دومبىتىسىنان، بايتىكتىڭ سولتۇستىك قاپتالىنا دەيىن بارماق سىڭايلى.
اقىت ۇكىمەت ادامى ەمەس. ءبىراق التاي قازاعى سوزىنە توقتايدى دەيتىن رۋحاني كوسەم دەرلىك ءدىنني اعارتۋشى. سول سەبەپتى دە ولاردىڭ جولاي بۇل اۋىلدى سوعۋىنىڭ وزىندىك ەسەبى دە جوق ەمەس. كەلگەندەر جاتا- جاستانا ءبىر اپتاداي قوناق بولدى. ءتارجىمان ارقىلى اقىتپەن اڭگىمەلەسكەن جوۋ كەڭەسكەن سايىن ءشولى قانباي، وسىناۋ ادىرلى ايماقتىڭ قويناۋىنا جاسىرىنعان عۇلاماعا قايران قالعانى بار. ونىڭ اسا ءبىلىمدى، دانا كوكىرەك ادام ەكەنىنە بارىنشا كوز جەتكىزەدى. ءتىپتى اڭگىمە قىزعاندا كۇندىزدى قويىپ، ورتاداعى وشاقتىڭ الاۋىمەن ءتۇن جارىمعا دەيىن وتىراتىن بولعان.
قايتارىندا دا قيماستىقپەن قايتا- قايتا قۇشاقتاپ، قوس قولىن جۇپتاي ءتۇيىستىرىپ، باسىن ءيىپ، تاعزىم جاساپ، ەرەكشە قوشامەت بىلدىرەدى. ءارى ءوزىنىڭ جانىنداعى فوتو اپپاراتىن الىپ شىعىپ، اقىندى سۋرەتكە تۇسىرەدى.
قىتايدىڭ ءبارىن «كاپىرلەر عوي» دەپ سىرتتاي سىيلاسۋدان ارى اسپاعان اقىت ءدال مىناداي ازاماتتى كورگەندە جۇرەگى ءجىبىپ، ەرەكشە تاڭىرقادى. «كاپىردە بولسا قازاققا بەرگىسىز ەكەن. شىركىن، ءبىزدىڭ قازاقتا دا ءدال وسى جوۋداي ءبىلىمدى جاندار كوپ بولسا عوي» دەپ ويلادى. وسىدان ون جىل بۇرىن قولىنا كەش تيگەن اباي ولەڭىن العاش وقىعاندا قالاي تەبىرەنسە، بۇل جولى دا سولاي تولقىدى. ابايمەن ءۇنسىز تىلدەسىپ، جان جاقىندىعىن جۇرەگىمەن سەزىنسە، جوۋمەن تىزە تۇيىستىرە سويلەسىپ، عيبراتىنا ءتانتى بولدى. ابايدىڭ ورىس وقىمىستىرالى ارقىلى لەرمونتوۆ، پۋشكيندى تانۋى سىندى ءتاتتى سەزىم جىلى اعىنىمەن سۋارىپ، جوۋدان دا كوپ دۇنيەنى كوكىرەگىنە توقىدى.
سول اڭگىمەلەردىڭ بىرىندە اقىت جوۋدان:
- ءبىز ساحارادا مالىن قۇرتتاپ، ايرانىن ۇرتتاپ ءجايىن جاتقان حالىقپىز. قازاق جىلقى مىنەزدەس حالىق. جالىنان سيپاپ، جاقىننان كەلمەسە، الىستاعى ايباتقا ۇركە قارايدى. ءبىراق بيلىك ۇستەمدىك كورسەتكىسى كەلەدى. قارا حالىق جوعارعى جاق دەسە تەك قانا ادىلدىك كۇتەدى. ءسويتىپ، تىنىش جاتقان حالىق پەن جوعارعى بيلىك اراسىندا تۇسىنبەۋشىلىكتەر تۋىنداپ جاتادى. بۇل ماسەلەگە ۇكىمەت ادامى رەتىندە ءسىز قالاي قارار ەدىڭىز؟
اقىتتىڭ ايتپاعىنىڭ ار جاعىندا بۇدان دا اشى شىندىقتار جاتىر ەدى. انىعىن ايتقانقا «قازاقتار ءوزىنىڭ اتا- باباسىنىڭ بايىرعى مەكەنىندە وتىر. كەلىمسەك قىتايلار ولاردى بيلەپ توستەگىسى كەلەدى. الايدا ءبىزدىڭ اساۋ قازاق ونداي وڭاي قۇلدىققا كونە قويماس.. .» دەيتىن كوپ ويلاردىڭ ۇشىعى جاتىر ەدى. اڭعارلى جوۋ دا ونىڭ «ە» دەگەنىن ەمەۋىرىنەن ۇقتى.
- زامان وتپەلى، ادام دا ماڭگىلىك ەمەس. ال شىندىق، ادالدىق، ادامدىق دەگەن ماڭگىلىك دەگەن ۇعىمدار كەيدە ماڭگىلىك ەمەس نارسەلەردىڭ قول شوقپارىنا اينالىپ، ۋاقىتشا بولسا دا ءوز بولمىسىن جوعالتادى. شىندىق، ادىلدىك بولماعان جەردە قارسىلىق، كۇرەس تولاستامايدى. پاتشانى قانشالىقتى ءادىل دەسەك تە، ۋازىرلەر مەن اسكەري باسىلاردىڭ، ۇساق امىرشىلەردىڭ ءادىل بولا قويۋى ەكى تالاي. ولاي بولسا وتپەلى ءداۋىردىڭ ۋاقىتتىق پەرزەنتتەرى كەيدە تاريح ساحناسىندا ءار ءتۇرلى بەينەمەن كورىنىپ جاتادى. جاقسى ادام جامان بولادى. جامان ادام جاقسى بولادى. ادام ءوزىن قانشا اقىلدى، اق ساناسا دا كەيدە تاياق جەيدى. تاياق بىلاي تۇسرىن ءومىرى ءوشىپ كەتەتىن نەمەسە وكسىكپەن وتەتىن بوزداقتار دا از بولمايدى.. ., - دەپ ۇزاعىنان تولعاعانى بار. سودان اقىتتىڭ وزىنە قايىرا ءسوز تاستاپ:
- سىزدەردىڭ «قۇران» ءىلىمىنىڭ وزەگى نە؟ - دەگەن ساۋال قويعان بولاتىن.
- «قۇراننىڭ» وزەگى - ىزگىلىك، ادالدىق، باۋىرمالدىق، كەشىرىمدىلىك، تازالىق. ەڭ باستىسى جان دۇنيەنىنىڭ كىرشىكسىزدىگى، ادامنىڭ كۇللى دۇنيەگە، جاراتىلىسقا دەگەن ىستىق ماحابباتى! - دەپ جاۋاپ بەرگەن اقىت.
- ولاي بولسا، - دەپ ءسوزىن جالعاپ ەدى جوۋ، - جەر بەتىندەگى ادامزاتتىڭ ءبارىنىڭ اتا زاڭى، ۇرپاق جالعاعان ءتالىماتى وسى ۇستانىمدى ۇستانادى. ۇلت بولىپ، ۇلىس بولىپ جارالعانىنا، ءدىنى، ءتىلى بولەك بولعانىنا ەشكىم كىنالى ەمەس. قاراقشى قانپەزەر جاندار مۇسىلمانداردان دا، بىزدەن دە تابىلادى. جاقسى ادامداردا سونداي، بارىنە ورتاق. وعان تاڭدانۋعا بولماس!
ءبىر اپتاعا جەتەر- جەتپەس تۇرسا دا سالاۋاتى حاننان كەم بولماعان ءمامي ورداسىنىڭ ادال تۇلەگى ماڭكەيدىڭ توقسان تولعاۋلى اڭگىمەسى، قىتاي دا بولسا ءبىلىمى تەرەڭ، شاناعى شالقار جوۋدىڭ وي تۇيىندەرى، ارقا مەن التاي اراسىندا جورتقان سەيتقازى ۇستازدىڭ باستان كەشكەندەرى مەن اراب، پارسى، ورىس، تاتار، شاعاتاي تىلدەرىنە جۇيرىك كەمەل ءبىلىمپازدىعى، - شىنىندا دا ات باسىنداي التىن بەرىپ ساتىپ الا المايتىن قىمبات كەڭەس بولىپ ەدى.
كەشە عانا وتكەن سول ءبىر از عانا ساتتەر ءتاپ- ءتاتتى ءتۇس سياقتى. ەندى، مىنە، سول ءبىر كورگەن تۇستەي كوگىلدىر ساعىم بۋعا اينالىپ، بەلگسىزىز بوراننىڭ ۇردەسىنىمەن عايىپ بولعانداي. بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا عانا سۋىق حاباردار بىرىنەن سوڭ ءبىرى جەتكەن:
- «موڭعول، قازاق، قىرعىز قۇرىلتايىن اشامىز» دەگەن سىلتاۋمەن ءشارىپحان، بۇقات، جوۋ چۇنحۇي جانە ابدىكەرىم بولىستىڭ ۇلدارى - قامبار، شابدان، ءسالىم باستاعانداردى ۇرىمجىگە شاقىرىپ الىپ تۇرمەگە جاۋىپتى!
- سەيتقازى ۇستاز دا شىڭ شىساي تۇرمەسىنە قامالىپتى!
- ەندىگى قۇرىق مانكەيدىڭ موينىنا ءىلىنىپتى!
- حالىقتىڭ قولىنداعى قارۋ- جاراقتى تۇك قالدىرماي جينايدى ەكەن. قارۋ بەرمەگەندەر، قارسىلاسقاندار قاتاڭ جازاعا ۇشىرايدى دەيدى.
بۇل جاعدايلاردان كەيىن دە قازاقتى امانداعاندى بىلاي قويىپ، «بايتال تۇگىل باس قايعى بولىپ» قۇرباندىققا شالىنعان جوۋ- دىڭ ءسوزى دە قۇلاعىنا ءجيى جاڭعىرىعاتىن بولعان.
وسىنداي دۇمپۋلەر اراسىندا الاقىزعان اقىت باركولدىڭ بيسانىنا ات باسىن تىرەپ، ول جاقتا دا ءبىراز ءجۇرىپ قايتىپ ەدى. وندا دا ەلدىڭ كوبەسى سوگىلىپ، كەشەگى ەل باستاعان ەلىسحاننىڭ سوڭىنان گانسۋ- چيڭحايعا قاراي بوسپاق بولعان حالىققا قوپاق بىتكەنىن كوردى. «كول تولقىسا، كوبىگى بەتىنە شىعادى؛ ەل تولقىسا تەنتەگى شەتىنە شىعادى» دەگەندەي الاساپىران كۇيدەگى ەلدىڭ جاۋجالام جاعدايى اقىن جانىن دا ارپالىسقا، ەلەگىزۋگە سالعان. مىناۋ دۇنيەنىڭ قازانداعى قۇرتتاي قايناعالى تۇرعان ساتىنەن الاڭداپ، وي- قىرداعى تۋىستارىن تۇگەندەپ، جان بورانى تىنىم الدىرماعان.
كارىشتاي باستاعان شۇمەك بالالارىنىڭ دا: «مۇندا ءورىس- قونىس تارىلدى. باركولدەگى اعايىن اراسىنا بارساق، مۇمكىن زامان بۇزىلسا ودان ارعى مۇسىلمان ەلدەرىنەن ءبىر شاپاعات تابارمىز با؟ !» دەيتىن ىڭعىلىن دا بىلگەن.
وسىنداي سان ويدىڭ كوگەنىنىڭ ءتۇپ قازىعىن ءوز باسىنا بايلاعان الاڭ كوڭىل اقىتتىڭ ويىنا ماستۋرانىڭ بۇگىنگى قارا قوزىنى ۇستاپ الۋى جامان ىرىمداي جانىن قۇلازىتتى. تياناق تاپپاعان ويىنىڭ قۇيىنى قاڭباقشا اۋدارعان قيالدى قيىرعا قۋدى. اۋىل- ايماق، بوتا- تايلاعىنىڭ باسىن قوسىپ، ۇكىجان وتىرعان قارا شاڭىراعىندا قۇران حاتىم ءتۇسىردى. اعايىننىڭ الدىندا ۇزاق سويلەدى:
- ادامنىڭ باقىتى - ءۇرىم- بۇتاعىنىڭ الدىندا، تۋىس- تۋعانىنىڭ باۋىرىندا تۋعان جەرىندە باسى امان، باۋىرى ءبۇتىن كۇن كەشۋ. الايدا ادام پەندەسى ومىرگە كەلەردە ونىڭ ماڭدايىنا نە جازىلدى. ونى ەشكىم دە بىلمەيدى. كىم قايدا تۋادى، قايدا ولەدى - تاعدىر كىتابىندا جازۋلى. ءوز باسىم اللانىڭ باسقا سالعانىن وسى توپىراقتا وتىرىپ- اق كورەمىن. قالعانى قۇدىرەت يەسىنىڭ ءوز ۇكىمىندە. باركولدى دە كورىپ قايتتىم. ۇياسى بۇزىلعان تورعايداي ەلى الاڭداۋلى. ەرتەڭىنە ەشكىم كەسىم ايتا المايدى. ودان ارعى دۇڭگەن مۇسىلماندارى جارىلقاي ما، اۋعان، ءۇندى مۇسىلماندارىنا قول جەتە مە؟ - ونى دا ءبىر پارۋارديگار ءوزى بىلەدى. ءبىزدىڭ قولدان كەلەرى قۇلشىلىق، جاقسى دۇعا، اق جول تىلەۋ. كوشەمىن دەگەندەردى ەتەگىنەن تارتپايمىن. ادىلەتسىز ورتادان شىندىق، ادىلدىك ىزدەپ كوشۋ پايعامبار زامانىندا دا بولعان. كوشەمىن دەگەندەرگە اق باتامدى بەرەمىن، جولدارىڭ اشىق بولسىن.. . بۇل دۇنيەدە كورىسە الماساق، ارعى دۇنيەدە پايعامباردىڭ اق تۋىنىڭ استىندا ويناپ- كۇلىپ كەزدەسۋدى ءناسىپ ەتسىن، اللام.. . ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ جاراتۋشىسى ءبىر اللاعا عانا اماناتتادىم!.. .
دۇعاعا، باتاعا جينالعانداردىڭ كوبى- اق كوزدەرىنە جاس الدى. زامانا شەڭبەرىن بۇزا المايتىن ءالسىز پەندەلىكتەرى ەڭسەسىن باسقانداي اۋىر- اۋىر كۇرسىندى.
داستارحان سوڭىندا ءۇي ءىشىنىڭ باستى ادامدارىن وڭاشالاپ الىپ، كارىشتاي موللاعا:
- ءبىر اتانىڭ وقىعان، توقىعانى كوپ، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋى ءوزىڭسىڭ. سەن مەنىڭ اعام قىرداسىننىڭ ۇلكەن بايبىشەسىنەن تۋساڭ، جەسىر قالعان كىشى شەشەڭ ماليكەدەن ماستۋرا تۋىپ وتىر. مەن اعايىندى ەكەۋدىڭ ۇلىمجىسىنەن تۋسام، سەن شۇمەكتەن تۋعان نەمەرەسىسىڭ. «ءوز ولتىرمەيدى، جات جارىلقامايدى» دەگەن ءسوز بار. قانى ءبىر، جانى ءبىر باۋىرىمسىڭ. كوزىمنىڭ نۇرى - ءبىر تۇياعىمدى ساعان امانات ەتەمىن. كىشى شەشەڭمەن بىرگە الىپ كەت. قىز دا بولسا ات بايلار ءبىر تۇياق قوي، قايدا جۇرسە دە امان بولسىن. ءوز بالاڭنان كەم كورمەي، قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقتىرماي ءوسىر. اللا ءناسىپ ەتىپ امان- ەسەن ەسەيىپ بويجەتكەن بولعاندا بويىندا يمانى، قوينىندا قۇرانى بار، اۋزى دۋالى اق، ادال جانعا بەر. مەن سەنەن بۇل دۇنيەدە سۇرامايمىن. قيامەت قايىمدا الامىن! اۋەلى اللاعا، سوسىن وزىڭە اماناتتايمىن! - دەپ تاپسىردى. كوز جاسىن سىعىمداپ، دۇعالار كۇبىرلەدى.
التايدان اۋعان سول كوش باركول جەرىنە كەلگەندە، مۇنداعىلار: «ەلىسحاننىڭ ارتىنان كەتەمىز!» دەپ ءبۇلىنىپ جاتىر ەكەن. ولار دا قاندى بالاق كۇندەردىڭ دۇرمەگىمەن بىرگە سول كوشكەننەن مول كوشتى.
كارىشتاي ماستۋرانى تۋىرلىقتىڭ جابىعىنان كىرگىزىپ، ءوز قىزىم دەپ كۇپىسىنە وراپ، قوينىنا سالىپ ءوسىردى. ماليكەنى دە كىشى شەشەسى رەتىندە سىيلاپ ءوتتى.
دۇڭگەن جەرىنە بارعان قازاقتار ولارمەن دە سىيىسا الماي، تالاي قاندى قاقتىعىستارعا باردى. ەلدى باستاپ التىنشوكە دەگەن جەرگە كوشىپ بارعان ەلىسحاندى دۇڭگەننىڭ ما پۋفاڭ گەنارالىنىڭ ادامدارى قۋىپ بارىپ تۇتقىنداپ، تاعى دا قاندى سوعىس باستالدى. جانىن شۇپەرەككە تۇيگەن قازاق قولى قوجاقىننىڭ باستاۋىندا، ەلىسحانداردى قۇتقارىپ، ەكەۋى باس قوسا وتىرىپ، جاۋدىڭ بىت- شىتىن شىعاردى. قاشا كوشىپ گيمالايعا بەتتەدى. تيبەت ۇستىرتىندە ءبىر جىل تەنتىرەپ ءجۇرىپ، اقىرى 1941 -جىلى تامىزدا ەلىسحان باستاۋىنداعى ەل ءۇندىستان جەرىنە ءوتتى.
كارىشتاي موللا باۋىرىنا باسقان ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز - ماستۋرا بۇل كەزدە نە ءبارى بەس جاستا عانا بولاتىن. قاندى قىرعىندار، اۋعىن كوش، قارلى- بوراندى اساۋ بەلدەر، بۇلتقا تىرەلگەن مۇزدى قيالار سىندى سان ءتۇرلى سۇركەيلى سۋرەتتەر مۇنىڭ ساناسىندا بۇلدىر- سالدىر ءتۇس سەكىلدى ەدى.
ول ءوزىنىڭ تۋعان جەرى، بابالارىنىڭ التىن مەكەنى - التايدان ماڭگىلىككە ايرىلعانىن بىلمەيتىن.
ول التى الاشتىڭ اقىنى - تۋعان اكەسىن بۇل پانيدە كورە المايتىنىن، ونىڭ ءوزى كەتكەننەن كەيىن قىتايدىڭ شىڭ شىساي جەندەتتەرى جاعىنان قولعا الىنعانىن، وزىنە ءتونىپ كەلە جاتقان قاتەردى الدىن الا سەزىپ، بالاپانىن الىسقا اتتاندىرعانىن بىلمەيتىن.
ول اكەسى اقىتتىڭ جوعىن جوقتاپ اتقا قونعان - ەسىمحان، ىرىسحان، اقتەكە، وسپان باستاعان ساربازداردىڭ قىتايدىڭ شاپقىنشى ارمياسىن قىناداي قىرعانىن بىلمەيتىن.
ول وسپان باتىر باستاعان باتىرلاردىڭ اياۋسىز سوققىسىنا ۇشىراعان قىتاي جەندەتتەرىنىڭ اكەسى اقىتتى ءۇرىمجى تۇرمەسىندە جانتۇرشىگەرلىكپەن قيناپ ولتىرگەنىن دە بىلمەيتىن.
ونىڭ ەسىندە قالعانى - ەلىسحان باستاعان كوشتىڭ ءۇندىستان- پاكىستانعا قونىستانعاننان كەيىنگى كۇندەرىنىڭ بىرىندە اۋىلىنىڭ ءپىشاۋر قالاسى ماڭىندا وتىرعان كەزى.
ءۇي تولى ادام جينالىسپەن باس قوسىپ، الاڭداۋمەن ءار نەنى ءسوز قىلىپ جاتىر. اۋەلگى ءسوزدى اكەسى كارىشتايدان كەيىن موللا بولىپ اتى شىققان حاليفا التاي الدى:
- ەلىسحان باتىر دۇنيەدەن وتكەلى دە 5-6 جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. سايدا سانىمىز، قۇمدا ءىزىمىز قالماي، تۇكپىر- تۇكپىرگە شاشىلدىق. ايتەۋىر اۋرۋدان ايىعىعىپ، ءتىرىمىز تۇگەندەلىپ، تارپىمىزدىڭ قۇرىپ كەتپەگەنىنە دە شۇكىر. اللا تاعالا بىزگە ولمەيتىن كۇندى ءناسىپ ەتسە كەرەك. ەندى- ەندى ەسىمىزدى جيىپ، ەتەگىمىزدى قىمتاپ جاتىرمىز. بۇلايشا تورعايداي توزىپ جۇرە بەرسەك، ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتىپ قۇرىپ جوعالۋىمىز بەك مۇمكىن. مەنىڭ ويىمشا بىرىگىپ ءبىر ۇيىم قۇرىپ، باس- اياعىمىزدى تۇگەندەگەنىمىز ءجون ەدى.
حاليفا التايدىڭ بۇل ءسوزىن وتىرعاندار تۇگەلدەي قۇپتادى. ۇيادان قاجى، كارىشتاي موللا، قامزا جاقيا ۇلى، ساۋىتباي ءسادىر ۇلى، بەكسۇلتان (بەگي) تاكپى ۇلى، قايموللا ءسۇتتىباي ۇلى، بوكەي، قۇلانباي، عابدۋلكابىر كارىشتاي ۇلى، قالي ىركىتباي ۇلى، اقاي بوسجان ۇلى، يادانحان، تۇرسىنباي ءابىلماجىن ۇلى، ت. ب. باستاعان القالى توپتىڭ بارلىعى دا بوتەن پىكىر بىلدىرمەدى. «الحامدۋللا، اللاحۋاكپار، ءامين!» دەسكەن كۇبىر- سىبىرلار ەستىلدى.
ءسوز كەزەگىن العان كارىشتاي مولدا:
- اللا تاعالا وتكەنىمىزگە يمان، قالعانىمىزعا بەرەكە- بىرلىك بەرسىن. ءبىز اللانىڭ باسقا سالعان سىناعىن كوتەرىپ، وسى جەرگە دەيىن كەلدىك. ەندى دە كوتەرەمىز، كونەمىز. دەسە دە ەل ەكەنىمىزدى ۇمىتپاي، بۇزىلعان ۇيامىزدى جامايىق. جاماعات قاۋىم بولىپ ۇيىسايىق. جاس تا بولسا حاليفا التايدىڭ ايتقانىنىڭ ءبارى ورىندى. جالعىز قوسارىم - قازاقتا «ون اققۋعا ءبىر باسشى» دەگەن ءسوز بار. ءبىزدى ءۇندى توپىراعىنا باستاپ كەلگەن ارىسىمىز، ارىستانىمىز ەلىسحان شاھيت بولىپ، توپىراق قىمتانىپ جاتىر. اعاسى قوجاقىن دا جانى جاننات تا بولعىر، ەلىن قاناتىنىڭ استىنا العان قاس باتىر ەدى. سولارعا سەرىك بولىپ، حالقى ءۇشىن قابىرعاسى قايىسقان جاستىڭ ءبىرى مارقۇم ءزايىپ ءتايجىنىڭ ۇلى قۇسمان ءالى ارامىزدا. تەكتى اتانىڭ تۇقىمى، كورگەنى كوپ، كوسەمدىگى مەن شەشەندىگى دە ەشكىمنەن كەم ەمەس. قازىر تاكسيلادا جاتقان سول قۇسماندى شاقىرىپ، كەلەلى كەڭەسكە باس قىلساق دەپ ويلايمىن. كونەلەردى كورگەن، جول بىلەتىن ادام. «كوپ جاساعاننان سۇراما، كوپتى كورگەننەن سۇرا» دەگەن عوي. ەلىسحاننىڭ ونەگەسىن كورىپ، ونىمەن قاتارلاسىپ جاتقان احمەتقالي موللانىڭ ءتالىمىن العان مىنا حاليفا دا ەشكىمنەن كەم ەمەس. وسىندا وتىرعان اتەيحان دا سول ەسكىلىكتىڭ سارقىتى، تالاي سىرىقتىڭ كوزىنەن وتكەن، پىسىق، وقىعان ازامات. قۇسمان باس بولسا بۇل ەكەۋى قوس قانات بولۋعا ابدەن جاراپ تۇر. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم وسى! - دەپ توقتادى.
- ءامين!
- اللاھۋاكپار!
- ايتقانىڭ كەلسىن! ءجون، ءجون، وتە دۇرىس!
- اللا جار بولسىن!
ءۇي ىشىندەگىلەر تاعى دا تولقىپ كەتتى.
ءسويتىپ، جات جۇرتتا تەلىم- تەلىم بولىپ ون جىلداي بوسقىن كۇي كەشكەن قازاقتار ەسىن جيىپ، ەڭسەسىن تىكتەپ، قۇسمان ءزايىپ ۇلى، حاليفا التاي عاقىپ ۇلى، اتەيحان قايسا ۇلى، ۇيادان اقاي، قامزا جاقيا ۇلى، كارىشتاي قىرداسىن ۇلى، ساۋىتباي، يادانحان سىندى ەرلەردى جەتەكشى ەتكەن «شىعىس تۇركىستان قازاق بوسقىندارى» ۇيىمىن قۇرىپ، ەندىگى كوش تىزگىنىن تۇركياعا بۇرۋعا قامدانىپ ەدى.
ماستۋرانىڭ ەسىندە انىق قالعاندارى وسىلار. اكەسى كارىشتايدىڭ وزىنە اكە عانا ەمەس، وسى توپتىڭ اقىلگوي اقساقالى، اق جول نۇسقاۋشىسى - تۇتاس ەلگە قورمال، كوسەم ادام ەكەنىن سوندا بايقاعان. باسقا بالالارى ءبىر توبە بولسا، ماستۋرا قىزى ءبىر توبە بولىپ ەركەتوتاي ءوستى. مۇنىڭ توبەسىنەن قۇس ۇشىرماي الاقانعا سالىپ ەركەلەتەدى. كەلەلى كەڭەستەردە التىن شاشتارى جارقىراپ اتاسىنىڭ الدىنان تابىلادى.
كۇندەر نەتكەن جىلدام. سويتكەن اكەنىڭ مەيىرلى قۇشاعىندا ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ تەز ەسەيىپ، بويجەتكەنىن دە بىلمەي قالىپتى.
ءبىر كۇنى اكەسى قىزىن وڭاشا شاقىرىپ، جۇرتتان وقشاۋ توبەگە باستادى.
دوڭەستەۋ جەرگە مالداس قۇرىپ، تەرىس قاراپ وتىرعان بەتىندە:
- بالام، بيىل نەشە جاسقا كەلدىڭ؟ - دەدى. ۇنىندە ءدىرىل، قارلىعىڭقى قامىرىق بار.
- 16 دان 17 گە شىعامىن، اكە!
- ە، بالا ەمەسسىڭ. «جول مۇراتى جەتۋ، قىز مۇراتى كەتۋ» دەگەن بالام. قىز بالا جات جۇرتقا جارالعان عوي. اجەلەرىمىز بەن انالارىمىز باسىپ وتكەن جولدى ءوزىڭ دە جاقسى بىلەسىڭ.
قىزىنىڭ ەكى بەتى ورتتەي الاۋلاپ، قاپەلىمدە جاۋاپ بەرمەي، ءسال توسىلدى. اكەسىنىڭ تەرىس قاراپ وتىرعانى دا جاقسى بولعان ەكەن. جۇزىنە تۋرا قاراۋعا دارمەنى جەتپەس ەدى.
جانتەكەيدىڭ بازارقۇل رۋىنان شىققان بيداحمەت ەسىمدى ازاماتتىڭ وزىنەن ءبىراز ۇلكەن بولسا دا مۇنى سىرتتاي جاعالاپ، ۇلكەندەر ارقىلى كۇبىر- سبىرمەن جۇرگەنىن دە اڭعاراتىن. جىگىتتىڭ اكەسى يماماعزام قىزاي ۇلى دا جۇرتتى اۋزىنا قاراتقان موللانىڭ ءبىرى. ءوز اينالاسىنا قادىرلى ادام. بايبىشەسى جيھانشاح تا تەكتى جەردەن، سارباستىڭ بۋراتاي ءتايجىسىنىڭ قىزى. جاس تا بولسا جۇرت بيداحمەتتى دە يماندى پەرزەنت رەتىندە جاقسىلىعىمەن اۋىزعا الاتىن ەدى.
ەندى سول اڭگىمەنىڭ ءبىر ۇشىعىن اكەسى شىعارىپ وتىر.
- بىلەمىن، اكە! - دەپ كومەسكىلەۋ ءتىل قاتقان ماستۋرا.
- بىلسەڭ قۇلىنىم، ساعان قۇدالىق ايتتىرىپ كەلمەكشى بولىپ وتىرعان كىسىلەر بار.
قىزدىڭ جۇرەگى اتقالاقتاپ تۋلاي جونەلدى. تابانىنان كوتەرىلىگەن ىستىق اعىن ەندى بۇكىل ءون بويىن وتقا وراپ، توبەسىنەن ىستىق جالىن لاپىلداعانداي بولدى. دەنەسى تىتىرەي ىسىدى. ەكى بەتىن باسىپ ەدى، كۇيىپ تۇر. ۇندەمەدى.
قازاق قىزىنىڭ اكە الدىندا مۇنداي سۇراققا ۇندەمەۋى قارسىلىق نىسايى ەمەس، ءۇنسىز ماقۇلدىق سانالادى. ادەتتە قىزعا قاتىستى اڭگىمەنى شەشەسى قوزعاۋى كەرەك ەدى. ەركەك شورا بولىپ اكەگە جاقىن جۇرگەندىگىنەن بە، بۇگىنگى اڭگىمە تىزىگىنىن اكەسى قولىنا العان. وسىدان التى جىلدىڭ الدىندا مەككە- مەديناعا بارىپ كەلگەن اكەسى بيىل دا قاجىلىققا بارۋدىڭ قامىندا ەدى. مۇمكىن ۇزاق ساپارعا شىعار الدىندا كوڭىلىندە الاڭ تۋعان شىعار. كەلەلى ماسەلەلەلدى شەشۋدە قازاق وتباسىنىڭ تارتىبىمەن اكەنىڭ ايتقانى زاڭ. ونى بۇزۋعا بولمايدى.
اكەسى جوتكىرىنىپ، تاماعىنا ءبىر نارسە تۇرىپ قالعانداي قىلعىنا سويلەدى:
- بالام، تاعى ءبىر نارسە ايتايىن دەپ ەدىم.
ماستۋرا بۇل جولى اڭىردى. قۇدالىق، جىگىت جايى دەيىن دەسە، ونى جاڭا عانا ايتتى. ەندى نە ايتپاق؟ ولاي ويلاپ، بۇلاي ويلاپ ەشتەڭەنىڭ بايىبىنا بارا الماي، اكەسىنىڭ كۇدىستەنگەن جون ارقاسىنا قارادى. اكەسى كەمسەڭدەپ وتىرعانداي قوس جاۋىرىنى شوگەرىلە بۇلكىلدەيدى.
- قىزىم، اللادان جاسىرماعاندى ادامنان قالاي جاسىرايىن. اللانىڭ الدىندا امانات قىلىپ العان ءسوزىمدى سەن ەرجەتكەندە ايتارمىن دەپ ۇزاق كۇتتىم. سەن ەندى بالا ەمەسسىڭ. جاقسى- جاماندى، الدى- ارتىڭدى اڭعاراتىن جاسقا كەلدىڭ. اللا تاعالا سول ءسوزدى بۇگىن ايتۋعا ءناسىپ ەتسە كەرەك. اماناتىمدى قايتارماسام، وقىستان ولاي- بۇلاي بولىپ كەتەتىن ءبىر كۇن تۋسا قارىزى موينىمدا كەتەر.
ماستۋرا تىپتەن تاڭىرقادى.
اكەسىنىڭ جۇزىنە ۇڭىلمەك بولىپ ەدى، ول باسىن تومەن سالبىراتىپ، ءجۇزىن كورسەتكىسى كەلمەگەندەي تەرىس بۇردى.
- بالام.. .
- اكە، ايتىڭىزشى، الدە مەن ءسىزدىڭ الدىڭىزدا ءۇمىتىڭىزدى اقتاي المادىم با؟ رەنجىتكەن جەرىم بار ما؟ - ەندى قىزدىڭ دا ءۇنى بۇزىلىپ، جىلامسىراي ءتىل قاتتى.
- قىزىم، ءبىر اللا ءوزى جار بولسىن! سەن مەنى ەشقاشان رەنجىتكەن دە ەمەسسىڭ. وزىڭە رازىمىن، بالام. ءبىراق، شىندىقتىڭ اتى شىندىق، ايتپاسىما بولماس. مەن سەنىڭ اكەڭ ەمەسپىن. سەنىڭ اكەڭ قازاقتىڭ ايگىلى اقىنى اقىت ءۇلىمجى ۇلى!
- اكە، اكە، ءسىز نە دەپ كەتتىڭىز. تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. مەن ەشكىمنىڭ بالاسى ەمەسپىن. ءسىزدىڭ قىزىڭىزبىن. اكە، ازىلدەدىم دەڭىزشى، اكە! اكە.. .
ماستۋرا بۇل جولى شىن جىلادى. تەرىس قاراپ وتىرعان اكەسىنىڭ الدىنا جەتىپ بارىپ، تىزەرلەگەن كۇيىندە جۇزىنە تەسىلدى.
اكەسى دە جىلاپ وتىر ەكەن. ءاجىمدى ءجۇزىن ايعىزداعان تامشىلار يەگىنە قاراي سىرعىپ، ودان ارى شوقشا ساقالىنان تىزبەكتەلە دومالايدى. مۇنى باس سالىپ قۇشاقتاپ، بەتىن بەتىنە ءتۇيىستىرىپ، وكسىك اتتى.
- كەشىرشى، بالام. كەشىرشى، مەنى! - دەپ كەمسەڭدەدى.
اكە مەن بالا وسىلايشا ءبىر قاۋىم جىلاپ ىشتەگى شەر- نالاسىن، قيماستىق پەن مەيىرىمىن كوز جاستارىمەن توكتى.
اكە قۇشاعىنان بوساعان قىز دومبىققان كوز جيەگىنىڭ سۋلانعان جاسىن قولىنىڭ سىرتىمەن ءسۇرتىپ تۇرىپ:
- اكە، مەن ءسىزدىڭ ايتقانىڭىزعا سەنبەيمىن، سەنبەيمىن! ءبارى بىردە كوز اشىپ كورگەنىم ءسىزسىز، ءسىز مەنىڭ اكەمسىز. اكەم بولىپ قالا بەرەسىز! - دەدى وكسىكتى ۇنمەن بۋلىعى ءتىل قاتىپ.
قوس مۇڭلىقتىڭ جۇزدەرىن ايعىزداعان ءمولدىر تامشىلار تاعى دا سوووناۋ قيىرداعى پاكىستان توپىراعىنا توگىلىپ جاتتى.
ءتۇيىن:
2018 -جىل، 6-تامىز. تۇركيانىڭ ستامبۋل قالاسى.
بيداحمەت شاڭىراعىندا ماستۋرا اپامىزبەن اڭگىمەلەسىپ وتىرمىن.
ماستۋرا اپام ايتادى:
- ە، بالام، ادامنىڭ باسى اللانىڭ دوبى دەگەن. ادامنىڭ تاعدىرى اللانىڭ قولىندا ەكەن. كىم قايدا تۋادى، قالاي ءومىر سۇرەدى، قايدا ولەدى؟ - ءبارى دە جاراتقاننىڭ كىتابىندا جازۋلى. ءسويتىپ ءوزىم اكە دەپ جۇرگەن كارىشتاي اتام: «سەن مەنىڭ قىزىم ەمەسسىڭ، اقىتتىڭ قىزىسىڭ» دەگەندە، قاتتى دولدانىپ جىلادىم. سەنبەدىم. ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن جىلاپ: «اكە، مەن ءسىزدىڭ قىزىڭىزبىن» دەۋمەن بولدىم. مەنىڭ زارىما بۇكىل اۋىل جىلادى. امال نە، ادام تاعدىرعا، شىندىققا كونەدى ەكەن.
اللانىڭ قالاۋىمەن سول جىلى بيداحمەت اتالدارىڭمەن ۇيلەندىم. قىرىق ەكى جىل بىرگە ءومىر ءسۇرىپ، ول كىسى 1994 -جىلى ستامبۋلدا قۇداي اجالىنان قايتىس بولدى. ارامىزدا ماديناحان، ءمۇشاراف، سۋنا، جاپار، ايشاگۇل، پاتما ەسىمدى بالالارىمىز بار. تۇركيادا فامليالارىن ۇشار دەپ اتايدى.
ماليكەنىڭ تۋعان شەشەم ەكەنىن سول كەزدە بىلسەم دە: «اناشىم» دەپ قۇشاعىنا ءبىر كىرە الماي- اق كەتتىم. كارىشتاي اتامنىڭ بايبىشەسى الديبوپە اپامىزدى شەشە دەپ، سول كىسىنىڭ باۋىرىندا ءوستىم. انام ماليكە پاكىستان توپىراعىندا ومىردەن وزدى. بيداحىمەتتىڭ اكەسىنە دە توپىراق سول جەردەن بۇيىردى. كارىشتاي اتام 1960 -جىلى تۇركيادا قايتىس بولىپ، سۇيەگى مانيسانىڭ ساليحىلى دەگەن جەرىندە جاتىر.
اقىرى شىندىقتى مويىندادىم. كەشتە بولسا تۋعان اكەم - اقىتتىڭ اتى- زاتىنا، ولەڭ- جىرلارىنا قانىقتىم. 2008 -جىلى قازاقستاندا وتكەن «اقىت ءۇلىمجى ۇلىنىڭ 100 جىلدىق تويىنا» قاتىسىپ، ءسوز سويلەدىم. سول ەلدىڭ ازاماتتىعىن الدىم. 1980 -جىلداردان باستاپ قىتايدا قالعان اعا- باۋىرلارىمنىڭ دەرەگىن ءبىلىپ حات- حابار الىسقان ەدىم. ول كەزدە اقىت اتامىزدىڭ كىندىگەن تاراعان 17 بالانىڭ ىشىندە ۇلدارى - عازەز، نۇرەددين، ماقاشتار ءتىرى ەدى. قازىر سول بالالاردان مەن عانا قالدىم. اكەمنىڭ نەمەرە، شوبەرە، شوپشەكتەرىنىڭ ءوزى ءوسىپ- ءونىپ، 300 دەن اسىپ، وردالى ەلگە اينالدى. ءبىراق ءبىر اتانىڭ ۇرپاعى 3-4 ەلگە شاشىلىپ كەتتىك. اعام عازەز 1988 -جىلى تۇركياعا كەلىپ، ءبىر- بىرىمىزبەن كورىسىپ، ماۋقىمىزدى باستىق. كەيىننەن نۇەددين مەن ماقاش اعام دا كەلىپ كەتتى. 1990 -جىلى ءدام بۇيىرىپ، تۋعان جەرىمە بارىپ، اكەمنىڭ باسىنا قۇران وقىپ قايتتىم.
اكەمنەن قالعان تابارك رەتىندە اعالارىم اكەمنىڭ تەرى سىڭگەن ەسكى كەپەشتى ماعان سىيلادى.
ءسوز وسى اراعا كەلگەندە ماستۋرا اپامىز كەلىنى قاسىنا اكەلىپ قويعان قول ساندىقتان ەسكى سىرما كەپەشتى الىپ شىعىپ، بار ىجداعاتپەن قۇشىرلانا يسكەلەي وتىرىپ، اڭگىمەسىن جالعادى:
- اكەمنىڭ سۇيەگى جاتقان جەر شيلەۋىت وزەندى كەڭ اڭعار ەكەن. زيراتقا بۇرىلا بەرگەنىمىز سول ەدى، الدىمىزدان ءبىر وتار قوي شىقتى. وتاردان وڭاشا شىعىپ، ولاي- بۇلاي جۇگىرە ماڭىراپ جۇرگەن اق قوزىنى كورگەندە اكەمنىڭ مەن تۋرالى ايتقان «قارا قوزىسى» ەسكە ءتۇسىپ، جانارىما قۇيىلعان جاستى توقتاتا الماي جىلادىم.
- اكە، اكە، اداسقان قارا قوزىڭىز وسىندا قالعان اق قوزىلارىڭىزعا قوسىلىپ قابىرىڭىزدىڭ باسىنا كەلىپ تۇر! - دەپ كەمسەڭدەدىم.
* * *
ستامبۋلدان استاناعا ۇشاتىن ۇشاققا وتىرىپ، اقشا بۇلتتار اراسىندا قالىقتاپ كەلەمىن. ەكىگە بولىنگەن ەگىز قوزىنىڭ تاعدىرى كوز الدىمنان كەتەر ەمەس.
ارت جاعىمىزدا قالىپ بارا جاتقان تاۋلار تومەننەن جۇگىرىپ كەلە جاتقان قارا قوزىداي، اق شاربى بۇلتتار جاپقان اپپاق وتارعا قاراپ ماڭىراپ تۇرعانداي بولادى.
اپپاق وتار - قازاق اسپانى الدىمىزدا بۇيرالانعان كۇدىس جوندارىن كورسەتىپ، يىسىنگەن شار ساۋلىقتاي مەكىرەنەدى. «وتارىنان بولىنگەن قارا قوزىلارىم امان بولسا ەكەن!» دەپ كۇبىرلەپ كەلەمىن مەن! ءيا، اللا، جار بولا كور، جارىلقاي كور!
2018 -جىل 11-تامىز
استانا- قوياندى
جادي شاكەن ۇلى
