قازاقتا قانداي كۇرەس تۇرلەرى بولعان؟

نۇر-سۇلتان - قازاقپارات - الەم بارىسىن ءولىپ- ءوشىپ كورىپ جاتىرمىز. ءبىراق، ايبىنى ودان كەم ەمەس، ءبىر ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز ۇمىتىلىپ بارادى. ول - ادام دەنەسىنىڭ بارلىق مۇشەلەرى كەشەندى قارپىلعان الاش بەسسايىسى.

20 مىڭ جىلداي ەڭ ۇزدىك الەمدىك تەحنولوگياعا يە بولعان حالىقتىڭ ۇرپاقتارىنىڭ بۇگىنگى كۇنى باسى ءبىر جەرگە قوسىلماي، باعزى، ياعني سەرىكبول قوندىبايشا ايتساق: دەيدەي تۇركىلەردىڭ، بۇتكىل مۇراسى الەمدىك وركەنيەتتەن سىزىلىپ تاستالىپ وتىر.

«قوبىلاندى» جىرىندا قىرىق قۇلاش قىزىل ەر قوبىلاندىعا نەگە اياعىممەن كۇرەس دەيدى؟ وسىعان وي جىبەردىك پە؟ جىبەرگەن جوقپىز، ويباي قوبىلاندى ەرەك تاپقىرلىق جاساپ، ونىڭ اياعىنا ارقان بايلاپ سۇيرەپ ءولتىردى دەگەن جولداردان ايىزىمىز قانىپ ءلاززات الامىز.

ال، نەگە قىرىق قۇلاش قىزىل ەر «اياق كۇرەسىن» قالادى دەگەن ەتنوتىركەسكە ءمان بەرمەيمىز. ونىڭ سەبەبى «قوبىلاندى باتىر» جىرى تار اۋقىمدا اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلگىسى رەتىندە قارالۋىنان.

ونداعى ۇلتتىق ومىردەگى ءتۇرلى ەتنيكالىق ەپيزودتاردىڭ باسقا سالا زەرتتەۋشىلەرى تاراپىنان قاراستىرىلماۋى وسىنداي ءبىرجاقتى جارتىكەش تۇسىنىكتەردىڭ قالىپتاسۋىنا جول اشادى.

شىن مانىسىندە، قازاق پەن بىرگە جاساسىپ كەلەجاتقان اياق جانە تىزە كۇرەستەرى بار. بالانىڭ، ياعني، بولاشاق جاۋىنگەردىڭ تاربيەسىنە ەرەك كوڭىل بولگەن بابالارمىز ءوز ۇرپاعىنىڭ بويىنداعى بۇتكىل دەنە مۇشەلەرىنىڭ دامۋى ءۇشىن باستان اياققا دەيىنگى ارالىقتاعى دەنە بولىكتەرىنىڭ دامۋى ءۇشىن «كوزكۇرەسى»، «مويىن كۇرەسى»، «قول كۇرەسى»، «شىنتاق كۇرەسى»، «تىزە كۇرەسى» جانە «اياق كۇرەسى» تۇرلەرىن ومىرگە اكەلگەن. سونىڭ ءبىر بولىگىن قازىر اعىلشىندار يەلەنىپ، «قول كۇرەسىنەن» الەمدىك چەمپيوناتتار وتكىزىپ ءجۇر.

ەندى ءبىز «قوبىلاندى باتىر» جىرىنا قايتىپ ورالايىق تا، «جەتپەگەن جەردى جەتكىزۋ» ستيليستيكالىق امالىنىڭ كومەگىنەن جىرشىلار تاراپىنان ءتۇسىپ قالعان جىر قاڭقاسىن تولىققاندى قالپىنا كەلتىرۋگە ارەكەت جاساپ كورەيىك.

قىرىق قۇلاش قىزىل ەر مەن قوبىلاندى اراسىنداعى جەكپە- جەكتى جىرلاۋشى جىرشىلار نەگە بۇل جولدى اتتاپ ءوتتى دەگەن ورىندى سۇراق تۋادى. ونىڭ سەبەبى، يسلام دىنىندەگى بابالارىمىزعا ەكى بىردەي باتىردىڭ قارۋ- جاراقپەن ەمەس، اياقتارىمەن كۇرەسكەنى ەرسى كورىنگەندىكتەن. جانە ونىڭ شارتى كىم جەڭىلسە، ات قۇيرىعىنا بايلانىپ ولەتىندىگى مۇسىلمان جىرشىعا ماجۋسيلىك رەتىندە تۇرپايى كورىنەتىندىگىن تاعى قوسايىق.

شىن مانىندە، بەلگىلى ءبىر سەبەپپەن كىنالى بولعان قىرىق قۇلاش قىزىل ەر مەن وعان جازاسىنان نە قۇتىلۋ نە تۇتىلۋ ءۇشىن قارسىلاس بولعان قوبلاندى اراسىنداعى جەكپە- جەك «اياق كۇرەسى» تۇرىندە ءوتىپ، كىنالى جەڭىلسە ات قۇيرىعىنا بايلانعان، جەڭسە جازادان قۇتىلعان بولىپ سانالعان. نەمەسە ەكى باتىر بىرنارسەگە شەكىسىپ قالىپ، جەڭىلگەنى ولىمگە كەسىلگەن.

جىرشىلار ءوز جانىنان وسى وقيعانى مەنمەنسىگەن قىزىلەردى قوبلاندى سۇيرەپ ولتىرەدى دەپ وزگەرتكەنىمەن شىندىق ومىردە تۇركى باتىرلارى اراسىنداعى «ءوز ناسىلىنە» قىلىش سەرمەمەۋ، قارۋ كەزەنبەۋ ەتيكالىق ۇستانىمى ەشوزگەرىسسىز قالعاندىعىن اڭعارامىز.

ەگەر ءبىز ەتنوس رەتىندە الەمدىك وركەنيەتتەن ءوز ورنىمىزدى تاپقىمىز كەلسە، «قازاق كۇرەسى» سياقتى «قازاق دەنەبەسسايىسىن» («مويىن كۇرەسى»، «قول كۇرەسى»، «شىنتاق كۇرەسى»، «تىزە كۇرەسى» جانە «اياق كۇرەسى» ) دا عالامتور ارقىلى ناسيحاتتاۋعا كوشۋىمىز كەرەك.

ەرەجەرلەرىن جەرگىلىكتى تانىمال جۋرناليست سەرىكبولات جاكەنوۆ اعامىز باسقارعان «اياكوز جاڭالىقتارى» گازەتى وتكەن عاسىردىڭ 90- جىلدارىنىڭ ورتاسىندا جاريا ەتكەن بولاتىن.

ءابىل- سەرىك ءابىلقاسىم ۇلى

ult.kz