قاسىمحاننىڭ «قاراكوزى»

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات -«قاراماشى، قاداماشى كوزىڭدى» كىمنىڭ ءانى دەسە، قاسىمحان اسانوۆ دەۋى مۇمكىن ۇلكەندەردىڭ. جاستاردىڭ بىلە قويۋى ەكىتالاي.

بۇل ءاندى جۇسەكەڭ - جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، قايرات بايبوسىنوۆ، ماقپال ءجۇنىسوۆادان كەيىن شىرقاعان ءانشى ىلۋدە بىرەۋ. گيتارانىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن سەيىل اياعان ورىنداپ جۇرگەنىن بىلەمىز بەرتىندە.

اتالعان ءاندى اۆتوردىڭ الدىندا شىرقاپ باتاسىن العانىن ايتادى سەكەڭ. العاشىندا وسپانحان اۋباكىروۆتىڭ سوزىنە جازىلعان قاسىمحان اسانوۆتىڭ «قاراكوزىن» دە سەيىل اياعاننان ەستىگەنبىز. باياۋ ەستىلەتىن سازدى ءاننىڭ اۋەنى تەرەڭ تولعانىسقا جەتەلەيدى. كەيىننەن ءبىراق «قاراكوز» دەسەك، الدىمىزدان ءابىلاحات ەسپايەۆتىڭ ءانى شىعاتىن بولدى. سويتسەك، وسپانحاننىڭ سوزىنە ءبىرىنشى ءابىلاحات ءان جازعاندا، بۇل ءان ەل ىشىنە كەڭ تاراپ كەتكەنگە ۇقسايدى. ول سوزگە قاسىمحان دا ءان شىعارعان، ءبىراق اناعۇرلىم كەڭىنەن تارالىپ كەتپەگەن سياقتى. ءابىلاحات ەسپايەۆتىڭ «قاراكوزى» جىلدامىراق ايتىلىپ، تەز جاتتالاتىن ءان. سونىمەن قاتار قاسىمحاننىڭ دا تۋىندىسى قازاق ءان قورجىنىن بايىتار تاماشا دۇنيە دەر ەدىك.

بۇرناعى جىلدارى «قازاق» راديوسىنىڭ بەلگىلى ديكتورى ساۋىق جاقانوۆا قاسىمحان شىعارماشىلىعىنا توقتالىپ، كەيبىر اندەرىنىڭ قولدى بولا باستاعانىن جازعانى ەسىمىزدە. سول جازباسىنىڭ اراسىندا كومپوزيتوردىڭ تاعى ءبىر عاجاپ ءانى «قاراكوز» «التىن قوردا» ءابىلاحات ەسپايەۆتىكى بولىپ كەتكەنىن ايتىپ قىنجىلادى. انىعىندا، قاسىمحان اسانوۆتىڭ «قاراكوزى» مەن ءابىلاحات ەسپايەۆتىڭ «قاراكوزى» ەكەۋى - ەكى بولەك ءان. شاتىستىراتىن سەبەبى ەكەۋى دە وسپانحان اۋباكىروۆتىڭ ولەڭىنە جازىلعان. ءابىلاحات ەسپايەۆتىڭ ءانى ءسال جىلدامىراق ايتىلسا، قاسەكەڭنىڭ «قاراكوزى» سىرلى سازبەن باياۋ ەسىلەدى. مۇنى ماعان العاش ايتىپ، ەكى ءاننىڭ اراجىگىن اشىپ، ايىرماشىلىعىن جىلىكتەپ جەتكىزۋشى - بەلگىلى ءانشى سەيىل اياعان.

ق. اسانوۆتىڭ كوزى تىرىسىندە قاسىندا ءجۇرىپ، شىعارمالارىنىڭ دەنىن قاعازعا ءتۇسىرىپ الىپ ۇرپاققا اماناتتاۋشى - تانىمال ءانشى، بەلگىلى ونەرتانۋشى ەرلان تولەۋتاي بۇل ءان توڭىرەگىندە بىلاي دەيدى: «قاسىمحان زامانى - اشى سۋدىڭ سانگە اينالعان كەزى. اسىرەسە ونەرپاز قاۋىمنىڭ جاپپاي باس قويعان ۋاقىتى وسى 1960-1970 -جىلدار. قاسىمحان اعانىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەن «قاراكوز» ءانىنىڭ قىسقاشا تاريحى بىلاي. بىردە مۇقاعالي، ءشامشى، وسپانحان، ءابىلاحات، قاسىمحان - بەسەۋى ءبىراز كۇن توقتاماي سىلتەڭكىرەپ قويىپ، ەرتەڭىنە ءبارى تۇكسىز قالىپتى.

ول زاماندا باس جازۋ دەگەن بۇلجىماس ءداستۇر بار. نە ىستەۋ كەرەك؟ باس سىنىپ، ءتىل اۋىزعا سىيماي بارادى. قالتادا سوقىر تيىن جوق. مۇندايدا ارالارىنداعى ەڭ پىسىعى، قيىننان قيىستىرىپ امال تاباتىن وسپانحان اۋباكىروۆ ەكەن. بۇل جولى دا اياقاستىنان امال تابادى: «مەن، مىنە، كوردىڭدەر مە، تابان استىنان انگە سۇرانىپ تۇرعان مىناۋ، قاتقان ولەڭ جازدىم. وسىعان ءان جازىپ بەرە قويساڭدار، راديوعا اپارىپ، قولما- قول قالاماقى الامىز»، دەپ سياسى كەپپەگەن «قاراكوزدىڭ» ءسوزىن باسى اۋىرىپ وتىرعان «بوتەلكەلەستەرىنە» وقىپ بەرەدى. بۇعان الدىمەن ءابىلاحات ۇشقىرلىق تانىتادى. قىسقاسى، «قاراكوزدىڭ» ءابىلاحات جازعان نۇسقاسى «قازاق راديوسىنىڭ» ءان قورجىنىنا ءبىرىنشى تۇسەدى. 70 سوم قالاماقى جوعارىدا اتى اتالعان بەستىكتىڭ تاعى دا بىرنەشە كۇنگى دۋمانىنا ەركىن جەتەدى. وزىنە- ءوزى ارەڭ كەلگەن قاسىمحان اعامىز بولسا، انگە بىرنەشە كۇننەن كەيىن ورالادى. ءاننىڭ ابدەن بابىن كەلتىرگەن سوڭ، وسپانحانعا كورسەتەدى. ءان وسپانحانعا ۇنايدى. «ءبىراق ءاننىڭ ءسوزىن وزگەرتىپ جىبەرىپسىڭ» دەپ داۋ شىعارادى. سويتسە، قاسىمحان اعا «تىرنالار ۇشىپ وتكەندە، تۇسەدى- اۋ ەسكە بالا كەز» دەگەن جولداردى «قارلىعاش ۇشىپ جەتكەندە، تۇسەدى- اۋ ەسكە بالا كەز» دەپ وزگەرتكەن ەكەن. بۇعان قاسكەڭ «ءبىزدىڭ جاقتا تىرنا دەگەن ءبىر قادىرسىز قۇس، ارقانىڭ قازاعى ءۇشىن سيديعان تىرناعا قاراعاندا ءۇيىنىڭ شاڭىراعىنا ۇيا سالاتىن قارلىعاش الدەقايدا قاسيەتتى» دەپ داۋ ايتادى. اقىرى بۇل ۋاجگە توقتاعان وسپانحان اعا جوعارىدا اتتارى اتالعان دوستارىنا بۇل ءاندى دە بىرنەشە كۇن قاتارىنان جۋعان ەكەن. قاسىمحاننىڭ «قاراكوزى» وسىلايشا دۇنيەگە كەلەدى»، دەپ ەدى ەرلان تولەۋتاي.

بۇل ءاننىڭ قىسقاشا تاريحى مەن تاعدىرى وسىنداي. بۇل بۇل ما، ەرلان تولەۋتاي تۋىندىعا قاتىستى تاعى ءبىر كىلتيپاننىڭ شەتىن شىعارعانىن بىلەمىز وتكەن جىلدارى. نەگىزىنەن كەزىندە راديودان بەرىلىپ تۇرعانىمەن، قازىر كوپ شىرقالا قويمايتىن قاسىمحان اندەرىن تۇستەپ، تۇگەندەپ جۇرگەن مەن بىلەتىن ەكى ادام بولسا، ەرلان تولەۋتاي مەن سەيىل اياعان. ەرتەرەكتە ءبىر اڭگىمەسىندە ەرلان اعا «تاياۋدا» دەپ ەدى وسى قاسىمحان اسانوۆ جايلى سويلەسىپ قالعانىمىزدا. «قاراكوز» ءانى تۋرالى تاعى ءبىر كەلەڭسىزدىكتىڭ كۋاسى بولدىم. ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتار مۋزەيىندە ايگىلى مادەنيەتتانۋشى، جازۋشى، داۋلەسكەر كۇيشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ دومبىراسىن تاپسىرۋ سالتاناتى بولىپ جاتقان ەدى. مارقۇمنىڭ كوزىن كورگەندەر ەستەلىك ايتتى، ءان شىرقالىپ، كۇي تارتىلدى. ءبىر كەزدە ساحناعا جازۋشىنىڭ سەمەيدەن كەلگەن جەرلەستەرى كوتەرىلدى. ۇمىتپاسام ءانشى گۇلشات ەرۋوۆا عوي دەيمىن، ساحناعا كوتەرىلگەن ەكى ايەلدىڭ ءبىرى وسى «قاراكوزدى» سادىق كارىمبايەۆتىڭ ءانى دەپ شىرقاي جونەلگەنى. سالدەن سوڭ داستارقان باسىندا باس قوسقاندا سەمەيدەن كەلگەن ءانشى اپاما «قاراكوزدىڭ» قاسىمحان اسانوۆتىڭ ءانى ەكەنىن ۇزاق دالەلدەۋىمە تۋرا كەلدى. سويتسەم، ول كىسى ۇزاق جىلدار بويى بۇل ءاندى سادىق كارىمبايەۆتىڭ ءانى دەپ ايتىپ كەلەدى ەكەن. تۇزەۋگە ۋادە بەردى»، دەيدى ونەرتانۋشى.

اۆتوردىڭ بىرنەشە ءانىنىڭ اراسىنداعى ءبىر تۋىندىنىڭ تاعدىر- تالايى وسىنداي تولقىمالى. «قازاق» راديوسىنىڭ قورىندا «قاراماشى، قاداماشى كوزىڭدى»، «ءشاربانعا» ، تاعى باسقا اندەرى ساقتاۋلى دەپ ەستيمىز. ال مىنا «قاراكوزى» ءانشىسىن كۇتىپ جاتقان وقشاۋ تۋىندى. كىمنىڭ باعىن اشار ەكەن؟

جانىبەك ءاليمان

egemen.kz