قازاقستاندىقتاردىڭ كيگەنى وزگەنىڭ كيىمى- جەتىمنىڭ كۇيىن كەشكەن جەڭىل ونەركاسىپ

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - نارىقتىڭ قىج- قىج قايناعان بازارىندا وزبەك پەن تۇرىكتىڭ تاۋار وندىرۋشىلەرى اسىر سالىپ ءجۇر. بيلىكتەگىلەر «ونەركاسىپ وركەندەۋىن توقتاتار ەمەس» دەپ سەندىرەدى. شىن مانىندە، قازاقستاندىقتاردىڭ كيگەنى ءالى وزگەنىڭ كيىمى.

ەل ۇكىمەتى نارىقتى ساقتاپ قالۋعا نيەتتى مە، الدە شەتەلدىك وندىرۋشىلەرگە بوساتىپ بەرۋگە قۇلىقتى ما؟ كورشىلەرگە قول جايا بەرمەي، وتاندىق كيىم- كەشەك جانە اياقكيىم ءوندىرىسىن قاشان جولعا قويامىز؟

ۇكىمەت باسشىسى ءاليحان سمايىلوۆ ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 4,4 پايىزعا وسكەنىن مالىمدەدى. ەل ەكونوميكاسىنىڭ وسۋىنە نەگىزىنەن وڭدەۋشى ونەركاسىپ سالالارى اسەر ەتتى. «بىلعارى ونىمدەرىن شىعارۋ 29 پايىزعا، كيىم- كەشەك ءوندىرىسى 13 پايىزعا ءوستى»، - دەيدى پرەمەر- مينيستر ستاتيستيكاعا سۇيەنىپ. بوركىمىزدى اسپانعا اتا المايمىز. سەبەبى بۇل كولگە تامعان تامشىداي- اق. جەڭىل ونەركاسىپتى جولعا قويۋ كەرەك دەپ ۇرانداتىپ كەلە جاتقانىمىزعا وتىز جىل بولدى. قىتاي، وزبەكستان، رەسەي، تۇركيا يمپورتتىڭ % 95- ىن جاۋلاپ العان.

2021 -جىلى ەلىمىزگە 110,6 ميلليون دوللارعا ەرلەرگە ارنالعان كوستيۋم، شالبار مەن پيدجاك يمپورتتالعان. سونىڭ ىشىندە 41 ميلليون دوللارى قىتايدىڭ، 27,3 ميلليون دوللارى تۇركيانىڭ، 21,4 ميلليون دوللارى رەسەيدىڭ، 4,7 ميلليون دوللارى بانگلادەشتىڭ، 4 ميلليون دوللارى يتاليانىڭ جانە 3,6 ميلليون دوللارى وزبەكستان ونىمىنە تيەسىلى.

ايەلدەر كيىمىنە توقتالساق، 2021 -جىلى 114,4 ميلليون دوللاردىڭ تاۋارىن الدىرتقان. ەڭ كوپ قاي ەلدەن كەلدى دەسەڭىز، تاعى دا تۇركيا. ەكىنشى ورىندا رەسەي، ءۇشىنشى قىتايدىڭ كويلەكتەرىن كيىپ ءجۇرمىز. ءىش كيىمنىڭ وزىندە شەتەلگە قول جايىپ وتىرعانىمىز وكىنىشتى. ءبىرىنشى - تۇركيا، ەكىنشى - رەسەي، ءۇشىنشى وزبەكستانعا تيەسىلى. 55,9 ميلليون دوللارعا ءىش كيىم مەن توقىما ونىمدەرى يمپورتتالعان.

سپورت كيىمدەرى دە بىزدىكى ەمەس. بىلتىر 30, 8 ميلليون دوللارعا رەسەي، قىتاي، تۇركيادان ساتىپ العان. بۇل كيىم نارىعىنىڭ باسەكە بىلاي تۇرسىن، دەڭگەيىنە دە جەتە الماي وتىرعانىمىزدى كورسەتەدى. دەگەنمەن وتاندىق وندىرۋشىلەر شاما- شارقىنشا سالانىڭ دامۋىنا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسىپ وتىر.

ىستامبۇلدا تۇراتىن وتانداسىمىز فاتيما امانجول قىزى 13 جىلدان بەرى وسى سالانى زەرتتەۋمەن اينالىسادى. ءوز برەندىن قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتكەن ول اۋەلى الىپساتارلىقتان باستاعان. بۇگىندە قازاقستاندا جانە تۇركيادا قوس- قوستان كيىم دۇكەنى بار. «ءوز ەلىمىزدە كيىم تىگۋدى نەگە قولعا المادىڭىز؟» دەگەن ساۋال قويدىق، «تىم قۇرىعاندا ينە- ءجىپ شىعارا الماي وتىرعاندا قازاقستاندا كيىم وندىرىسىمەن اينالىسۋ شىعىنىن دا اقتامايدى»، - دەپ اشىعىن ايتتى.

«ءبىز ەكى الپاۋىت ەلدىڭ كورشىسى بولىپ وتىرمىز. ولارمەن ەشقاشان باسەكەلەسە المايمىز. ىشكى ءوندىرىستى دامىتا الماۋىمىزدىڭ ءبىر سەبەبى - وسى. شيكىزاتتى شەتەلدەن الۋعا ءماجبۇرمىز. قازاقستاندا كيىم تىكتىرۋ ءتيىمدى ەمەس. ويتكەنى تەحنيكا شەتەلدەن كەلەدى، ماتا، جىپكە دەيىن شەتەلدەن الامىز. ونى تىگىپ، نارىققا ۇسىنار بولساق، ارزان باعادا ساتا المايمىز. سوندىقتان دا وتاندىق كاسىپكەرلەر قينالادى»، - دەيدى ول.

الىپساتارلار تۇركيادان 10 مىڭ تەڭگەنىڭ كيىمىن قازاقستانعا اكەلىپ، 30 مىڭ تەڭگەگە ساتادى. 3-4 مىڭ تەڭگەلىك كويلەكتەر ەلىمىزدە 16-17 مىڭ تەڭگەدەن ساتىلىپ جاتقانى اشى بولسا دا شىندىق. ايلىعى شايلىعىنان ارتىلماي وتىرعاندا حالىق شەتەلدىڭ ارزانقول كيىمىن 3 ەسە باعادا الۋعا ءماجبۇر بولۋى - جىعىلعاننىڭ ۇستىنە جۇدىرىق.

سالا شىنىمەن شارىقتاپ كەتكەن بولسا، ەشكىم دە بازىنا ايتىپ باس قاتىرماس ەدى. ەلىمىزدە House of Raya برەندى 8 جىلدان بەرى نارىقتا. بۇگىندە رەسپۋبليكا بويىنشا 5 ساۋدا ورنى بار. اۋىل- ايماقتار ءۇشىن جەتكىزۋ قاراستىرىلعان. نەگىزىن قالاۋشى رايحان جارىلعاسوۆانىڭ ايتۋىنشا، وتاندىق تاۋارلار قىمبات ساۋدا ۇيلەرىنىڭ سورەسىنە تۇسپەيدى. ويتكەنى جوعارى ساناتتاعى عيماراتتاردىڭ جالداۋ قۇنى تىم قىمبات.

«بىزدە يتاليالىق ماتادان تىگىلگەن ديزاينەرلىك كويلەكتەر باعاسى 15 مىڭ تەڭگەدەن باستالىپ، 45 مىڭ تەڭگەگە دەيىن بارادى. كىشىگىرىم ءسان ۇيلەرى مەترىنە قاراي تولەيدى. سايكەسىنشە باعاسى دا قىمباتقا تۇسەدى. ال ءبىز ءىرى كولەمدە شەتەلدەردەن الدىرتامىز. ەلوردادا EXPO-2017 كورمەسىنەن كەيىن قانشاما عيمارات قالدى. ءوز برەندىن قالىپتاستىرعان وتاندىق كيىم وندىرۋشىلەرگە تۇراقتى ورىن بەرسە، ەداۋىر كومەك بولار ەدى. ونىڭ وزىندە ءسۇت، قۇرت، ىرىمشىكپەن قاتار قويۋدىڭ قاجەتى جوق. جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەر تۋرالى ايتپاي- اق قويايىن. سەبەبى وعان قولجەتكىزۋ وتە قيىن»، - دەيدى كاسىپكەر ر. جارىلعاسوۆا.

«ءوزىڭدى ءوزىڭ اسىرا» دەيدى

جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىنداعى تاعى ءبىر تۇيتكىل - اياقكيىم ءوندىرىسى. بىزدە اياقكيىم فابريكالارى بار. بارلىعى بىرىگىپ، ىشكى نارىقتىڭ 3 پايىزىن عانا قاناعاتتاندىرىپ وتىر. «تاراز بىلعارى اياقكيىم» كاسىپورنىنىڭ باس ديرەكتورى ەركەبۇلان ەرالى ۇكىمەتتەن رەفورما بولسا عانا، تۇرالاعان وتاندىق ءوندىرىس العا جىلجيدى دەپ وتىر.

«ۇكىمەتتىك قولداۋ كەرەك. قازاقستاننىڭ اياقكيىم وندىرىسىندەگى الەۋەتى وتە جوعارى. ويتكەنى ءبىز دە مال شارۋاشىلىعى جولعا قويىلعان. ال وزبەكستاندا كەرىسىنشە تەرى تاپشى. وكىنىشتىسى، الەۋەتىمىز جوعارى بولسا دا، اياقكيىم بويىنشا ىشكى سۇرانىستى وتەي الماي وتىرمىز. ال سول وزبەكستان شەتەلدەن اياقكيىم يمپورتتامايدى. قايتا ءبىز يمپورتتاپ وتىرمىز. بۇل - وتە ۇيات. بۇل سالاعا جەڭىلدەتىلگەن نەسيە قاجەت. قازىر 7 پايىزبەن بەرەدى. ال نەگىزى ونىڭ ءوزى تاۋار وندىرۋشىلەرگە كوپ. 2-3 پايىزبەن بەرسە دە، ۇكىمەت ۇتىلمايدى»، - دەيدى ول.

تەرى نەگە دۇرىس وڭدەلمەيدى؟ سەبەبى بۇگىندە سۇرانىس جوق. ويتكەنى اياقكيىم فابريكالارى قارقىنمەن جۇمىس ىستەپ جاتقان جوق. ەگەر ءبىز اياقكيىمدى كەڭ اۋقىمدا شىعارساق، تەرىگە سۇرانىس ارتاتىن ەدى. سۇرانىس جاقسى بولسا، ساپالى تەرى دە بولار ەدى. بۇگىندە اتالمىش كاسىپورىن ەلىمىزدەگى ۇزدىك ۇشتىككە كىرەدى. كاسىپورىن جىلىنا 200 مىڭ جۇپ اياقكيىم شىعارىپ وتىر. وبلىستا حالىق سانى - 1043,6 ميلليون سوندا جىلىنا تەك جامبىل وبلىسىنا عانا 3 ميلليون اياقكيىم كەرەك. بۇل - دامۋشى ەلدەردىڭ دەڭگەيى. ۇزدىك ۇشتىككە كىرەتىن كاسىپورىن وسىلاي شىعارسا، وتاندىق كومپانيالاردىڭ ۇلەسى وتە از. قازاقستاندا جاسالعان اياقكيىمدەردى كەز كەلگەن ساۋدا ورىندارىنان كورە بەرمەۋىمىزدىڭ سەبەبى - وسى.

«10 فابريكا اشساق تا، وبلىستىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرا المايمىز. 19 ميلليون حالىققا جىلىنا 50 ميلليون جۇپ اياقكيىم ءوندىرۋىمىز كەرەك. 50 ميلليوننىڭ 3 پايىزى عانا قازاقستاندا شىعارىلادى. شيكىزاتتى رەسەي مەن تۇركيادان الدىرتامىز. اياقكيىمنىڭ سىرماسىن دا شەتەلدەن ساتىپ الۋدان باسقا امال جوق. ءبىزدىڭ اياقكيىم 15 مىڭ تەڭگە تۇرسا، قىتايدان ەلگە اكەلىنگەنى 12 مىڭ تەڭگەنىڭ توڭىرەگىندە بولادى. مىنە، ۇتىلىپ جاتقانىمىزدىڭ كورىنىسى»، - دەپ قىنجىلدى «تاراز بىلعارى اياقكيىم» كاسىپورنىنىڭ باس ديرەكتورى ەركەبۇلان ەرالى.

وزبەكستان قالاي ءوندىرۋشى ەلگە اينالدى؟

الىسقا بارماي- اق قويايىق، جەڭىل ونەركاسىپتى وركەندەتۋدە وزبەكتەردەن الارىمىز كوپ. وزبەكستاندا ماقتا تالشىقتارىن سىرتقا شىعارۋعا تىيىم سالىندى. بۇل ەلدە ينۆەستورلارعا دا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلدى. مىسالى، 1 ميلليون دوللار ينۆەستيتسيا سالعان كومپانيا - 3 جىلعا، 10 ميلليون ينۆەستيتسيا سالعان كومپانيا - 10 جىلدان استام مەرزىمگە سالىقتان بوساتىلدى.

كورشى ەلدەگى وندىرىسكە كوممۋنالدىق تولەمدەرگە جاسالعان جەڭىلدىكتەر دە سەرپىن بەرىپ وتىر. وزبەكستان تاراپى مۇنىمەن توقتاپ قالماي، تاۋارلاردىڭ بەس جۇزگە جۋىق تۇرىنە كەدەندىك سالىق جەڭىلدىكتەرىن ەنگىزگەنى بەلگىلى.

مىسالى، قازاقستان مەن وزبەكستاننىڭ توقىما- تىگىن سالاسىنداعى كاسىپورىندارى وزدەرىنە قاجەتتى شيكىزاتتى قىتاي، تۇركيا سياقتى ءبىرقاتار ەلدەردەن تاسىمالدايدى. ءبىراق ەكى ەلدىڭ كاسىپكەرلەرى شيكىزاتتى ەل اۋماعىنا كىرگىزگەندە ەكى ءتۇرلى الىم- سالىق تولەيدى. وزبەكتەردىڭ سىرتتان كىرگىزەتىن شيكىزاتقا تولەيتىن كەدەندىك باج سالىعىنىڭ مولشەرى زاتتىڭ وزىندىك قۇنىنىڭ 6 پايىزى دەڭگەيىندە بولسا، قازاق كاسىپكەرلەرى 30 پايىزعا دەيىن كەدەندىك باج سالىعىن تولەپ ءجۇر. وسىنىڭ ءوزى دە وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرگە اۋىر. بۇگىندە قازاقستاننان وزگە ەلدەردىڭ ىشكى نارىعىنىڭ قاۋىپسىزدىگى قاتاڭ ساقتالادى. ىشكى نارىعىن قورعاۋ ماقساتىندا مىسالى بەلارۋس پەن رەسەيدە شيكىزات جانە جارتىلاي شيكىزاتتىق ونىمدەردىڭ ءبىرازى ەلدەن شىعارىلمايدى. سونداي- اق وزبەكستان، قىتاي، تۇركيا ەلدەرىنىڭ ىشكى نارىعىنا ەنۋ وتە قيىن.

قورىتىندىسىندا، قاراپايىم جۇرتتىڭ قامىن ويلاعان ەل ەكونوميكالىق دامۋ ستراتەگياسىندا ءبىرىنشى كەزەكتە جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىن دامىتۋعا ايرىقشا باسىمدىق بەرۋگە ءتيىس. سالانىڭ ەڭسەسىن تىكتەيتىن تەتىكتەردى قاراستىرۋ - ۇكىمەت الدىنداعى باستى مىندەت. سەبەبى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك الەۋەتىن كوتەرۋدە جەڭىل ونەركاسىپ باستى ءرول وينايدى. ايتپاقشى، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا وزبەكتەر تەك 7 پايىز عانا ماقتا تالشىعىن قايتا وڭدەيتىن. قازىر بۇل كورەتكىش 55 پايىزدان اسقان. ال ءبىز ءالى سول كۇيدەمىز. وسىدان كەلىپ ۇكىمەت وتاندىق ءوندىرىستى دامىتۋعا قۇلىقسىز با دەگەن وي كەلەدى.

نايما ءنۇرالى

«ايقىن» گازەتى