شاكىروۆ: بالالاردى بۋللينگتەن قورعايتىن زاڭ ماقساتى - قوعامدى عالامتور دەرتىنەن ساقتاندىرۋ

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - بۇگىندە سەنات دەپۋتاتتارىنىڭ قاراۋىندا جاتقان بالانىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ، ءبىلىم بەرۋ، اقپارات جانە اقپاراتتاندىرۋ ماسەلەلەرىنە قاتىستى زاڭ جوباسى قوعامنىڭ قىزۋ تالقىسىنا ءتۇسىپ تۇر.
None
None

ءدال وسى قۇجاتتىڭ كەيبىر نورماسىنا نارازىلىق تانىتۋشىلار ول قابىلدانعان جاعدايدا الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەندجەرلەردىڭ ەركىن قىزمەتىنە شەكتەۋ قوياتىنىن العا تارتادى. وسىعان وراي ق ر پارلامەنتى سەناتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى اسقار شاكىروۆتى ءدال وسى ماسەلەگە قاتىستى سوزگە تارتىپ، زاڭ نورمالارىنا ەنگىزىلەتىن تۇزەتۋلەر، بالالاردى كيبەربۋللينگتەن قورعاۋ تەتىكتەرى جايىندا دا سۇراپ بىلگەن ەدىك.

- اسقار ورازالى ۇلى، سوڭعى كەزدەردە ب ا ق پەن الەۋمەتتىك جەلىدە بالالاردى كيبەربۋللينگتەن قورعاۋعا باعىتتالعان زاڭ جوباسىنىڭ ءبىرقاتار نورمالارى تالقىلانىپ جاتىر. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، بۇل تۇزەتۋلەر قايدان پايدا بولدى؟

- مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2020 -جىلى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا بالالاردى كيبەربۋللينگتەن قورعاۋ بويىنشا زاڭنامالىق ءىس- شارالار قابىلدايتىن ۋاقىت كەلگەنى تۋرالى ايتىلعان بولاتىن. بۇل باستامانىڭ نەگىزى، ەڭ الدىمەن ب ۇ ۇ- نىڭ بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنتسياسىنىڭ (17-باپ) نورمالارىن ساقتاۋ بولىپ سانالادى. وندا بالانىڭ ءال- اۋقاتىنا زيان كەلتىرەتىن اقپارات پەن ماتەريالداردان بالانى زاڭ جۇزىندە قورعاۋ مەملەكەتتەردەن تالاپ ەتىلەدى. ودان باسقا، ب ۇ ۇ بالا قۇقىقتارى جونىندەگى كوميتەتى 2007 -جىلدان باستاپ ءوزىنىڭ قورىتىندى ەسكەرتۋلەرىندە قازاقستانعا «بالالاردىڭ پسيحيكالىق، الەۋمەتتىك جانە ەموتسيونالدىق دامۋىنا تەرىس اسەر ەتۋى مۇمكىن ماتەريالداردى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا تاراتۋعا جانە جاريالاۋعا مۇمكىندىك بەرمەيتىن نورماتيۆتىك اكتىلەردى قابىلداۋدى جەدەلدەتۋدى» ۇسىنعان ەدى.

قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ زەرتتەۋىنە سايكەس، 11 مەن 15 جاس ارالىعىنداعى ءاربىر بەسىنشى قازاقستاندىق ءجاسوسپىرىم بۋللينگتىڭ قۇربانى نەمەسە وعان قاتىسۋشى بولعان. ولاردىڭ 12 پايىزدان استامى كيبەربۋللينگتىڭ قۇرباندارى بولىپ سانالادى. قازاقستان بالالار سۋيتسيدىنىڭ سانى بويىنشا الەمدەگى العاشقى 10 ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى. ولارعا زورلىق- زومبىلىقتى، قاتىگەزدىكتى جانە الەۋمەتتەن وقشاۋلىقتى ماقساتتى تۇردە ناسيحاتتايتىن ءارى باقىلانبايتىن ينتەرنەت- كونتەنت بەلگىلى دارەجەدە ىقپال ەتەدى.

بالالاردى كيبەربۋللينگتەن قورعاۋ - بۇل پرەزيدەنتتىڭ قۇقىق قورعاۋ سالاسىنداعى رەفورماسىنىڭ ءىس جۇزىنە اسۋى جانە بۇرىن قابىلدانعان زاڭدارعا قوسىمشا.

اتاپ ايتقاندا، تۇرمىستىق زورلىق- زومبىلىققا قارسى ءىس- قيمىل، كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى قىلمىس جاساعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ، سونداي- اق ب ۇ ۇ- نىڭ بالا قۇقىقتارى جونىندەگى كوميتەتىنە بالالاردىڭ قۇقىقتارىن ىسكە اسىرۋ بويىنشا تىكەلەي جۇگىنۋ بولىپ ەسەپتەلىنەدى. بالا قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ قۇقىقتىق نەگىزىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعاندىقتان تالقىلانىپ جاتقان زاڭ جوباسىندا جازىلعان ءماتىن مازمۇنى وزەكتى جانە ۋاقتىلى.

- وسى زاڭ جوباسىنا قاتىستى سەناتتىڭ كوزقاراسىن قالاي پايىمدار ەدىڭىز؟

- وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، سەناتتا زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ بارىسىندا دەپۋتاتتار ءبىرقاتار تۇزەتۋ ەنگىزىپ، قۇجات سوعان بايلانىستى ماجىلىسكە قايتارىلدى. ءبىز ەڭ الدىمەن، قولدانىستاعى زاڭناماعا قانداي دا ءبىر وزگەرىستەر ەنگىزۋ قاجەتتىگى تۇرعىسىندا تالداۋ جاسادىق. اتاپ ايتقاندا، سەناتورلار زاڭ جوباسىنان تىيىم سالىنعان اقپاراتقا قول جەتكىزۋدى شەكتەۋدى، وسىنداي اقپاراتتى ورنالاستىراتىن ينتەرنەت- رەسۋرستارعا قول جەتكىزۋدى توقتاتا تۇرۋ جانە قايتا باستاۋ ءتارتىبىن ايقىنداۋ جونىندەگى ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ قۇزىرەتىنە قاتىستى نورمالاردى الىپ تاستاۋدى ۇسىندى. ويتكەنى بۇل قۇزىرەت «بايلانىس تۋرالى» ق ر زاڭىنىڭ 41-1-بابىمەن رەتتەلگەن. سونداي-اق، ءتيىستى شەشىمدەر قابىلداۋ كەزىندە وبەكتيۆتىلىك پەن نەگىزدىلىك ماقساتىندا بالاعا قاتىستى كيبەربۋللينگ فاكتىلەرى بويىنشا ارىز-شاعىمداردى ارنايى ساراپتامالىق توپ اياسىندا قاراۋ ۇسىنىلدى. سونىمەن قاتار، ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ بالاعا قاتىستى كيبەربۋللينگ دەپ تانىلعان اقپارات بويىنشا ۇيعارىمىن العاننان كەيىن شەتەلدىك ونلاين- پلاتفورمانىڭ زاڭدى وكىلىنە 24 ساعات ىشىندە جويۋ جونىندەگى شارا الۋ مىندەتىن ورىنداۋعا قاتىستى تۇزەتۋ ەنگىزىلدى. زاڭ جوباسىن ماجىلىستە تالقىلاۋ بارىسىندا ونىڭ ءبىرقاتار نورماسى قايتا قارالعانىن اتاپ وتكەن ءجون. ناقتى ايتقاندا، شەتەلدىك الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەندجەرلەردىڭ فيليالدارىن نەمەسە وكىلدىكتەرىن اشۋ جونىندەگى نورما جوعارىدا اتالعان زاڭدى وكىلدى تاعايىنداۋعا وزگەرتىلدى.

وسىعان بايلانىستى قازاقستاندا شەتەلدىك ونلاين- پلاتفورمالار فيليالدارىن مىندەتتى تىركەۋ الىنىپ تاستالدى. مۇنداي وكىلدەردىڭ بولۋى ولارعا قاجەتتى الدىن الۋ ءىس- شارالارىن قابىلداۋ جانە ودان ءارى قىزمەتىن جالعاستىرۋ ماقساتىندا ۋاكىلەتتى ورگانمەن نەعۇرلىم جەدەل ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا زاڭ جوباسىنىڭ بارلىق ەرەجەلەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ، شەتەلدىك الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەندجەرلەردىڭ يەلەرىمەن كەلىسسوزدەر باستالدى. بۇل وسى زاڭنىڭ قابىلدانۋىنا بايلانىستى قوعامدا تالقىلانىپ جاتقان ەڭ داۋلى ماسەلەلەرگە قاتىستى بولىپ وتىر.

- بالالاردى كيبەربۋللينگتەن قورعاۋ ءۇشىن زاڭ جوباسىندا قانداي تەتىكتەر كوزدەلگەن؟

- قولدانىستاعى زاڭناما بۋللينگ نەمەسە كيبەربۋللينگ تۇرىندە جاسالعان ارەكەتتەر ءۇشىن جەكە نەمەسە جەكە جاريا تۇردە اكىمشىلىك جانە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋدى كوزدەيدى. ءىس قوزعاۋ ءۇشىن جابىرلەنۋشى تاراپتىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا شاعىمى قاجەت. قازىرگى ۋاقىتتا ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگىندە، ەڭ الدىمەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە كيبەربۋللينگكە ۇشىراعان بالالاردا ولارعا شاعىم نەمەسە تالاپ ەتۋ ءۇشىن قۋدالاۋشىلاردى دەربەس انىقتاۋعا جەتكىلىكتى مۇمكىندىك جوق. قابىلداناتىن زاڭ جوباسى بالاعا قاتىستى كيبەربۋللينگ فاكتىلەرى انىقتالعان جاعدايدا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا عانا ەمەس، سونداي- اق ۋاكىلەتتى ورگانعا (اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنە - اۆت.) ءتيىستى ارىزبەن جۇگىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ساراپشىلار توبى سەناتورلار ەنگىزگەن تۇزەتۋلەردى ەسكەرە وتىرىپ، ول شاعىمدى ءۇش جۇمىس كۇنى ىشىندە قارايدى. كيبەربۋللينگ فاكتىلەرى راستالعان جاعدايدا، جوعارىدا ايتىلعانداي، ۋاكىلەتتى ورگان بالاعا قاتىستى كيبەربۋللينگ دەپ تانىلعان اقپاراتتى 24 ساعات ىشىندە الىپ تاستاۋ بويىنشا زاڭ بۇزۋشىعا شارا قابىلداۋدى وكىم ەتەدى.

- حالىقارالىق پراكتيكا تۇرعىسىنان ءسىز ەنگىزىلەتىن زاڭنامالىق نورمالاردىڭ زاڭدىلىعىنا قاتىستى ماسەلەگە تولىعىراق توقتالاساڭىز ەكەن؟

- بالالارعا قاتىستى كيبەربۋللينگكە قارسى ءىس- شارالار قابىلداۋدىڭ زاڭدىلىعى حالىقارالىق قۇقىقتىڭ جالپىعا بىردەي تانىلعان نورمالارىنا نەگىزدەلگەن. ماسەلەن، ازاماتتىق جانە ساياسي قۇقىقتار تۋرالى حالىقارالىق پاكتىنىڭ 19-بابىنىڭ 3-تارماعىنا سايكەس، ءوز پىكىرىن ەركىن ءبىلدىرۋ قۇقىعىن پايدالانۋ «ەرەكشە مىندەتتەر مەن ەرەكشە جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. سوندىقتان ول كەيبىر شەكتەۋلەرمەن بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. الايدا ولار زاڭمەن بەلگىلەنۋى جانە قاجەت بولۋى كەرەك: a) باسقا ادامداردىڭ قۇقىقتارى مەن ابىروي- بەدەلىن قۇرمەتتەۋى؛ b) مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىكتى، قوعامدىق ءتارتىپتى، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن نەمەسە ادامگەرشىلىكتى قورعاۋى ءتيىس» . وسى ماسەلە بويىنشا، جوعارىدا ايتىلعانداي، حالىقارالىق تاجىريبەگە جان- جاقتى تالداۋ جۇرگىزىلدى. بۇل تاجىريبە تۇتاستاي العاندا كيبەربۋللينگكە قارسى كۇرەستە جاسىنا، جىنىسىنا نەمەسە باسقا دا ايىرماشىلىقتارى بويىنشا ءبولۋدى كوزدەمەيدى.

تالقىلانىپ جاتقان قازاقستاندىق زاڭ جوباسىنىڭ ءماتىنى اياسىندا كوپتەگەن ەلدەردە، ونىڭ ىشىندە گەرمانيادا، فرانسيادا، تۇركيادا شەتەلدىك الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەندجەرلەردىڭ فيليالدارى جۇمىس ىستەيتىنىن نەمەسە ۋاكىلەتتى ورگاندارمەن ءوزارا ءىس- قيمىل جاساۋ ءۇشىن ولاردىڭ وكىلدەرى تاعايىندالعانىن اتاپ وتكەن ءجون.

مىسالى، گەرمانيادا 2017 -جىلى قابىلدانعان زاڭعا سايكەس، الەۋمەتتىك مەديا پلاتفورمالارى كەلىپ تۇسكەن شاعىمداردى قاراۋى جانە زاڭسىز مازمۇندى تەكسەرۋى قاجەت. زاڭدى بۇزۋ انىقتالعان جاعدايدا ولار زاڭ نورمالارىنا قايشى دەپ تانىلعان اقپاراتتى 24 ساعات ىشىندە جويۋ نەمەسە بۇعاتتاۋ بويىنشا ءىس- شارالار قابىلداۋى ءتيىس. وسى تالاپتاردى بۇزعانى ءۇشىن 50 ميلليون ەۋروعا دەيىن ايىپپۇل قاراستىرىلعان. بۇل - ءسوز بوستاندىعى مەن قوعامنىڭ، ونىڭ ىشىندە بالالار مەن مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەتتىگى اراسىنداعى تەپە- تەڭدىكتىڭ بەرىك نەگىزى. وسى قاعيداتتاردى مۇلتىكسىز ورىنداۋدان تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانداي، ەشكىم سىرت قالماۋى ءتيىس. اقش ەكس- پرەزيدەنتىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردەن، ونىڭ ىشىندە Facebook-تەن تىس قالۋى، ونىڭ تۇسىندىرۋىنەن كەيىن جاقتاستارىنىڭ كاپيتولييگە باسىپ كىرۋ تۋرالى وقيعا - جوعارىدا ايتىلعاندارعا ايقىن مىسال بولا الادى.

- قوعامدا زاڭ جوباسىندا ۇسىنىلعان تۇزەتۋلەر الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ، مەسسەندجەرلەردىڭ ەركىن قىزمەتىنە كەدەرگى كەلتىرۋى جانە ءسوز بوستاندىعىن شەكتەۋى مۇمكىن دەگەن پىكىر ايتىلىپ ءجۇر. بۇل تۋرالى ءسىز قانداي پىكىر ايتار ەدىڭىز؟

- ۇسىنىلىپ وتىرعان زاڭ جوباسى ءبىرىنشى كەزەكتە بالالارعا قاتىستى كيبەربۋللينگ فاكتىلەرىنە جەدەل ارەكەت ەتۋگە، شەتەلدىك ونلاين- پلاتفورمانىڭ جانە جەدەل حابار الماسۋ سەرۆيسىنىڭ زاڭدى وكىلى مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ ءوزارا ءىس- قيمىلىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. جەلىلەردىڭ نەمەسە بايلانىس قۇرالدارىنىڭ جۇمىسىن توقتاتا تۇرۋدىڭ ءتارتىبى مەن نەگىزدەرى قولدانىستاعى زاڭنامادا بەكىتىلگەنىن جانە بۇل تەتىك زاڭ جوباسىمەن كەڭەيتىلمەيتىنىن ەستە ۇستاعان ءجون. بالالاردى كيبەربۋللينگتەن قورعاۋ بويىنشا قابىلدانىپ جاتقان زاڭنامالىق ءىس- شارالار كيبەركەڭىستىكتە نىق ورنىققان قازىرگى زامانعى سىن- قاتەرلەر مەن قاۋىپتەرگە تولىق ساي كەلەدى. قازىرگى كيبەربۋللەرلەر وزىق اقپاراتتىق- كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالاردى ءوز ماقساتتارى ءۇشىن پايدالانادى. وسى تۇرعىدا، كيبەربۋللەرلەردىڭ بوت فەرما دەپ اتالاتىن قۇرالدى قولداناتىنى تۋرالى دا ايتۋ ورىندى. ولار قاتاڭ بەلگىلەنگەن باعىتتا قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرادى. سونىمەن قاتار كوپتەگەن دامىعان ەلدەردە ايىپتالاتىن «جويۋ مادەنيەتى» سياقتى اگرەسسيۆتى ارانداتۋشىلىق تەحنولوگيالاردى كەڭىنەن قولدانادى. قازاقستاندا، ەڭ الدىمەن ينتەرنەت- كەڭىستىكتە ءسوز بوستاندىعىنىڭ شەكسىز ەكەندىگىنە ەشكىم داۋ ايتا المايدى. سونىمەن بىرگە، مەملەكەت جالپىعا بىردەي قابىلدانعان حالىقارالىق- قۇقىقتىق نورمالار نەگىزىندە، ونىڭ ىشىندە جوعارىدا ايتىلعان سالالاردا دا ءوز ازاماتتارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ قۇقىعىن وزىنە قالدىرادى. پرەزيدەنت قاسىم- جومارت توقايەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا جاڭا مەملەكەت قۇرۋدىڭ ناقتى كورسەتكىشتەرىن بەلگىلەدى. ولاردى قازاقستاندىقتاردىڭ كوپشىلىگى تۇسىنەدى جانە قابىلداپ وتىر. بۇل جوسپارلاردى جۇزەگە اسىرۋ جانە ءبىزدىڭ تاريحىمىزداعى قايعىلى وقيعالاردىڭ قايتالانۋىنا جول بەرمەۋ - ءبىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز.

- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!

اۆتور: مارلان جيەمباي

سوڭعى جاڭالىقتار