قاسقىر ۇستاعان قوي
... انامنىڭ جاڭا كەلىن بوپ تۇسكەن كەزى ەكەن. مەزگىل قارا كۇز. سول باياعى ايدالاداعى ەكى ءۇي قويشى. اكەي اساۋ ۇيرەتە كەتىپ، سول كۇنى قويدى اتام جايادى. قيانداعى قارايعان نارسە كورىنە بەرەتىن جازىق جەر عوي. ءتۇس كەزىندە انام توبە باسىنان وتار جاققا كوز سالسا، اتام قۇرىققا بورىكتى ءىلىپ، بۇلعاپ تۇر ەكەن. شاقىرعانىن ءتۇسىنىپ تۇرا جۇگىرىپ كەتە بەرەدى. داۋىس جەتەر جەرگە تايانعاندا «مىلتىق، كۇرەك» دەگەن ءسوزدى ەستىپ، قايتا ۇيگە قاراي زىرىلدايدى. قاسقىر شاپتى دەپ تۇسىنەدى. تاياپ قالعاندا ءۇي سىرتىندا «نە بولدىلاپ» تۇرعان ەنەسىنە «مىلتىق، كۇرەك» دەپ داۋىستايدى. سودان الدىنان جۇگىرە شىققان اجەمىز وقشانتايدى كەلىنىنىڭ بەلىنە بايلاپ، مىلتىق پەن كۇرەكتى قولىنا ۇستاتادى. ءسويتىپ، ەبىل- دەبىلى شىعىپ اتام تۇرعان جەرگە دە جەتەدى عوي.
كۇرەك قولىنا تيىسىمەن ول كىسى «اتقا ءمىن قالقام» دەپ، ءوزى دەرەۋ ءبىر ءىندى قازۋعا كىرىسەدى. انام اتقا ءمىنىپ الىپ، قاراپ تۇرادى. الدىندا بورسىق ۇستاعالى جاتىر دەپ ويلاپتى. ءبىر كەزدە مىلتىقتى وقتاپ، شۇرىپپەسىن قايىرىپ «وسىلاي دايار ۇستا» دەپ وقتاۋلى مىلتىقتى ات ۇستىنەن تونە قاراپ تۇرعان كەلىنىنە ۇستادى. سالدەن سوڭ مىلتىقتى الا سالىپ، ءىن ىشىنە «گۇرس» ەتكىزىپ ءبىر اتادى. تاعى ءبىراز قازعان سوڭ اتتىڭ قۇيرىعىنا شىلبىردى شالىپ جىبەرىپ، ءبىر ۇشىن ءىننىڭ اۋزىنا اپارادى دا: «قالقام ءسال العا جۇرىڭكىرە. قازىر تاعى اتام، ارتىڭا قاراما. مەن «توقتا» دەگەندە توقتايسىڭ» دەيدى. اتاسىنىڭ ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىندايتىن جاس كەلىن، مىلتىق تاعى اتىلعاندا دا ارتىنا قايىرىلىپ قاراماي وتىرا بەرەدى عوي. ءسويتىپ، اتامىز سول بەتىمەن اتتى جەتەلەپ، ۇيگە قاراي بەتتەيدى. انام ايتادى:
«اتتىڭ ءبىر اۋىر نارسەنى سۇيرەتىپ كەلە جاتقانىن سەزەم، ءبىراق، اكەم (ءبىزدىڭ وڭىردە كوپ كەلىندەر قايىن اتاسىن «اكە» دەيدى) «قاراما» دەگەن سوڭ، قاراعام جوق. تەك ۇيگە جەتكەن كەزدە عانا اكەم: «ال ەندى قاراي عوي» دەگەنى. جالت قاراسام، ازۋ ءتىسى اقسيعان ءنان كوكجال قاسقىر سۇلاپ جاتىر. ومىرىمدە قاسقىردى جاقىن جەردەن تۇڭعىش كورۋىم. زارەم ۇشىپ كەتتى. اتتىڭ قاي جاعىنان سەكىرىپ تۇسكەنىم ەسىمدە جوق، دەرەۋ ۇيگە زىپ بەردىم. الدەن ۋاقىتتا قايتا شىقسام، اكەم قاسقىردىڭ تەرىسىن سىپىرىپ، جايىپ قويىپتى. بۇرىڭعىداي قورقىنىشتى ەمەس ەكەن. ءسويتىپ، سىر بىلدىرمەي جۇرە بەردىم.
نەسىن ايتاسىڭ، سودان كەيىن ءبىزدىڭ اتىمىز دۇركىرەدى دەيسىڭ. اكەم قانداي اقكوڭىل، سۇراعاندارعا «كەلىنىم قاسقىر سوقتى» دەپ ماقتانىپ، الگى قاسقىردى كورەمىز دەپ تالاي كىسى جەر تۇبىنەن كەلىپ- كەتىپ جاتتى. اقىرى سول قاسقىردىڭ تەرىسىن اۋدان ورتالىعى باسشىلارى ارنايى سۇراتقاندا اكەم: «بىزگە اتاعى دا جەتەدى» دەپ سوزگە كەلمەستەن بەردى دە جىبەردى. مەنى جۇرت «قاسقىر سوققان كەلىن» اتاي باستادى. سودان ىڭعايسىزدانىپ مەن: «اكە- اۋ، قاسقىردى ءوزىم اتتىم» دەسەڭىزشى» دەسەم، «ە، قالقام- اي، جاقسى اتىڭ شىعا بەرسىن دەپ جاتىرمىن. قۇدايدىڭ ءوزى بەرىپ تۇرعانىندا، وڭاي ولجا، وڭاي اتاق وسىلاي كەزدەسەدى. ەگەر سەن مىلتىق اكەپ بەرمەسەڭ، قورىقپاي قاسىمدا تۇرماساڭ مەن سول قاسقىردى اتىپ الار ما ەدىم» دەپ كۇلىپ، وسىندايداعى ادەتىنشە مىنا ءبىر وقيعانى ايتىپ بەرگەن ەدى» دەيدى.
ەرتەرەكتە ءبىر كەدەيلەۋ ادامداردىڭ ەكى قويى بار ەكەن. ونى ۇزىن جىپپەن قوساقتاپ قىزدارىنا باقتىرادى عوي. ءبىر كۇنى قاڭعىعان قاسقىر ەكى قويعا شابادى. قازىرگى قويلارداي ەمەس، كيىكتەي ورعىپ تۇرعان قازاقى قوي قانداي شاپشاڭ. قۇيعىتىپ كەلگەن قاسقىردان ۇركىپ ءبىرى جالت بەرگەنىندە، الگى قاسقىر ەكپىنىمەن ورتاداعى ءجىپتى كەۋدەسىمەن سوققان. سودان وپىر- توپىر بولادى. قاسقىردىڭ ەكپىنى كۇشتى. ەكى قوي قاسقىردىڭ ارقاسىنان اسىپ، قاراما- قارسى دومالاپ تۇسكەن. شوشىپ كەتكەن قىز قولىنداعى تاستى قويعا قاراي لاقتىرا سالىپ، ۇيگە بەزە جونەلەدى. قاسقىر كورمەگەن قىز بارا سالىسىمەن:
«قويلاردىڭ ورتاسىنا ءيت سياقتى بىردەڭە بايلانىپ قالدى. مەن تاستى لاقتىرا سالىپ قاشىپ كەتتىم» دەيدى. سودان قىز اكەسى باقاندى قولىنا الىپ، جۇگىرىپ جەتسە، ەكى قوي ۇزىن ءجىپتى ەكى جاققا شىرەنە تارتتىپ ءالى تۇر دەيدى. قاسقىر بولسا، سول جىپكە بۋىنعان قالپى سەسپەي قاتقان. سودان الگى كىسى:
«مەنىڭ قويلارىم قاسقىر ۇستاپ، قىزىم الگى قاسقىردى تاسپەن ۇرىپ ولتىرگەن» دەپ ماقتانادى ەكەن. مەنىكى دە سونداي ماقتان عوي» دەپ اكەم جارىقتىق كۇلىپ وتىرۋشى ەدى» دەيدى انام.
مىنە، قويدىڭ قاسقىر ۇستاۋىنىڭ سىرى وسى ەكەن ...
تولەگەن جاكىتاي
