ءبىر كوش جەردىڭ ولشەمى
ولاردى قازىرگى ۇرپاققا ءتۇسىندىرۋ، ءسوز سىرىنان تولىق ماعلۇمات الاتىنداي جانە ونىڭ بۇگىنگى پايدالانۋ مۇمكىندىگىن تۇسىنەتىندەي ەتىپ سارالاۋ وتە ماڭىزدى.
قازاق بۇرىن نەمەن كوشتى، ءبىر كوش جەر ولشەمىنە قانداي كولىك جىلدامدىعى الىندى؟ وگىز، تۇيە، جىلقىنىڭ قايسى؟ وگىزبەن كوشۋ ءۇشىن، ارينە، اربا شەگۋ كەرەك. جىلقى دا سولاي.
12- عاسىردان بەرگى دەرەكتەردە اربا ءسوزى كەزدەسكەنىمەن، ونىڭ جالپى حالىقتىق كوشى-قون قۇرالى ەسەبىندە پايدالانعاندىعى تۋرالى ماعلۇمات جوق. ءارى كوش كولىگىنە وگىز تىم باياۋ دا، جىلقى وتە شاپشاڭ. مالىن جايا جايلاپ، وتى-سۋىن قاندىرا جۇرەتىن، كوشتىڭ ءوزىن ءبىر قۋانىش كورىپ، قىزىقتاي وتىرىپ، ويىن-ساۋىعى، توي-دۋمانى قوسا جۇرەتىن قازاق جۇرتىنا مۇندايدا ەڭ ءتيىمدىسى تۇيە عانا.
«اشۋلانساڭ، كوشكە بەرگەن تايلاعىڭدى قايتىپ ال» دەگەن ءسوزدىڭ شىعۋ توركىنى دە وسىندا جاتىر. تايلاق دەپ ادەيى كەمىتە ايتىپ وتىر. حالقىمىزدا بىرەۋدىڭ بەرگەن ءبىر نارسەلەرىنە رەنجىسكەندە وسىلاي كىشىرەيتە سويلەيتىن ءۇردىس بار.
ءيت العانى «ءبىر كۇشىك بەردىم دەپ، و نە قىلعانى»، قوي الىپ «ءبىر قوزى بەردىم» دەپ، ەشكى العانى «ءبىر تىشقاق لاق بەردىم دەپ»، جىلقىنى - قۇلىن، سيىردى - بۇزاۋ دەپ ت. ب.
وسىلاي قارسىلاسىنىڭ ەڭبەگىن ادەيى تومەندەتىپ ايتادى. اربا دا ىزدەتپەيتىن، اسا باپ تا تىلەمەيتىن تۇيەگە جۇگىن تەڭدەپ، قورشاۋعا بالا-شاعاسىن وتىرعىزىپ، وزدەرى سالت اتقا ءمىنىپ، قىستاۋدان جايلاۋعا دەيىن، جايلاۋدان كۇزەۋگە دەيىن كوشەتىن ەلدىڭ ءبىر كوش ولشەمى وسى تۇيە ءجۇرىسىنىڭ شاپشاڭدىعىمەن ولشەنگەن.
ءبىر كوش جەر - تۇيەلى كوشتىڭ بىركۇندىك ءجۇرىسى. ءبىر كوش جەر قازاقتىڭ بۇرىنعى شاقىرىم، كوز كورىم جەر، قۇلاق ەستىر جەر، داۋىس جەتەر جەر، تاي شاپتىرىم، قۇنان شاپتىرىم، ات شاپتىرىم دەگەندەي قاشىقتىق ولشەمدەرىنىڭ ءبىرى.
كوش جەردىڭ جاقىنى قوزى كوش جەر دە، الىسى ءبىر، ەكى، ءۇش كوش جەر بولىپ ۇزاي بەرەدى. بۇل ءسوز كوشپەلى ەلدىڭ وزىنە عانا بەلگىلى قاشىقتىق ولشەمىن تانىتۋمەن بىرگە الىس دەگەن دە ۇعىم بىلدىرەدى.
بۇگىنگىدەي اۆتوكولىكتىڭ، پويىزدىڭ، ۇشاقتىڭ ءبىر كۇندىك ءجۇرىسى سياقتى تۇيەلى كوشتىڭ دە ءبىر كۇندىك ءجۇرىسى كەزىندە جاقىن دەپ سانالماعان. ال كوش الدا، كوش ىلگەرى، كوش كەيىن، كوش بويى ۇزاپ كەتتى دەگەندەي تىركەستەردە سالىستىرمالى ماندەگى تەڭەۋگە اينالعان.
م. قاشقاري سوزدىگىندە «كوش - مەزگىلدىڭ، ۋاقىتتىڭ از عانا بولىگى» دەگەن تۇسىنىك، بۇل ءسوزدىڭ ءپالساپالىق تۇرعىداعى ءمانى. ادام عۇمىرىن، جالپى تىرشىلىك-دۇنيەنى كوشكە، كەرۋەنگە تەڭەۋ، ادامدى ۋاقىت قوناعى دەپ ساناۋ - كونەدەن كەلە جاتقان ۇعىم.
«دۇنيە ءبىر كوش-كەرۋەن، وتەر-كەتەر»، «دۇنيە - عۇمىر كوشكەرۋەن تۇراعى جوق» دەگەندەي سوزدەر - سول تانىمنىڭ ەلەسى.
«تانىس سوزدەردىڭ بەيتانىس سىرلارى» كىتابىنان
Massaget.kz
