يران يادرولىق كەلىسىمىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇر
باستى سەبەپ - رەسەيدىڭ تالابى وزگەردى. ەندى كرەمل ا ق ش- تىڭ سالعان سانكتسياسى يرانمەن اراداعى الىس- بەرىسكە اسەر ەتپەۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
وتكەن اپتادا تاراپتار كەلىسسوزدى جالعاستىرۋعا تالپىنعان. دەگەنمەن رەسەي دەلەگاتسياسى ءوز تالابىن قويدى. ءبىراق بۇعان ا ق ش كەلىسەر ەمەس. ەسەسىنە، امەريكالىق دەلەگاتسيا مۇنداي قادام يرانمەن جاسالعان يادرولىق كەلىسىمدى بۇزاتىنىن حابارلادى.
رەسەي دەلەگاتسياسىنىڭ وكىلى ميحايل ۋليانوۆ ماسكەۋ كەلىسىمدى كەرى تارتىپ وتىر دەگەن پىكىردى جوققا شىعاردى. ونىڭ كەلتىرگەن سىلتاۋى، سوڭعى ءماتىن ءالى اياقتالماعان كورىنەدى.
ديپلوماتتاردىڭ ايتۋىنشا، بىرنەشە ايعا سوزىلعان كەلىسسوزدەر اقىرعى ساتكە كەلىپ جەتتى. ەندى كەلىسىمگە قول قويىلسا، يرانعا سالىنعان سانكتسيالار الىنىپ تاستالادى. دەگەنمەن رەسەي تاراپى ۋكرايناعا باسىپ كىرگەنى ءۇشىن ماسكەۋگە سالىنعان باتىس سانكتسيالارىنىڭ يرانمەن اراداعى ساۋداعا اسەر ەتپەيتىنىنە ا ق ش- تان جازباشا كەپىلدىك تالاپ ەتىپ وتىر.
ا ق ش مەملەكەتتىك حاتشىسىنىڭ ساياسي ماسەلەلەر جونىندەگى ورىنباسارى ۆيكتوريا نۋلاند رەسەيدى يادرولىق كەلىسىمدى قالپىنا كەلتىرۋدەن پايدا كورگىسى كەلەدى دەپ ايىپتادى. ءبىراق ۆاشينگتوننىڭ مۇنداي مامىلەگە بارمايتىنىن جەتكىزدى.
يران دەلەگاتسياسىنىڭ باسشىسى ءالي باگەري كاني ءوز كەزەگىندە رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ ماسكەۋدىڭ جاڭا تالاپتارىن بايانداعاننان كەيىن كۇتپەگەن جەردەن تەگەرانعا قايتىپ كەتتى. يران سىرتقى ىستەر ءمينيسترى تەگەران ءوز مۇددەسىنە باسقالاردىڭ زيان تيگىزۋگە جول بەرمەيتىنىن ايتتى.
ەستەرىڭىزدە بولسا، 2015 -جىلدىڭ شىلدەسىندە ۆەنادا يران مەن تاعى التى مەملەكەت – ا ق ش، قىتاي، رەسەي، گەرمانيا، ۇلى بريتانيا جانە فرانسيا «بىرلەسكەن ءىس- قيمىل جوسپارىنا» قول قويعان ەدى. كەلىسىم بويىنشا يران تاراپى ۋراندى بايىتۋ باعدارلاماسىن تومەندەتۋگە، ال حالىقارالىق قوعامداستىق تەگەرانعا سالىنعان سانكتسيالاردى جۇمسارتۋعا مىندەتتەمە العان.
ا ق ش- تىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى دونالد ترامپ اقۇي تىزگىنىن ۇستاۋعا تالاس كەزىندەگى ءبىر سوزىندە يرانمەن جاسالعان يادرولىق كەلىسىمدى «اپات» دەپ باعالاپ، كەلىسىم يرانعا يادرولىق قارۋلارىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ مالىمدەگەن. پرەزيدەنتتىك لاۋازىمعا كىرىسكەن سوڭ ول بۇل ءسوزدى بەكەرگە ايتپاعانىن ىسپەن كورسەتتى.
وسىلايشا، 2018 -جىلى دونالد ترامپ ا ق ش- تىڭ يران يادرولىق كەلىسىمىنەن شىعۋى تۋرالى شەشىمگە قول قويدى. سونداي- اق كەلىسىمنەن شىعىپ قانا قويماي، يرانعا قاتىستى ەڭ قاتاڭ سانكتسيالار قابىلدايتىنىن جەتكىزگەن. كەيىننەن رەسمي ۆاشينگتون اتالعان ەلدەگى بىرنەشە كومپانياعا، جەكە تۇلعاعا قاتىستى ەكونوميكالىق، كەيبىرىنە ءتىپتى ساياسي تىيىمىن ۇدەتىپ جىبەردى. ماسەلەن، يراننىڭ ايماقتاعى ىقپالىنىڭ بەلگىسى سانالاتىن «ريەۆوليۋتسيا ساقشىلارىن» تەرروريستىك ۇيىم دەپ سيپاتتادى.
ۆاشينگتون بيلىگى مۇنىمەن توقتاماي، پارسى شىعاناعى توڭىرەگىندە ءوز اسكەرىنىڭ سانىن ارتتىردى. بىلتىر ا ق ش اسكەريلەرى يراندىق بەدەلدى گەنەرال كاسسەم سۋلەيمانيدى درون ارقىلى اتىپ ءولتىردى. مۇنىڭ ءبارى ەكى ەل اراسىنداعى جاعدايدى ۋشىقتىرىپ، يادرولىق كەلىسىم تۋرالى ۇمىتتىرىپ جىبەرۋگە شاق قالعان- دى.
يران دا قاراپ جاتپادى. ا ق ش- تىڭ يراكتاعى بازاسىن اتقىلادى. بىلتىر ەل پارلامەنتى ۋران وندىرىسىنە قاتىستى زاڭ قابىلداپ، ونى بايىتۋ دەڭگەيىن 20 پايىزعا دەيىن جەتكىزۋگە كىرىستى. 2015 -جىلى قابىلدانعان كەلىسىم بويىنشا بايىتۋ مولشەرىن 3,67 پايىزدان اسىرماۋعا ءتيىس. ءبىراق تەگەران بيلىگى ا ق ش تاراپى سانكتسيالارىن المايىنشا - بۇل باعىتتاعى جۇمىسىن جالعاستىرا بەرەتىنىن جەتكىزدى.
بۇدان بولەك يران ەلدەگى ۋران مولشەرىن 300 كيلوگرامنان اسىرعان. بۇل 2015 -جىلعى كەلىسىمگە ساي ەمەس. تاياۋدا عانا بيلىك ءۇش ايدىڭ ىشىندە 55 كيلوگرامم ۋراندى 20 پايىزعا بايىتقانىن مالىمدەدى. ياعني پارلامەنت شىعارعان زاڭدا كورسەتىلگەن مولشەردەن اسىپ تۇسكەن. يراننىڭ ماگاتە- دەگى وكىلى ءوندىرىس كولەمى 40 پايىزعا ارتقانىن حابارلاعان.
پرەزيدەنتتىك ورىنتاققا دجو بايدەن جايعاسقاننان سوڭ، ا ق ش تاراپى يرانمەن اراداعى كەلىسىمدى قايتا جانداندىرۋعا نيەت ءبىلدىردى. ءسويتىپ، كەلىسسوزدەر باستالعان. ۆەناداعى جيىنعا كەپىل ەلدەر رەتىندە فرانسيا، گەرمانيا، ۇلى بريتانيا، رەسەي، قىتاي جانە ەۋروپالىق وداق قاتىسادى.
اباي وتار
egemen.kz
