قىتايدان كەلگەن قازاقتاردىڭ نەكە كۋالىگىن راستاتۋدىڭ اۋرە-سارساڭى

نۇر -سۇلتان. قازاقپارات - اتامەكەنگە كوشىپ كەلىپ، قازاقستان ازاماتتىعىن العانىنا ون جىلدان اسقان قازاقتار باياعىدا قىتايدا العان نەكە كۋالىگىن راستاتۋ ماشاقاتى كەسىرىنەن ساتىپ العان ءۇي، جەرىن زاڭداستىرا الماي جۇرگەنىن ايتادى.

قىتاي كونسۋلدىعى قازاقستان ازاماتىنىڭ قۇجاتىن راستاۋدان باس تارتادى. شاراسىز كۇيگە تاپ بولعان قانداستاردىڭ كەيبىرى جۇبايىنان اجىراسىپ، قايتا نەكەگە وتىرۋعا ءماجبۇر بولعان.

54 جاستاعى باقىتنۇر اقاتاي شىعىس قازاقستان وبلىسى كۋرچاتوۆ قالاسىندا تۇرادى. 2010 -جىلى «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىمەن اتامەكەنگە قىتايدىڭ ىلە قازاق اۆتونوميالىق وبلىسى ءدوربىلجىن اۋدانىنان كوشىپ كەلگەن. ەكى بالاسى بار باقىتنۇر اقاتايدىڭ وتباسىنا سوۆەت كەزىندە سالىنعان كوپقاباتتى ۇيدەن 61 شارشى مەترلىك پاتەر جالعا بەرىلگەن. سودان بەرى وتباسى ون جىل بويى اي سايىن 5 مىڭ تەڭگەدەن تولەپ كەلگەن.

2020 -جىلى باقىتنۇر پاتەردى ساتىپ الماق بولىپ، ءتيىستى مەكەمەگە قۇنىن باعالاتىپ، سونىڭ 30 پايىزىن تولەگەن. ءۇيدى كۇيەۋى باقىت جۇماعۇلدىڭ اتىنا راسىمدەگەن. ول كەزدە ەشقانداي قيىندىق بولماعان ەدى دەيدى باقىتنۇر. ال بىلتىر جۇبايى دۇنيە سالعاننان كەيىن باسپانانى ءوز اتىنا شىعارماق بولعاندا كۇتپەگەن كەدەرگىگە كەزىككەن.

- پاتەردى 2 ميلليون 100 مىڭ تەڭگەگە باعالادى. قازىر سونىڭ 800 مىڭدايى قالدى. ەندى سونى تولەپ، ءۇيدى اتىما شىعارايىن، سودان كەيىن بالامنىڭ اتىنا اۋدارايىن دەسەم، [قىتاي بەرگەن] نەكە كۋالىگىن راستاتىپ اكەل دەيدى. قىتايدىڭ استاناداعى ەلشىلىگىنە دە، الماتىداعى كونسۋلدىعىنا دا باردىم. ولار «سەندەر قازاقستان ازاماتىسىڭدار، بىزگە قاتىسىڭ جوق» دەپ، ەشقانداي قۇجات بەرمەيدى. ەندى نە ىستەيتىنىمدى بىلمەيمىن، - دەيدى باقىتنۇر اقاتاي.

«نۇرلى كوش» باعدارلاماسى

قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ 2008 -جىلعى 2-جەلتوقساندا قابىلداعان №1126-قاۋلىسىنا سايكەس، 2009-2011 -جىلدارعا ارناپ دايىندالعان «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىنا رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن جيىنتىعى 67,6 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجى ءبولۋ قاراستىرىلعان ەدى.

باعدارلامانىڭ نەگىزگى شارتتارىنىڭ ءبىرى - شەتەلدەن قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن قازاقتاردى جۇمىسپەن، تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ.

تۇرعىن جايلاردى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ كوممۋنالدىق مەنشىگىندەگى تۇرعىن ءۇي ەسەبىنەن ۇلەستىرۋ، كەيبىر ايماقتاردا شەتتەن كەلگەن قازاقتاردى شوعىرلاندىرىپ قونىستاندىراتىن قالاشىق سالۋ، ولاردىڭ قارىزىن قايتارۋ ءۇشىن «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنەن» 4 پايىزدىق مولشەردە نەسيە بەرۋ كوزدەلگەن بولاتىن.

«ەكى جىل بۇرىن مۇنداي تالاپ جوق ەدى»

قىتايدا العان نەكە كۋالىگىن راستاتا الماي جۇرگەن تەك باقىتنۇر عانا ەمەس. نۇرباق ەركىن قىزى دا 2010 -جىلى قازاقستانعا شىڭجاڭنىڭ التاي ايماعىنان كوشىپ كەلگەن. ول دا سودان بەرى كۋرچاتوۆ قالاسىندا ون جىل بويى اۋماعى 61 شارشى مەتر پاتەردى جالداپ تۇرىپ كەلگەن. بىلتىر جەرگىلىكتى اكىمدىك نۇرباق تۇرىپ جاتقان ءۇيدى 2 ميلليون 700 مىڭ تەڭگەگە باعالاپتى. «ونىڭ 30 پايىزىن قۇيىپ قويدىق» دەيدى نۇرباق.

نۇرباق ەركىن قىزى دا ءۇيدى ءوز اتىنا اۋدارما بولىپ حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا بارعان. ورتالىق قىزمەتكەرلەرى نۇرباق ەركىن قىزىنا «ءۇيدى ءوز اتىڭا راسىمدەتۋ ءۇشىن نەكە كۋالىگىڭدى قىتاي كونسۋلدىعىنا بارىپ راستاتىڭدار، بولماسا اجىراسىپ، قايتادان قوسىلىڭدار» دەگەن شارت قويعان.

- بىلتىر ەنەم قايتىس بولدى. ول كىسىنىڭ اتىندا ءۇي بار ەدى. سونى قاينىمنىڭ اتىنا اۋدارماقشى بولدىق. ول ءۇشىن ءبىزدىڭ دە كەلىسىمىمىز كەرەك ەكەن. بارعانىمىزدا «نەكە كۋالىگىڭ جارامايدى، سوندىقتان اجىراسىپ بارىپ، ءبىر ايدان كەيىن قايتادان [نەكەگە وتىرىپ]، قازاقستاننىڭ نەكە كۋالىگىن الىڭدار» دەدى. ءبىز وعان كەلىسپەدىك. ءۇي ءالى ەنەمنىڭ اتىندا تۇر، - دەيدى نۇرباق.

نۇرباق ەركىن قىزى كەيبىر قانداستاردىڭ ءۇيدى اتىنا اۋدارۋ ءۇشىن اجىراسىپ، قايتادان نەكەگە وتىرىپ جاتقانىن ايتادى. سولاردىڭ ءبىرى باقىت ەسىمدى ازامات 35 -جىل بۇرىن قىتايدا ۇيلەنگەن.

- الماتىدان ءبىر جەر تەلىمىن ساتىپ العان ەدىم. سونى اتىما شىعارايىن دەسەم، نەكە كۋالىگىڭ جارامايدى دەيدى. سوسىن سوتقا ارىز بەرىپ، ايەلىممەن قاعاز جۇزىندە اجىراستىم دا، ءبىر ايدان كەيىن قايتادان نەكەلەستىم، - دەپ كۇلەدى باقىتتىڭ ءوزى.

باقىتقا جەرگىلىكتى حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى وكىلدەرى «[قىتاي بەرگەن] نەكە كۋالىگىڭىز بازادا جوق. سوندىقتان قازاقستاندىق نەكە كۋالىك الۋىڭىز كەرەك» دەپ تۇسىندىرگەن.

«نۇرلى كوش» باعدارلاماسىمەن كوشىپ كەلگەندەر بۇل تالاپتىڭ كەيىنگى ۋاقىتتا پايدا بولعانىن، بۇرىن ونداي شارتتىڭ بولماعانىن ايتادى. ولاردىڭ سوزىنشە، پاندەميا باستالعانعا دەيىن بارلىعى جىلجىمايتىن مۇلىكتى كەدەرگىسىز الىپ- ساتىپ جۇرگەن.

«قازاقستان ازاماتتىعىنا قۇجات وتكىزگەن كەزدە قىتايدا العان نەكە كۋالىگىمىز جارامدى بولدى عوي» دەگەن ەلشات اجياكپار ەسىمدى ازامات «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىمەن العان ءۇيىن 2020 -جىلى ءوز اتىنا كەدەرگىسىز اۋدارعانىن، ءبىراق قازىر سول پاتەردى ساتايىن دەسە، «نەكە كۋالىگىڭ جارامسىز، سوندىقتان ايەلىڭنەن اجىراسىپ، نەكەگە قايتا وتىر» دەگەن كەڭەس ەستىگەنىن ايتادى.

- اجىراسىپ، قايتا قوسىلعان قولايسىز عوي. بۇرىن جارايتىن. [قىتايدا بەرىلگەن] وسى نەكە كۋالىكتى نوتاريۋسكە اپارىپ، قازاقشاعا اۋدارتىپ، راستاتىپ اكەلىپ وتكىزەتىنبىز. ەندى اياقاستى جاراماي قالىپتى. سەبەبىن سۇراساق ايتپايدى. «جوعارى جاقتان تۇسكەن بۇيرىق سولاي» دەپ يىعىن كوتەرەدى، - دەيدى كەييدى ول.

كۋرچاتوۆ قالالىق اكىمدىگىنىڭ دەرەگىنشە، 2010 -جىلى وسى قالاعا «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىمەن شەتەلدەن بارلىعى 140 قازاق وتباسى (520 ادام) كوشىپ كەلگەن. سونىڭ ىشىندە تەك ءتورت شاڭىراق موڭعوليادان، قالعانى - قىتايدىڭ شىڭجاڭ ولكەسىنەن اتامەكەنگە قونىس اۋدارعان.

2009 -جىلى كۋرچاتوۆتاعى سوۆەت كەزىندە سالىنعان، اسكەريلەردەن قالعان پاتەرلەردى «ەرتىس» الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىك كورپوراتسياسى ەسەبىنەن جوندەپ، اتامەكەنگە قونىس اۋدارعان قازاقتارعا ۇزاق مەرزىمگە (50 -جىلعا دەيىن) جالعا بەرگەن.

«قىتايدان كەلگەندەر قۇجاتىن كونسۋلدىق ارقىلى راستاتۋعا مىندەتتى»

قازاقستان ادىلەت مينيسترلىگى قىتاي مەن بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى گااگا كونۆەنتسياسىنا قوسىلماعاندىقتان، ولاردان كەلگەن كەز-كەلگەن ازامات شەتەلدىك قۇجاتىن كونسۋلدىق ارقىلى راستاتۋعا مىندەتتى ەكەنىن ايتادى.

«ت م د ەلدەرى مينسك، كيشينەۆ كونۆەنسيالارىنا قول قويعان. ال موڭعوليامەن ارادا ەكىجاقتى كەلىسىمشارت بار. قىتاي بۇلاردىڭ ەشقايسىندا جوق. سوندىقتان مىندەتتى تۇردە زاڭداستىرۋى ءتيىس» دەپ جاۋاپ بەردى ازاتتىققا ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ رەسمي وكىلى.

قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى دە ازاتتىققا ءدال وسىلاي جاۋاپ بەرگەن بولاتىن.

«قىتاي گااگاداعى 1961 -جىلعى 5-قازاندا جاسالعان شەتەلدىك رەسمي قۇجاتتاردى زاڭداستىرۋدى تالاپ ەتۋدىڭ كۇشىن جوياتىن كونۆەنتسياعا قاتىسۋشى مەملەكەت بولماعاندىقتان، قىتايدان كوشىپ كەلگەن ازاماتتاردىڭ بارلىعى جەكە تۇلعاسىن راستايتىن قۇجاتتاردى قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ زاڭداستىرۋىنان وتكىزۋى ءتيىس» دەيدى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى.

بۇعان دەيىن قىتايدىڭ قازاقستانداعى كونسۋلى جان ۆەيگە حات جازىپ، قىتايدان اتامەكەنىنە كوشىپ كەلگەن قازاقتاردىڭ شىڭجاڭ وڭىرىندە العان تۋۋ تۋرالى كۋالىك، نەكە كۋالىگى، سوت شەشىمى مەن ەڭبەك ءوتىلىن راستايتىن قۇجاتتاردى كونسۋلدىق ارقىلى راستاتۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى ساۋال جولداعان ەدى. ءبىراق قىتاي كونسۋلدىعى جاۋاپ بەرمەدى.

«ازاتتىق»