ۋاقىتتى ورنالاستىرۋ

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - ساليقالى، سالماقتى، تۇلا بويىنا ءىلىم- ءبىلىمنىڭ ءنارى سىڭگەن اتاقتى عالىم اقىرىن باسىپ، اۋديتورياعا كىردى.

ءوزىن كۇتىپ وتىرعان شاكىرتتەرىنە كوزىلدىرىگىنىڭ ۇستىنەن اسىقپاي- اپتىقپاي بارلاي قاراپ الدى دا: «ءبىز بۇگىن ۋاقىتتى ورنالاستىرۋ جونىندە ساباق وتەمىز» دەدى دە، سومكەسىنەن ۇلكەن شىنى ىدىستى ەپپەن الىپ شىعىپ، ەپپەن ۇستەلدىڭ ۇستىنە قويدى.

شاكىرتتەر ۋاقىت پەن شىنى ىدىستىڭ قانداي قاتىسى بارىن بىلمەي اڭ- تاڭ. بارلىعى عالىمنىڭ ارەكەتىنە كوز تايدىرماي قادالىپ قالعان. ۇستاز ۇستەل استىنان جۇدىرىقتاي كەسەك- كەسەك تاستاردى الىپ ىدىسقا سالىپ، ابدەن تولتىردى. شاكىرتتەرىنە قاراپ: «قالاي ويلايسىڭدار، ىدىس تولدى ما؟» دەدى. ولار: «ءيا تولدى، تولدى» دەپ شۋ ەتتى.

وقىمىستى ۇستاز باسىن شايقاپ، ۇستەلدىڭ استىنان ۋىس- ۋىس ۇساق تاستار الىپ شىعىپ، شىنىعا سالا باستادى. ۇساق تاستار ۇلكەن تاستاردىڭ اراسىنداعى بوس كەڭىستىككە قاراي ىعىسۋدا. ابدەن تولعاننان كەيىن جوعارىداعى سۇراقتى قايتالادى. ىدىستىڭ تولعانىنا كوزدەرى انىق جەتكەن وقۋشىلار الدىڭعى جاۋاپتارىن قايتالادى. ۇستاز رياسىز جىميىپ قويىپ، ارنايى دورباعا سالىنعان سىرعىما قۇمدى الىپ شىعىپ، تاس تولتىرىلعان شىنى ىدىسقا سۋدىراتا قۇيدى. ابدەن نىعىزداپ بولىپ، توپىراق تولعان ىدىستى نۇسقاپ، كوپشىلىكتەن «ەندى تولدى ما؟» دەپ سۇرادى. شاكىرتتەر ءۇنسىز، ويلانىپ قالدى. سول ساتتە ءبىر شاكىرت «تولعان جوق» دەپ ەدى. ۇستاز: «ارينە، دۇرىس ايتاسىز، تولعان جوق» دەپ قولىنا وجاۋ الدى دا، وعان سۋ تولتىرىپ شىنى ىدىسقا سىزدىقتاتا قۇيدى. ىدىستاعى قۇم مەن تاسقا سۋ ءسىڭىپ، ابدەن مولتىلدەپ تولدى.

عالىم باياعىداي كوپشىلىككە قاراپ: «ەندى تولدى ما؟ « دەپ سۇرادى. شاكىرتتەر بولسا ءالى دە سۇراۋلى جۇزبەن اڭتارىلا قاراپ وتىر. ۇستاز: «ىدىس تولدى بالالار، بۇدان قانداي عيبرات الدىڭدار، كىم نە ايتادى؟» دەپ، ورتاعا سۇراق تاستادى دا، اينالىپ بارىپ ورنىنا وتىردى. شاكىرتتەر ءۇنسىز.

- مىنا شىنى ىدىس سەندەردىڭ عۇمىرلارىڭ، ول ۋاقىتپەن ولشەنەدى، - دەدى اق باستى پروفەسسور. - ادامنىڭ ۋاقىتى شەكتەۋلى، سوندىقتان سەندەر ۋاقىت- ىدىستارىڭا الدىمەن ۇلكەن تاستاردى ورنالاستىرىڭدار، ەگەر ۇساق تاستار ءبىرىنشى كىرىپ كەتسە ۇلكەن تاس سىيماي قالادى. ۇلكەن تاس دەگەنىمىز - ادامگەرشىلىك تاربيەڭ. ۇساق تاستار - جيناعان ءىلىم- ءبىلىمىڭ. قۇم مەن سۋ - كۇندەلىكتى قاجەتتىلىكتەر. سوندىقتان عۇمىرلارىڭدى ەڭ اۋەلى، ادامي، يماني تاربيەگە تولتىرىڭدار. ەگەر قۇندى تاربيەنىڭ ورنىن پايداسىز ءىلىم- ءبىلىم باسىپ كەتسە، وندا ىدىسىڭدى ۇساق تاستارعا تولتىرىپ العانىڭ، ۇلكەن تاس سىيماي قالادى. وسىدان ساق بولىڭدار، دەپ ۇستاز ءسوزىن اياقتادى.

ءبىز جوعارىداعى تامسىلدەن نە تۇسىنەمىز؟ ادامدار ومىرلىك قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ۋاقىتتى ورنالاستىرۋدى بىلە بەرمەيدى. اتالعان تاقىرىپ بويىنشا ارنايى زەرتتەۋ جۇرگىزگەن امەريكالىق پروفەسسور تەرەزە ماكان جەتىستىككە جەتۋدىڭ كىلتى «ۋاقىتتى دۇرىس ورنالاستىرۋ، ياعني جوسپارلاۋ» ەكەندىگىنە كوز جەتكىزگەن. قىسقاسىن ايتقاندا، جەتىستىكتىڭ كىلتى - ەڭ ماڭىزدى ءىسىڭدى جانە ونى قالاي جۇزەگە اسىرۋ جولدارىن بىلۋدە ەكەن.

مىسالى، Ⅺعاسىردا ءومىر ءسۇرىپ، 45 جاسىندا دۇنيە سالعان ۇلكەن عالىم مۇحيدين ناۋاي ۋاقىتىن ءتيىمدى پايدالانا الۋىنىڭ ناتيجەسىندە، ارتىندا بەس ءجۇز تومعا جۋىق قۇندى ەڭبەك جازىپ كەتتى. ول كىتاپ جازۋعا ۋاقىت تابۋ ءۇشىن ءار مينۋتىن ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ جولىن ىزدەگەن. عۇلامانىڭ كۇنىنە ءبىر- اق رەت تاماق جەگەندىگى، جولدا كەتىپ بارا جاتقاندا دا پايدالى ىستەرمەن اينالىسقاندىعى ايتىلادى. عۇمىردىڭ ۇزاقتىعى - كوپ جىل ءومىر سۇرۋمەن ەمەس، قىسقا بولسا دا ءتيىمدى پايدالانىپ، دۇرىس نارسەلەرگە جۇمساۋمەن ولشەنەدى. ال بوس نارسەمەن وتكەن ۇزاق عۇمىر - جوعالعان كوپ ۋاقىت قانا.

سول سياقتى قازاق قالامگەرى جازۋشى ءىلياس ەسەنبەرلين ءوزىنىڭ «قاتەرلى وتكەل» اتتى كىتابىندا، جيىرما ەكى جاستاعى ەرنەست گالۋا باسىنىڭ كەسىلۋىنە قالعان 13 ساعات ۋاقىتىن بۇكىل دۇنيە جۇزىنە ايگىلى «گالۋا قاتارى» اتتى ماتەماتيكالىق ەڭبەگىنە جۇمساعان.

ال قازىرگى تاڭدا ادامداردىڭ ۋاقىتىن سمارتفون ۇرلاپ جاتىر. مىسالى، تانىمال الەۋمەتتانۋشى ونۋر كاراپينار 2020 -جىلى جارىق كورگەن «مالەنكيە پريۆىچكي، بولشيە ۋسپەحي» اتتى كىتابىندا، بۇگىنگى تاڭدا سمارتفوندى ورتاشا قولداناتىن ادامنىڭ ءوزى ونى كۇنىنە 261 دۇركىن، ال كوبىرەك قولداناتىندارى 540 دۇركىن تۇرتەدى ەكەن. Apple كومپانياسى ايفوندى بەلسەندى قولدانۋشىلار كۇنىنە 80 رەت، ساعاتىنا 7-8 رەت قارايتىنىن راستاعان. كۇندىز- ءتۇنى الەۋمەتتىك جەلىدە تەلەفون شۇقىلاپ، ودان قالسا تەلەديداردىڭ الدىندا تەلمىرىپ وتىرىپ، ارزان قالجىڭ، بىتپەيتىن ءمانى جوق سەريالدار تاماشالاۋمەن بار عۇمىرىن وتكىزىپ جاتقاندار قانشاما؟ !

بەكەن قايرات ۇلى

egemen.kz