مۇقاعالي تەرەزەسى

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - 1976 -جىل. اۋرۋحانا. مۇقاعالي ماقاتايەۆ ءومىرىنىڭ اقىرعى كۇندەرى.
None
None

پاراسات پالاتالارىنان پاڭ قالپىمەن قاراپ تۇرار ماڭداي اۋرۋحانا پالاتاسى تەرەزەسىنەن تۇزگە كوز سالادى. جاپ- جاس. ءومىر جاڭا باستالعانداي ەدى عوي. قىرىق ءتورت جىل دەگەن نە، ءتايىرى.

پالاتا تەرەزەسىنەن كۇز قاراپ تۇر. جاپىراقتار جەلگە قارسىلىق كورسەتە الماي، قالتىرايدى. كوزىڭدى ءبىر ساتكە جۇمساڭ.. . تەرەزەدەن سىرتقا كوز سالعان اقىننىڭ بۇلىڭعىر، كومەسكى سۇلباسى كورىنەتىندەي. وسى تەرەزە - جانىمەن سۇيگەن جارىق دۇنيەسى اراسىنداعى ەڭ نازىك پەردە جانە ەڭ ءبىر مىزعىماس قامالداي بولعان شەكارا. ءبىرقانشا جىل بۇرىن مۇقاعالي دارىگەرىنەن «از عۇمىرىڭىز قالدى» دەگەن سۋىق ءسوزدى ەستىگەن. سول سۇرعىلت جىلدار...

اجالمەن ارباسقان جىلدار ولمەس جىرلارعا اينالىپ كەتتى. اقىن اناسىن ەركەلەتىپ ناقا دەيتىن. ناعيمان انامىزدىڭ ايتۋىنشا، مۇقاعالي اقپاننىڭ توعىزىندا ەمەس، ناۋرىزدىڭ سەگىزى كۇنى ومىرگە كەلىپتى. اقىن ومىرگە كەلگەن ساتتەن از ۋاقىت وتكەندە ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى تويلانعان ەكەن. اقىن سول كوكتەمگە ويشا حات جازادى. ءوزىنىڭ كوكتەمىنە. بالالىق شاعىنىڭ كوكتەمىنە. بالكىم، اكەسىز قارسى العان العاشقى كوكتەمىنە - جەتىم كوكتەمگە. بالكىم، جۇرەگىنەن ءۇزىلىپ تۇسكەن ساعىنىشتىڭ سارعالداق گۇلدەرى - ءلاززات پەن مايگۇلدىڭ كورە الماعان جارالى كوكتەمىنە. ناۋرىزەككە، بايشەشەككە، ءوزىنىڭ قارلىعاشىنا. قاناتىندا قارشىعا تىرناعىنىڭ ءىزى قالعان ناۋ قۇسىنا. قاناتى دال- دۇل بولىپ قامىققان جىلدارعا. سازعا تاعى ورالاتىن سارىالا قازدارعا. ۇيقىسىن ءوزى كۇزەتكەن اققۋلارىنا. قىستىگۇنى جەم ىزدەگەن كوگەرشىندەرىنە.

«بۇرىن ىلعي قۇس سايرايتىن

تەرەزەمنىڭ الدىندا،

الا قارعا، قارقىلدايدى...

نەندەي سيقىر بار مۇندا؟!

كوگەرشىندەر، شىمشىقتار- اۋ...

قايدا كەتىپ قالدىڭدار؟

الاساپىران، ابايسىزدا

ايىرىلىپ قالدىم با؟»

جىل قۇستارىن ساعىنا كۇتكەن اقىن جۇرەگى بۇگىن ءوزى دە قۇسقا اينالىپ ۇشىپ كەتەردەي الاسۇرادى. نەنى سەزەدى؟ كىمدى ىزدەيدى؟ قايدا ۇمسىنادى؟

اپپاق پاراقتار اققانات قۇستارعا اينالىپ، اقىننىڭ كىر شالماعان ارىنداي، الاتاۋدى بوكتەرلەي ۇشىپ، الاش اسپانىنا، ادامزات اسپانىنا ءبىر- اق كوتەرىلىپ كەتكەندەي. سول كوكتەمدە. مۇقاعالي كوكتەمىندە. ءوزىنىڭ ناعىز، شىنايى ومىرىنە. ادىلەتسىزدىكتەر مەن ابىگەرى جوق، كۇندەستىك پەن كوزبوياۋشىلىق، باقاستىق پەن باقتالاستىق جوق، شىنايى الەمگە، ماڭگىلىك ماحاببات پەن ساعىنىشتىڭ سۇلۋ دۇنيەسىنە. سول اققانات قۇس بولاشاقتى بەتكە الىپ ۇشىپ كەتكەندەي.

«اۋرۋىم وڭاي بولماسا كەرەك. ەگەر دارىگەرلەر الداماسا، دياگنوزدى دۇرىس قويعان بولسا، وندا مەنى تەك ءبىر كەرەمەت كۇش قانا ساقتاپ قالادى. بۇل جولى شىنىندا دا اۋرۋ ەكەنىمدى مەن ءوزىم دە ۇعىندىم. قاتتى جۇدەدىم. كوڭىل كۇيىم ناشار. شارشادىم، بۇكىل ونە بويىم سىرقات. ونىڭ ۇستىنە جارىق دەگەن كەسەل جابىسىپتى، قارعىس اتقىردىڭ قايدان پايدا بولا كەتكەنىن بىلمەيمىن. بۇرىن مۇلدە قاپەرىمدە جوق نارسە، ابدەن كەدەرگى بولدى. وسى ايدىڭ اياعىندا وپەراتسياعا بەلگىلەپ وتىر... مەنىڭ دەنساۋلىعىم قيراعان ءۇي سياقتى. ازىرشە تۇزەلگەن سيقىم بايقالمايدى. اسىرەسە تاڭعا جۋىق قيىن، كەۋدەمدى تاس باسىپ جاتقانداي اۋىر، وڭ جاق قابىرعامنىڭ استىنان الدەنە سىزدايدى. باۋىر ما، وكپە مە، بىلمەيمىن. وسىنشاما اۋرۋدىڭ قايدان جابىسقانىن ماعان ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن». ءوزى ايتادى. كۇندەلىگىندە.

ەش نارسەنىڭ كەرەگى جوق!

كەرەگى جوق، شارشادىم!

باسىمدا ۇيىپ تۇرىپ الدى

الەمدەگى بار ساعىم،

ءونىپ- وسكەن توپىراعىما اپارىڭدار،

تاستاڭدار،

تاۋلارىمدى، قارا سۋدى،

قاراسازدى اڭسادىم.

ەندى ەمدەلسەم، تۋعان جەردىڭ

توپىراعىمەن ەمدەلەم،

ەسكەك جەلمەن ەنتىگىمدى باسقانىمدى

ءجون كورەم.

نەگە كەرەك ءسان- سالتانات،

يۋ- قيۋ، توي- دۋمان،

تاۋدىڭ ەركە تاعىسىمىن،

تاعىسىمىن مەن دەگەن.

تىپتەن ماعان كەرەگى جوق،

كەرەگى جوق ەش نەنىڭ.

بەلگىسىز- اق بولسىن، مەيلى،

وسكەنىم دە وشكەنىم.

و، كيەلى شاڭىراعىم!

اينالايىن استانام،

الدىڭدا ەگەر ايىبىم مەن

كۇنام بولسا، كەش مەنىڭ!

ال تەرەزەنىڭ ارعى جاعىنان باق ىشىندەگى بۇرالاڭ جول كورىنەدى. جول.. . قارا جول. قاسيەتتى قارا جول. ءارى قاراي.. . قاراسازدان باستالعان مۇقاعالي جولى. شىڭعىستاۋ باۋىرىنان باستالعان اباي جولىنداي. يلمەناۋ شىڭىنىڭ باۋرايىنداعى گەتە جولىنداي. حان تاڭىرىنە الىپ بارار جول. اقىننىڭ، اقىندىقتىڭ ازاپتى جولى.

ادامدىقتىڭ، ازاماتتىڭ، كىسىلىكتىڭ قاستەرلى جولى. قايبىر جىلدارى وسى جولمەن اكە مايدانعا اتتانعان. قارا جول ونى قايىرا الىپ كەلگەن جوق. ون جاسار بالانى ويدا قالدىرعان جول وسى. الماتىعا جاس مۇقاعالي كەتكەن جول. قايسىبىر جىلى اقىن دا قايتىپ ورالعان جوق. ءبارىن كورگەن قاسيەتتى قارا جول. بارىنە كونگەن قاسيەتتى قارا جول. ماڭگىلىك ساعىنىشتىڭ جولى. وسى ساعىنىش جولىنىڭ اقىن ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ جەتى سوقپاعىن كورەمىز. ماعجانشا ايتقاندا، «قاندى ور بولىپ قالاتىن» اقىن جولىنىڭ تارام- تارام كوز جاسىنداي جەتى تاراۋى. ونىڭ بارلىق ولەڭى، جان دۇنيەسى، ءىسى مەن قارەكەتى، كۇيىنىشى مەن ءسۇيىنىشى، قايعىسى مەن قۋانىشىندا سۇمدىق ساعىنىشتىڭ سازى تۇرادى. اقىن شىعارماشىلىعى، ءوزى اتاپ وتكەندەي، ءبىرتۇتاس پوەما بولسا، ونىڭ وزەگى، لەيتموتيۆى دە وسى، وسى داستاننان ساعىنىش تاڭباسىن انىق بايقايمىز.

سول جول شالكودە جايلاۋىنا الىپ بارادى. جايلاۋداعى جاس بالانى اڭعاردىڭىز با. تاۋعا قاراي بەتتەپ بارادى. ول ءبىزدىڭ قيالىمىزدا. ال قالاداعى قوڭىر ءۇيدىڭ بالكونىنداعى اقىن قانداي كۇي كەشەدى؟

«1973 -جىلدىڭ 21-ءساۋىرى... بۇگىن تاڭەرتەڭ بالكونعا شىعىپ ەدىم، مۇرنىما اۋىلدىڭ كوكتەمىنىڭ ءيىسى كەلدى. سوناۋ «ايقايتاستان» سوققان جايلاۋدىڭ سامالىنىڭ ءيىسى كەلدى. سوناۋ سوعىس جىلدارى شەشەم ەكەۋمىز، اجەم دە بار، قوي ايداپ جايلاۋعا العاش كوشىپ بارعان بالاۋسا، بالعىن شاق ەسىمە ءتۇستى. ءالى مال اياعى تاپتاماعان شالكودەنىڭ جاپ- جاسىل جازىعى تۇردى كوز الدىمدا. سول كەزدى، سول تابيعاتتى ءبىرىنشى رەت ماعان كورسەتكەنىڭە قۇلدىق، ءتاڭىرىم! .. «

مۇقاعالي وسى جايلاۋعا، سوعىس جىلدارىنداعى اۋىر ءارى مەحناتتى جىلدارعا ويشا قايتا ورالعان شاقتا قان مايدانعا اتتانعان اكەنىڭ ارتىنان قاراپ قارا جولدىڭ بويىندا قارايىپ قالعان بالا كەيپىن تاعى ءبىر ويعا الاتىن سەكىلدى. سوعىس ۋاقىتىنداعى اۋىل، ەتەگى جاسقا تولا ءجۇرىپ ەڭبەك ەتكەن قاۋىم، جالعىزىنىڭ جولىنا قاراپ جابىققان انالار، جولداسىن جاۋعا بەرىپ، جاۋلىعىنىڭ ۇشىنا سارعايىپ جاس سىڭگەن جار، ءبارى- ءبارى اقىننىڭ بالا كۇنىنەن كورگەن، بىلگەن، جونارقاسىمەن سەزگەن ءومىرى، كەشكەن تاعدىرى. سونىڭ ءبارى - اقىننىڭ كەيىپكەرلەرى. ونىڭ جىرىندا جالعاندىق بولماۋى دا سول، جالعان كەيىپكەردى ويدان جاساپ، جاساندى وبرازدار سومداماۋى دا سول. ءبارى تانىس، ءبارى باۋىر.

اجەسى تيىن مەن اناسى ناعيماننىڭ دا سەنگەنى - ءوزى، ون جاسار بالا. شارۋاعا ەرتە ءپىسىپ، ەڭبەككە ارالاسىپ، ءتىپتى ون سەگىز جاسىندا ۇيلەنۋى دە - سۇيەمەسى جوق ۇيگە ءبىر سۇيەنىش بولۋدى ويلاۋىنان شىعار. اكەسىز وسكەن ۇلدار ەرتە ەسەيەدى. ءومىر ەسەيتەدى. ولار وزىنە ءوزى اكە بولادى. اقىننىڭ ءوزى جىرلاعانداي:

اڭىزداردان تەرە ءجۇرىپ ماساقتى،

راس، راس، كوزىمىزدەن جاس اقتى.

ءبىراق سول ءبىر داۋىل جىلدار،

وت جىلدار،

بارىمىزدەن ءبىر- ءبىر باتىر جاساپتى.

مۇقاعاليدىڭ تىكمىنەزدىلىگى، بىربەتكەيلىگى، قايسارلىعى جايلى ايتقاندا، اناسى بولعان تيىن اجەمىزدەن سىڭگەن قاسيەت دەيمىز. سولايى سولاي- اۋ. ءبىراق مۇندا دا اكەسىزدىكتىڭ، اكە جۇگىن ەرتە الۋدىڭ حيكمەتى جاتىر. ون ءبىر جاسىندا قولىنا قالام ۇستاتقان دا جاداعاي جىلداردىڭ جۇلقىما جەلى جەلبەگەي جامىلعان ءومىر شاپانىن دال- دۇل ەتىپ، جۇلما- جۇلماسىن شىعارعانى، اكەگە دەگەن الاپات ساعىنىش، قوزدانعان شوعى ءبىر باسىلماس ىشتەگى شەر مەن زاردىڭ سالدارى ەمەس پە؟!. اقىننىڭ ءوزى «كۇندەلىگىندە»:

«جەتىسپەۋشىلىكتە تۋىپ جانە ۇنەمى جەتىسپەۋشىلىكتە ءومىر ءسۇرۋ قانداي وكىنىشتى. ەگەر بالا، بوزبالا كەزىمدى ەسىمە السام، سۇمدىق ۇرەيلەنەم، قاتتى جابىرلەنەم. بۇكىل جاستىق شاعىم مەنىڭ وزىمە سوقپاي جاناي ءوتىپ كەتىپتى. سانامدا تيتىمدەي ءبىر قۋانىشتىڭ ءىزىن قالدىرعان، ەڭ قۇرىسا، ءبىر كۇنىمدى ەسىمە تۇسىرە المايمىن» دەمەۋشى مە ەدى؟!

بالا كۇننەن تاعدىردىڭ تاقسىرەتىن كورىپ، تاۋقىمەتىن تارقان جۇرەكتى الدا ءالى قانداي ازاپتى جىلدار كۇتىپ تۇرعانىن ويلاۋدىڭ ءوزى جانىڭدى اۋىرتادى. «ەكى كۇيۋ ءبىر جانعا ادىلەت پە؟» دەگەن ابايدىڭ ءسوزى ويعا ساپ ەتە قالادى. ساپ ەتكەن سول وي ساناڭدى سارساڭ ەتەدى. سارساڭ عاسىر...


ەرلان ءجۇنىس

egemen.kz


سوڭعى جاڭالىقتار