زارقىن تايشىبايدىڭ «ابىلاي حان تاريحى» ءۇش تومدىعى جارىق كوردى
تۋىندىنىڭ اۆتورى - اكادەميك، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قۇرمەتتى پروفەسسور زارقىن تايشىباي.
عالىم بۇل ەڭبەكتى جارىققا شىعارۋعا 35 جىلىن ارناعان. ناتيجەسىندە عىلىمي تۇرعىدا نەگىزدەلگەن، جان-جاقتى زەرتتەلگەن بىرەگەي تۋىندى قالىڭ وقىرمانعا جول تارتتى. اۆتور 18-عاسىردىڭ باسىنان وسى كۇنگە دەيىن جارىق كورگەن ورىس، قىتاي، قازاق، كەڭەس زەرتتەۋشىلەرىنىڭ پىكىرلەرى مەن تۇجىرىمدارىن قايتا قاراپ، جىبەرىلگەن قاتەلىكتەردى تۇزەتىپ شىقتى. كىتاپقا مىڭنان اسا قۇجات ەنگىزىلدى.
«زەرتتەۋمەن اينالىسۋ وڭاي ەمەس. 300 جىل بۇرىن ءوتىپ كەتكەن نارسەنىڭ انىعىنا جەتۋىڭ كەرەك، شىندىقتى بۇرمالاماي، ءدال كورسەتۋىڭ قاجەت. بىرنەشە قۇجاتتى بىرىنە-ءبىرىن بايلانىستىرىپ وتىرىپ زەرتتەۋ كەرەك. ول جاعىنان ادالمىن دەپ ەسەپتەيمىن. سوسىن بۇل كىتاپتىڭ ىشىندە ابىلايدىڭ تەك قانا جاقسى جاقتارىن كورسەتۋ ماقسات بولعان جوق. مەن ءوزىمدى بەيتاراپ ۇستادىم، وقىمىستى، زەرتتەۋشى بولعاننان كەيىن. ابىلايعا بەلگىلى ءبىر قاسيەتتەردى جاماپ نەمەسە جاقسىسىن اسىرىپ، جامانىن جاسىرۋ مىندەتى تۇرمادى»، - دەيدى زارقىن تايشىباي.
ابىلاي حاننىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنە ارنالعان قۇجاتتار جيناعى العاش رەت 2005-جىلى پەتروپاۆلداعى «استانا» باسپاسى ارقىلى الماتىداعى «اتامۇرا» كورپوراتسياسىنىڭ باسپاحاناسىنان 2 مىڭ دانا بولىپ باسىلىپ شىقتى. زارقىن تايشىبايعا 2007 -جىلى «ەلىمىزدىڭ ينتەللەكتۋالدىق الەۋەتى» باعدارلاماسى بويىنشا «ابىلاي حاننىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى» دەگەن تاقىرىپتا 3 جىلعا مەملەكەتتىك گرانت بەرىلدى.
2009-جىلى عالىم ابىلاي حان بويىنشا جوباسىن قورعاپ، ەكىنشى گرانتتى جەڭىپ الدى. پروفەسسور سوڭعى جىلدارى رەسپۋبليكانىڭ مەرزىمدى باسپا سوزدەرىندە ءۇش جۇزگە تارتا عىلىمي ماقالا جاريالادى.
ابىلاي حاننىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنە بايلانىستى رەسەي مەملەكەتتىك ارحيۆتەرىنەن تىڭ دەرەكتەر تاپتى، ولاردى عىلىمي تالاپتارعا ساي سارالاپ، جاريالادى. ابىلايعا قاتىستى اڭىز دەڭگەيىندە عانا ايتىلىپ جۇرگەن كەيبىر دەرەكتەر جاڭا ماعلۇماتتارعا ساي تۇزەتىلدى. حاننىڭ تۋعان، ومىردەن وزعان جىلدارى تۋرالى ەكى عاسىر بويى جاڭساق ايتىلىپ كەلگەن مالىمەتتەر دە ناقتىلاندى.
«ابىلاي حاننىڭ وسى وڭىردە ورداسى بولعان. ابىلاي حان اڭىز ادام. ونىڭ ەل تاريحىنداعى ءرولى ەرەكشە. بۇل كىتاپتى ءار قازاق بالاسى وقۋى كەرەك. كوپتەگەن ماعلۇمات بار. جيناقتى تاراتىپ، تيراجىن كوبەيتۋ ءۇشىن الدا جۇمىس ىستەيمىز»، - دەدى عىلىمي ەڭبەكتىڭ تۇساۋكەسەرىنە قاتىسقان س ق و اكىمىنىڭ ورىنباسارى عاني نىعىمەتوۆ.
«ابىلاي حان تاريحى» اتتى ءۇش تومدىق كىتاپ ازىرگە 100 دانامەن عانا وقىرمانعا جول تارتتى.
