استانانىڭ اينالاسى الا- قۇلا

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ۇلى شوقاننىڭ ءبىز كەزدەرى ايتقان «… قايماعى بۇزىلماعان قازاقتاردا تاريحي وقيعالارمەن بايلانىستى ادام اتتارى، جەر- سۋ اتاۋلارى، تاعى باسقالارى ەستە ساقتالىپ، اتادان بالاعا جالعاسىپ جاتادى» دەگەن ءسوزىنىڭ ءتۇپ توركىنىنە ءالى دە تەرەڭ بويلاي الماي كەلەمىز…

ال قايماعى بۇزىلعان قازاق جەرىنە وتارلىق كەزەڭدە جات توپونيمدەردىڭ دە توپىرلاپ كەلۋى جەرگىلىكتى جەر اتاۋلارىن جەر جاستاندىرعان ەدى. ونىڭ سالدارى - زەردەمىزدەگى زاردابى.

ەلدى مەكەن اتاۋلارى تاۋەلسىزدىك تالاپتارىنا ساي كەلمەي وتىر. جۇمەكەننىڭ «ءمان بەرمەپپىن جەر اتىنا بۇرىن مەن، كەزدەرىم كوپ ءمان بەرمەۋدەن سۇرىنگەن…» دەگەن جىر جولدارىندا قانشاما شىندىق جاتىر. بەلگىلى ءبىر مەكەننىڭ قاي حالىققا، قاي ۇلىسقا ءتان ەكەنىن سول جەرلەرگە قويىلعان اتاۋلارىنا دا قاراپ توپشىلاۋعا بولادى دەيتىنىمىز سول. وسىنى جاقسى تۇسىنگەن وتارلاۋشىلار ءوز ماقساتىن ءبىلدى.

كەشەگى قامىتتىڭ قارا تاڭباسى بۇگىنگە دەيىن موينىمىزدى قاجاپ كەلەدى. جۇلىپ تاستاۋعا جۇرەكسىنەمىز بە، بەلگىسىز. ازاتتىق تاڭى اتتى دەپ بوركىمىزدى اسپانعا اتقانىمىزعا وتىز جىل بولدى ايتپەسە. الايدا نۇر- سۇلتاننىڭ اينالاسى ءالى قالىڭ ورىسشا اتاۋلارعا تولىپ تۇر! ءتىپتى اقمولا وبلىسىندا تاۋەلسىزدىك تاڭى اتپاعان سياقتى.

نۇر- سۇلتاننىڭ توڭىرەگىندەگى ەلدى مەكەندەر - وكتيابرسكوە، ۆولگادونسكوە، نيكولايەۆكا، نوۆويشيمكا، كارامىشيەۆكا، پەرۆومايكا، ۆوزنەسەنكا، پارتيزانكا، نوۆوبراتسكوە، كامىشەنكا، جۋراۆليەۆكا، لۋگوۆوە، نيكولسكوە، ماكسيموۆكا، سەمەنوۆكا، كامەنكا، ماكەيەۆكا، ستەپنوگورسك، پولتاۆكا، پوكروۆكا، پريرەچنوە، بوريسوۆكا، نوۆوالەكساندروۆكا، نوۆوچەركاسسكوە، سەرگەيەۆكا، تيماشيەۆكا دەپ كەتە بەرەدى. بالكىم، جەرگىلىكتى تۇرعىندار تىلەگىمەن بۇل اتاۋلاردىڭ كەيبىرى وزگەرگەن دە بولار، ءبىراق ونلاين- كارتادا ءباز باياعى قالپىندا.

اقمولا وبلىسىنداعى پاتشا زامانىنان بەرى كەلە جاتقان وتارشىلدىق رۋحتاعى توپونيمنىڭ ءبىرى بالكاشين سەلوسىنىڭ اتىن وزگەرتۋگە ەشكىمنىڭ دە قۇدىرەتى جەتپەي وتىر. بۇل اتاۋ 1888 -جىلى قويىلعان. بالكاشين اۋدانى ساندىقتاۋ بولىپ وزگەرگەنمەن، اۋدان ورتالىعى ءالى دە بالكاشين. بالكاشين دەگەن باسبۇزار 1878-1880 -جىلدار ىشىندە اقمولا وبلىسىن اسكەرمەن ارالاپ ءجۇرىپ، ەڭ شۇرايلى دەگەن جەرلەردەن قازاقتاردى قورقىتىپ- ۇركىتىپ، ۇرىپ- سوعىپ تىقسىرتا قۋىپ شىققان. بالكاشيننىڭ كىم جانە قانداي ادام بولعانىنا گ. پوتانيننىڭ ءسوزى دالەل.

كەزىندە جەرگىلىكتى حالىقپەن ساناسپاستان قويىلعان توتاليتارلىق توپونيمدەردەن ارىلاتىن كەز جەتتى. وكىنىشتىسى سول، تولىق ارىلا الماي كەلە جاتقانىمىز - دەكولونيزاتسيالىق ساياساتتىڭ سىلبىرلىعى. ۇلتتىق ارىمىزعا تۇرپىدەي تيەتىن وسىنداي رۋحتاعى اتاۋلاردان ارىلماي تۇرىپ، ۇلتتىق رۋحاني جاڭعىرۋ تۋرالى اڭگىمە ايتۋدىڭ ءوزى ەرسىلەۋ سياقتى …

باۋىرجان سەگىزبايەۆ

«استانا اقشامى» 28- قازان، 2021