ۇلتشىلدىق پەن وتانشىلدىق
كەڭەستىك توتاليتارلىق كەزەڭدە قالىپتاسقان قاساڭ ستەرەوتيپ بويىنشا ۇلتشىلدىق جاعىمسىز ۇعىمعا اينالعاندىقتان، «اۋرۋ قالسا دا، ادەت قالمايدىنىڭ» كەرىمەن ۇلتشىلدىق دەسە، ازا بويى قازا بولاتىندار ءالى كۇنى دە جەتىپ ارتىلادى. ءبىرتۇتاس «كەڭەس حالقىن» جاساۋ ەكسپەريمەنتى ءۇشىن، ارينە، ۇلتشىلدىق تەرىس ءارى ءقاۋىپتى ۇعىم سانالدى.
«ۇلتشىل» دەگەن جالا جابىلىپ، قانشاما قازاق زيالىسى ساياسي قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىرادى. بۇعان قوسا، ناتسيونال- سوتسياليستىك يدەولوگياعا سۇيەنگەن ا. گيتلەردىڭ ناتسيستىك ءۇشىنشى رەيحى نەمىس ءفاشيزمىن تۋىنداتىپ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا سەبەپكەر بولدى. وسىنداي تاريحي جاعدايلار ۇلتشىلدىق ۇعىمىنا دەگەن جاعىمسىز كوزقاراستىڭ تۋىنداۋىنا ىقپال ەتتى. ال تۇپتەپ كەلگەندە، وسى ۇعىمدى قۇبىجىق ەتۋگە ىقپال ەتكەن ماسەلە - «ناتسيوناليزم» مەن «ناتسيزم» دەگەن ۇعىمداردىڭ اراجىگى اشىلماستان، قازاق تىلىنە «ۇلتشىلدىق» دەپ اۋدارىلىپ، قوعامدىق سانانى شاتاستىرۋشىلىق ەدى.
«ناتسيوناليزم» - ۇلتتىق مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋشى ءارى نىعايتۋشى بولىپ سانالاتىن مەملەكەتقۇراۋشى ءتول ۇلتتىڭ ءرولىن باستى قۇندىلىق رەتىندە تانيتىن دۇنيەتانىم، ۇلتجاندىلىق سەزىمى، ءوز ۇلتىڭدى ءسۇيۋ، ۇلتشىل بولۋ. ۇلتشىلدىق تولەرانتتى: ءوز ۇلتىڭدى سۇيە وتىرىپ، وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ۇلتشىلدىعىنا تۇسىنىستىكپەن قاراۋدى تالاپ ەتەدى.
ال «ناتسيزم» بولسا - «ناتسيونال- سوتسياليزم» دەگەن يدەولوگيا اتاۋىنىڭ قىسقارتىلىپ الىنعان نۇسقاسى، بۇل - شوۆينيزمدى («ۇلى» ۇلتتىڭ استامشىلىعىن ناسيحاتتاپ، «بۇراتانا» ۇلتتاردى قاناۋ، شەتتەتىپ، تۇرتپەكتەۋ قۇقىعىن نەگىزدەۋ)، راسيزم (ناسىلدىك ديسكريميناتسيا) مەن انتيسەميتيزمدى (سەميتتىك ءتىل توبىنا جاتاتىن يەۆرەيلەرگە جاۋ رەتىندە قاراۋ) ، كسەنوفوبيانى (گرەكشە: كسەنوس - بوتەن، شەتەلدىك، فوبيا - قورقىنىش) ءسوتسياليزمنىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ءبىر ۇلتتىڭ ارييلىك ەتنوستىق ارتىقشىلىعىنا سۇيەنە وتىرىپ «الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك» ورناتۋدى اڭسايتىن اسىرە ۇلتشىل- سوتسياليستىك قوعامدىق قۇرىلىستىڭ توتاليتارلىق يدەولوگياسى.
بۇرمالانعان ۇلتشىلدىقتىڭ قۇبىجىق فورماسى رەتىندە ناتسيونال- سوتسياليزم يدەولوگياسى بۇكىل الەمگە قايعى- قاسىرەت اكەلىپ، ادامزاتقا قارسى اۋىر قىلمىستاردىڭ جاسالۋىنا نەگىز بولدى. سوندىقتان دا، ء«ناتسيزمدى» قازاقشا ناقتىلىپ، «اسىرە ۇلتشىل- سوتسياليزم» دەپ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ ايتقان ءجون.
ۇلتجاندىلىق ءاربىر ۇلت ءۇشىن قاجەت، ۇلتجاندى ۇلتشىل بولۋ ارقىلى عانا ۇلتتىڭ ءتىلىن، سالت- ءداستۇرىن، ەرەكشەلىكتەرى مەن ۇلتتىق مەملەكەتىن ساقتاپ، دامىتۋعا بولادى. تازا ناتسيوناليزم، ياعني ءوز ۇلتىڭدى ءسۇيۋدى بىلدىرەتىن ۇلتجاندى ۇلتشىلدىق ۇعىمى - جاعىمدى قۇبىلىس، ول ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن اسا قاجەتتى رۋحاني قۇندىلىق.
ۇلتشىلدىق - ءوز ۇلتىڭا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىڭە ماقتانىشپەن قاراۋ، سالت- داستۇرلەرىڭدى ساقتاپ، انا تىلدە سويلەۋ، قىسقاسى، ءوز شىققان تەگىڭە، ۇلتىڭا ءتان بارلىق بەلگىلەر مەن ۇستانىمدارعا قاتىستى اسقاق تا پوزيتيۆكە تولى سەزىم.
ۇلتشىلدىقتىڭ اۋقىمى كەڭ، ول ساياسي، قوعامدىق نەمەسە مادەني سيپاتتاعى قوزعالىس ەمەس جانە ۇلتتىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىن قامتيدى. ساياسي رەجىمدەر اۋىسا بەرەدى، ەكونوميكا دا سان الۋان جولدارمەن داميدى، ال ۇلت ءوزىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاپ، قوعامدىق وزگەرىستەرگە بەيىمدەلە وتىرىپ ءومىر ءسۇرۋىن جالعاستىرادى. وسىلايشا، ۇرپاق الماسۋ، مادەني مۇرانى ۇزبەي، ۇلتتىق بولمىستى جوعالتپاي بولاشاققا قادام باسۋ جۇزەگە اسادى. ال ۇلتتىق سانا- سەزىمىن، بولمىس- ءبىتىمىن جوعالتقان ۇلت جەر بەتىنەن جويىلادى.
ۇلتشىلدىق ماسەلەسىندە ەرەكشە ءمان بەرەتىن ماڭىزدى ەرەكشەلىك - ول تەك ءبىر ۇلتتى ماقتاپ، اسىرا سىلتەۋدى عانا بىلدىرمەيدى، ۇلتشىلدىقتا سىنعا دا ورىن بار. ۇلتتىڭ بويىنداعى كەمشىلىكتەردى سىناپ كورسەتىپ، ولاردان ارىلۋدىڭ جولدارىن ىزدەپ، قايعىرىپ- قامىقپاعان ۇلتشىل ويشىل جوق شىعار. اباي اتامىزدىڭ «قارا سوزدەرىندەگى» قازاقتىڭ بويىنداعى كەمشىلىكتەردىڭ ايتىلۋى وسىدان، الاشتىڭ ۇلتجاندى قايراتكەرلەرى دە «ايقاپ»، «ماسا»، «قازاق» باسىلىمدارى ارقىلى ءوز ۇلتىنىڭ كەم- كەتىگىن ايتىپ، جوعىن جوقتادى. بۇل تۇرعىدان العاندا، ۇلتشىلدىق - ۇلتتىڭ ءوزىن ءوزى ساقتاۋ ينستينك ىسپەتتى اسا قاجەتتى قاسيەت. رەسەي ويشىلدارى دا ورىستىڭ ولقىلىقتارىن اشىنا كورسەتىپ، قانشاما سىني شىعارمالارىن جازدى.
الەمدەگى باسقا ۇلتتاردىڭ ويشىلدارى دا سولاي، ءوز ۇلتىن سۇيگەندىكتەن، جاقسى قاسيەتتەرىن اسقاقتاتىپ ماقتاسا، جامان قىلىقتارىنا ۇيالادى، جانى اشىعاندىقتان كەمشىلىكتەرىن سىناپ، ۇلتىنىڭ مىقتى بولۋىن ارماندايدى. «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى» دەپ، ناعىز ۇلتشىلدار جاقسى مەن جاماندى قاتار كورە بىلەدى. ۇلدارى ۇلتشىل كەلەتىن، سول ۇلدارىن ۇلىقتاي بىلەتىن ۇلت ۇلى بولماق. ال كەرىسىنشە، ۇلتىن سۇيەتىن ۇلتشىل ۇلدارىن ۇرىداي كورىپ، قۋىستانعان ۇلت ءتۇبى ۇتىلادى.
ەلدىڭ وركەندەۋى مەن دامۋىن ۇنەمى جانە ءبىرجاقتى ناسيحاتتاي بەرۋ دە ۇلتشىلدىقتىڭ حالىقتى ۇيىستىرۋداعى قىزمەتىنە تەرىس اسەرىن تيگىزەدى. ءبىراق بۇل باس سالىپ ۇكىمەتتى، ەلىمىزدىڭ ساياساتىن سىناۋ ەمەس، وسى ماسەلەگە ءوزىم قانداي ۇلەس قوسىپ ءجۇرمىن دەگەن ساۋال توڭىرەگىندە ويلانۋ. قيىنشىلىقتاردىڭ بار ەكەندىگىن جانە ونىڭ سەبەپتەرىن انىقتاپ، ولاردى ەڭسەرۋدىڭ جولدارىن كورسەتۋ، وعان ءارقايسىمىزدىڭ ساياسي سىلكىنىسىمىزدىڭ، رۋحاني جاڭارۋىمىزدىڭ، ۇلتجاندىلىعىمىزدىڭ قاجەت ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى وتانشىلدىقتى جانداندىرۋعا بولادى. بۇل كوپ جاعدايدا حالىقتى، ۇلتتى كەز كەلگەن قيىندىقتى جەڭۋگە جۇمىلدىرۋدا ءتيىمدى قىزمەت اتقاراتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعى زور، باسەكەگە قابىلەتتى ءارى ساپالى بولۋى ءۇشىن ءارقايسىسىمىز بالا تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرۋىمىز قاجەت. بۇل مىندەت جۇزەگە اسۋى ءۇشىن اتا- انالاردىڭ ۇلتتىق نامىسى بەرىك بولۋعا، ۇلتتىق مادەنيەت پەن سالت- ءداستۇردى قاستەرلەي بىلۋگە ءتيىس. ەڭ باستىسى - ءار قازاقتىڭ ءوز ۇلتىنا، تىلىنە، دىلىنە، ەلى مەن جەرىنە دەگەن ماقتانىشى مەن سەنىمى مول بولۋى قاجەت. ونداي ماقتانىش سەزىمى قاي كەزدە بولادى؟
ارينە، ەلىمىز دامىپ، حالىقتىڭ ءال- اۋقاتى ارتىپ، ءومىر ساپاسى جاقسارىپ، ءبىلىم- عىلىم مەن مادەنيەت كوركەيىپ، زاڭ الدىندا ءبارى تەڭ بولاتىنداي قۇقىقتى جانە ءقاۋىپسىز قوعام ورناسا قازاق ەلى ءۇشىن ءبارىمىز ماقتانىپ، حالقىمىز ءوز وتانى ءۇشىن جانىن قيۋعا دايار بولارى ءسوزسىز. بۇل ءبىز اشقان جاڭالىق ەمەس. ۇلتتىق مەملەكەتتى نىعايتۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، مەملەكەتقۇراۋشى ۇلتتىڭ سانى مەن ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەت دەگەن قاعيدا باياعىدان بار. دامىعان ەلدەر بۇل قاعيداعا يمانداي سەنەدى جانە ونى شىنايى جۇزەگە اسىرىپ تا جاتىر. ال بىزدەگى جاعداي قالاي؟ قازاقستانداعى مەملەكەتقۇراۋشى ۇلت - قازاق ۇلتىنىڭ سانى مەن ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن بىزگە ءالى دە كوپ ەڭبەكتەنۋ قاجەت.
قازاقتار كوپ قونىستانعان اۋىل- ايماقتاردى دامىتۋ، تۇرالاعان اۋىل شارۋاشىلىعىن كوتەرۋ، جاستاردى باسپانامەن قامتۋ، اۋىلدىق جەرلەردەگى ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋ، شەتەلدەگى قازاقتاردى جيناۋ جانە ت. ب. قازاق ۇلتى مىقتى بولماي، قازاق ەلى مىقتى بولماسى انىق. بۇل ءوزارا تاۋەلدى ماسەلە، ءبىر جاعىنان قازاق ۇلتى باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن بارىنشا تىرىسىپ، عىلىم- ءبىلىمدى، كاسىپتى، بيزنەستى بارىنشا مەڭگەرۋگە ۇمتىلۋى شارت. ەكىنشى جاعىنان، بيلىك تاراپىنان مەملەكەتقۇراۋشى قازاق ۇلتىنىڭ دامۋىنا بارىنشا جاعداي جاسالۋعا ءتيىس.
مەملەكەتقۇراۋشى قازاق ۇلتىنىڭ اتقاراتىن ميسسياسى اۋىر، جاۋاپكەرشىلىگى زور، سوندىقتان دا ءوز اتامەكەنىندە تۇرىپ جاتقان ءتول ۇلتتىڭ ارتىقشىلىقتارعا يە بولۋىنا مورالدىق قۇقىعى بار. بۇعان وزگە ەتنوس وكىلدەرى تۇسىنىستىكپەن قاراۋى كەرەك، قازاقتار ءاردايىم كەڭپەيىلدىلىك تانىتىپ كەلە جاتقانىن ولار دا ۇمىتپاۋعا ءتيىس.
مەملەكەتقۇراۋشى ۇلت رەتىندە قازاق ۇلتى - قازاقستان اتتى ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ ەڭ باستى سۋبەكتىسى، ۇلتتىق مۇددەنىڭ قاينار باستاۋى ءارى باستى قورعاۋشىسى. كەز كەلگەن ۇلتتىق مەملەكەتتەگى مەملەكەتقۇراۋشى ۇلتتىڭ ورنى مەن ءرولى وسىنداي. مەملەكەتقۇراۋشى ۇلتتىڭ توڭىرەگىنە ۇيىسقان ەلدەگى بارشا حالىقتىڭ مۇڭ- مۇقتاجى مەن ارمان- ماقساتى ەسكەرىلمەسە، ول - جالپىۇلتتىق مۇددە ەمەس، بيلىك باسىندا وتىرعان بيلەۋشى ەليتانىڭ عانا مۇددەسىن بىلدىرەتىن تار ساياسي مۇددەگە اينالماق. مۇنداي الدامشى، اۋقىمى تار ساياسي مۇددەنى ساياساتكەرلەر ءجۇز جەردەن جالاڭ ۇرانمەن بۇركەمەلەگەنىمەن، ول ۇلتتىق مۇددە دەڭگەيىنە كوتەرىلە المايدى. بۇل تۇرعىدا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ بيىلعى جولداۋىندا: «بىرلىگىمىز - ءار الۋاندىقتا» دەگەن باستى قاعيدامىز ەشقاشان وزگەرمەيدى. سوندىقتان ەتنوسارالىق قاتىناستاردىڭ ۇيلەسىمدى دامۋى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ باستى باعىتىنىڭ ءبىرى بولعان، ءاردايىم سولاي بولىپ قالا بەرەدى» ، دەپ ناقتى كورسەتىلگەن.
ۇلتشىلدىق تەورياسىنىڭ دامۋى بارىسىندا ۇلتتى مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولۋىمەن انىقتاۋ دا ورىن الدى. بۇل ساياسي عىلىمدا فرانتسۋزدىق مودەل دەپ تە اتالادى. مۇنداي ۇلگى بويىنشا قانداي ۇلتتىڭ وكىلى بولسىن، قولىندا فرانتسيا ازاماتى ەكەنىن راستايتىن ءتولقۇجاتى بار بولسا، ول - فرانسۋز. فرانسياعا باقىت ىزدەپ كەلگەن قانشاما اراب، افريكالىق، ازيالىق ميگرانتتار ازاماتتىق الىپ، ەۋروپالىق ومىردەن ورنىن تاۋىپ، باعى جانىپ جاتسا، وزدەرىن فرانتسۋزبىز دەپ ماقتانىشپەن ايتادى. بۇل مودەلدەن كورىپ وتىرعانىمىزداي، ازاماتتىق - تەك ساياسي، ياكي مەملەكەتتىك سيپاتتاعى، ال ۇلت - ساياسي ءارى حالىقتىق سيپاتتاعى ۇعىم. ۇلت ۇعىمىنىڭ اۋقىمى دا كەڭ، ءمان- ماعىناسى دا تەرەڭ.
قازىرگى زامانعى عالامدانۋ پروتسەسى ۇلتتى ايقىنداۋ ماسەلەسىنە دە، ۇلتشىلدىق سەزىمىنە دە ايتارلىقتاي ىقپال ەتىپ وتىر. «الەم ازاماتى» دەگەن كوسموپوليتتىك ءوزىن ءوزى ايقىنداۋ ءتۇرى پايدا بولىپ، كەيبىر ەلدەردە ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەر، ازاماتتىق ءوزىن ءوزى ايقىنداۋ ەكىنشى كەزەككە قالىپ بارادى. ترانسۇلتتىق كومپانيالار عالامدىق دەڭگەيدە پايدا تابۋدى كوزدەيدى، ءبىر مەملەكەتتىڭ اۋقىمى ولار ءۇشىن تار. جاھاندانۋدىڭ باستى قوزعاۋشى كۇشتەرى سولار.
بۇل ازداي، نارىقتىق قاتىناستار ادامداردى تۇتىنۋشىلىق پسيحولوگياعا نەگىزدەلگەن ەگويزمگە ۇرىندىرىپ، الەۋمەتتىك جىكتەلۋدىڭ جاڭا تۇرلەرىن تۋىنداتۋدا. مۇنىڭ بارلىعى اينالىپ كەلگەندە، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ديەۆالۆاتسياعا ۇشىراۋىنا اكەلىپ سوعىپ وتىر.
بىزدىڭشە، شىنايى ۇلتشىلدار دا، پاتريوتتار دا، نەگىزىنەن، ورتا تاپتان شىعادى. تۇرعىلىقتى حالىقتىڭ باي- كەدەي بولىپ جىكتەلۋى - قوعامنىڭ تۇراقتىلىعىنا ءقاۋىپ توندىرەتىن باستى فاكتورلاردىڭ ءبىرى. ورتا تاپ ساياسي تۇرعىدا الەۋمەتتىك امورتيزاتور قىزمەتىن اتقاراتىنىن ەسكەرسەك، مۇنداي جۇمسارتۋشى- تۇراقتاندىرۋشى فاكتورسىز انتوگونيستىك سيپاتتاعى باي- كەدەي قايشىلىعى تاپتىق كۇرەسكە ۇلاسىپ، ساياسي جانجالعا نەمەسە داعدارىسقا ۇرىندىرۋى عاجاپ ەمەس. ال رەسپۋبليكامىزدا ناعىز ورتا تاپتى قالىپتاستىرىپ، ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن ءوندىرىستى جولعا قويۋ، اۋىل شارۋاشىلىعان جانداندىرۋ، ەركىن ساۋدانى قالپىنا كەلتىرۋ، سالىقتاردى تومەندەتۋ، نەسيەنىڭ سىياقىلىق پايىزدىق مولشەرىن وركەنيەتتى ەلدەردىڭ دەڭگەيىنە جاقىنداتۋ، جالاقى مەن زەينەتاقى سياقتى تولەمدەردى كوتەرۋ، بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەر مەن سىبايلاس جەمقورلىقتى بارىنشا ازايتۋ، شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە قولداۋ كورسەتۋ، كەدەيشىلىكپەن جانە جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەس، نارىقتىق قاتىناستارعا سايكەس مامانداردى قايتا دايارلاۋ سياقتى ءبىرقاتار اسا ماڭىزدى مىندەتتەردى شەشۋ ۇلتشىل ازامات پەن مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى كەرى بايلانىستى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءادىس- تاسىلدەرى، قىسقاشا ايتساق، قازاقى ۇلتشىلدىق پەن وتانشىلدىقتى نىعايتاتىن الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق فاكتورلار بولىپ سانالادى.
رۋحاني فاكتورلارعا كەلسەك، ەڭ الدىمەن، قازاق ۇلتى حالىقتى ۇيىستىرۋشى يادرو قىزمەتىن اتقارعانىمەن، قازاق ءتىلى مۇنداي ميسسيانى اتقارۋدا كەنجەلەپ قالعانى جاسىرىن ەمەس. پرەزيدەنتىمىز دە يدەيالىق بىرىگۋدىڭ سىندارلى جۇمىسى ارناسىندا قوعامدا جوعارعى ءتىل مادەنيەتى ورنىعۋعا ءتيىس ەكەنىن اتاپ كورسەتتى. وعان مەملەكەتتىك ءتىلدى وقشاۋلاۋ، ونى باسقالارعا قارسى قويۋ تۇرعىسىنان ەمەس، كەرىسىنشە، ونىڭ بىرىكتىرۋشى ءرولى تۇرعىسىنان قاراۋ كەرەك. قازاق ءتىلى مادەنيەتتىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە بارلىق قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرۋدىڭ قوسىمشا فاكتورى بولۋعا ءتيىس. ول شىن مانىسىندە بارلىق ۇلتتار مەن ۇلىستارعا قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىن، ءداستۇرىن، ادەت- عۇرپىن، تۇرمىس- تىرشىلىگىن تانىپ- ءبىلۋدىڭ نەگىزى ەكەنى داۋسىز.
ۇلتشىلدىقتىڭ نەگىزى - مەملەكەتتىك ءتىل، سوندىقتان قازاقستاندى مەكەن ەتكەن ءاربىر ازامات مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋگە ءتيىس. الەمدە ءبىز سياقتى كوپەتنوستى مەملەكەتتەر جەتكىلىكتى. ءبىراق كوپتەگەن ەلدە مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەسەڭ، ازاماتتىق الا المايسىڭ، جاقسى جۇمىس جوق، ءومىر ءسۇرۋىڭ قيىن. سول ەلدىڭ ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىن تەكسەرەتىن ارنايى ەمتيحان تاپسىرىپ، ءتيىستى سەرتيفيكات الىپ دالەلدەۋىڭ كەرەك. سويتە تۇرا، ونداي مەملەكەتتەردى ەشكىم دە «ۇلتشىل» دەپ كىنالاپ، ايىپ تاعىپ جاتقان جوق.
جالپى، ۇلتشىلدىق ماسەلەسى جونىندەگى وي- پىكىرلەرىمىزدىڭ ءتۇيىنى تومەندەگىدەي:
1. قازاقى ۇلتشىلدىققا تاربيەلەۋدە تاريحىمىزدى، رۋحاني- مادەني مۇرالارىمىزدى جاڭعىرتا وتىرىپ، ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىقتى ءوزارا بەيىمدەپ، قاتار وربىتكەنىمىز ءجون. الايدا ۇلتشىلدىق سياقتى اسا نازىك ماسەلەدە ەشقاشان سىڭارجاقتىلىققا، اسىرا سىلتەۋشىلىك پەن ەلىكتەگىشتىككە بوي الدىرماۋىمىز قاجەت. ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەۋ ءىس- شارالارى ومىرلىك شىنايىلىقپەن ساباقتاسۋى قاجەت؛
2. ۇلتشىلدىق ۇعىمىنىڭ ءمانى تەرەڭ، اتقاراتىن قىزمەت اۋقىمى دا اناعۇرلىم كەڭ. سونىمەن قاتار ۇلتشىلدىق سەزىمى جاسامپازدىق سيپاتتا عانا بولمايتىنىن ەسكەرۋىمىز قاجەت. راديكالدى، ناتسيستىك، ەكسترەميستىك، تەرروريستىك، ت. ب. ساياسي كۇشتەر پاتريوتتىق ۇرانداردى جامىلىپ، حالىقتىڭ اراسىنا ىرىتكى سالۋى دا ىقتيمال. ناعىز ۇلتشىلدىق سانا- سەزىمدى قالىپتاستىرۋ جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا قايشى كەلمەيتىن ۇلتتىق تاربيە ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋعا ءتيىس؛
3. قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمنىڭ دە، قازاقى ۇلتشىلدىقتىڭ دا ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل، ياعني، قازاق ءتىلى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم- جومارت توقايەۆ «حالىق بىرلىگى جانە جۇيەلى رەفورمالار - ەل وركەندەۋىنىڭ بەرىك نەگىزى» جولداۋىندا: «قازاق ءتىلىن دامىتۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. اتا زاڭ بويىنشا قازاقستاندا ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل بار. بۇل - قازاق ءتىلى. ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل مارتەبەسىنە يە. ءبىزدىڭ زاڭناماعا سايكەس، ونىڭ قولدانىلۋىن شەكتەۋگە بولمايدى. بولاشاعىن وتانىمىزبەن بايلانىستىراتىن ءاربىر ازامات قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەن قويۋعا ءتيىس. بۇل وتانشىلدىقتىڭ باستى بەلگىسى دەۋگە بولادى»، دەپ اتاپ كورسەتتى.
سوندىقتان ەل ازاماتتارى مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلۋگە ءتيىس. الەمدىك تاجىريبەدە كوپتەگەن مەملەكەت ازاماتتىق بەرەر الدىندا ۇمىتكەرلەردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ دەڭگەيىن تەكسەرىپ، ەمتيحان وتكىزەتىنى بەلگىلى. مىندەت قويىلمايىنشا، تالاپ ەتىلمەيىنشە، زاڭ ورىندالمايتىنى سياقتى، مەملەكەتتىك ءتىل دە كوركەيمەيدى. قىزمەت پەن شەن كەرەك پە - مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىل. مىندەت پەن تالاپ قويۋ - كۇشتەۋ نەمەسە ماجبۇرلەۋ ەمەس. ءبىز كونستيتۋتسيالىق تۇرعىدا قۇقىقتىق مەملەكەت بولعاندىقتان، قازاق ءتىلىن وقىپ- ۇيرەنۋ كۇشتەۋ ارقىلى ەمەس، تالاپ قويۋ جولىمەن، سانالى تۇردە، حالىقتىڭ بارىنە ورتاق قاجەتتىلىك رەتىندە، اسىرەسە، جاس ۇرپاققا بالا كەزىنەن ۇيرەتىلىپ، ۇيىمدىق جانە ادىستەمەلىك جاعىنان قامتاماسىز ەتىلۋى كەرەك.
سەيىلبەك مۇساتايەۆ، ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ساياساتتانۋ جانە ساياسي تەحنولوگيالار كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى، ساياسي عىلىمدار دوكتورى
Egemen Qazaqstan
