«اق سارى باس قۇداي» ءداستۇرى
سونداي داستۇرلەردىڭ ءبىرى - بۇل «اق سارى باس قۇدايى» دەگەن عۇرىپتىق ءداستۇرى. قازىر كوپ ايتىلا بەرمەيدى. ۇمىتىلىپ بارا جاتقان عۇرىپ دەسەك بولادى. ونىڭ ماڭىزى مەن ورنى، حالقىمىز نەگە مۇنداي ءداستۇردى ادەتكە اينالدىرعانىن ءبىلىپ كورەيىك.
اق سارى باس قۇدايى - بەرەكە، باقىت ءۇشىن بەرىلەتىن ساداقا، قۇرباندىق. تىلىمىزدە قۇرباندىق شالدى، قۇدايىنااق سارباسىن ايتتى، قۇدايىنا اق سارباسىن شالدى، اقسارباس شالدى دەگەن تىركەستەر - ءبىر ماعىنانى بەرەدى. ءبىراق اق سارى باس قۇدايىنىڭ شامالى ايىرماشىلىعى بار.
بۇل - ءبىر قۇدايدىڭ رازىلىعى ءۇشىن بەرىلەتىن، اتالاتىن ءداستۇر. ادام قاۋىپ- قاتەرگە ۇشىراعاندا، اۋىرعاندا، جانى قىسىلعاندا اللا اتىمەن ايتقان قۇدايىسى. قۇدايىنا اق سارى باس اتاعان ادام «اقسارباس» دەپ ءۇش رەت ايتۋى كەرەك.
قاۋىپ- قاتەردەن امان قالعان ادام ەل- جۇرتتى شاقىرىپ، قۇدايى اس بەرەدى. اقسارباستىڭ ءۇش ءتۇرى بار. ولار - بوزقاسقا، كوكقاسقا جانە قىزىلقاسقا. بوزقاسقا دەسە - قوي، كوكقاسقا دەسە - جىلقى، قىزىلقاسقا دەسە - سيىر سويىلىپ، قۇدايى بەرىلىپ كوپشىلىكتىڭ باتاسى الىنادى. بۇل ىرىس وسى كۇنگە دەيىن قولدانىلادى.
بۇعان «قۇدايىعا اق سارى باسىن شالدى»، «قۇدايعا بوز قاسقا، اق سارىس باس شالدى»، «بوز قاسقا شالدى»، «اي تۇياقتى بوز قاسقا شالدى»، «قوراسانعا قوي ايتتى» دەگەن تىركەستەر دالەل.
كوركەم شىعارمادا مىنانداي سويلەمدەر كەزدەسەدى.
«حاننىڭ كوز نۇرى سۋالعان شاقتا، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە حانشا قۇرساقتى بولىپ.. . ءبىر قىز تاۋىپتى.. . اي تۇياقتى بوز قاسقا شالىپ، ازان شاقىرىپ، ايبارشا دەپ ات قويىپتى» (ت. احتانوۆ) .
«مەن ابايعا كىنا قويدىم. ەلدە قاتىن- بالا سەنى ۋايىمداپ ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، قۇدايىنا اق سارى باسىن ايتادى.. . سەن بولساڭ، شالجيىپ جاتقانىڭ مىناۋ، - دەدى» (م. اۋەزوۆ) .
جامال قىز ەدى،
قىزدىڭ شولپان جۇلدىزى ەدى.
شاشى قولاڭ، قاسى قارا قۇندىز ەدى.
بۇرشاق سالىپ تىلەپ العان قۇدايدان
ەسەكەڭنىڭ ۇل قىپ سۇيگەن ءبىر قىزى ەدى. (ءى. جانسۇگىروۆ) .
جوعارىداعى ۇزىندىلەردەن ءبىز قۇدايدان ءبىر نارسە تىلەپ، قۇرباندىق شالىپ، ساداقا بەرۋ ءداستۇرىن دە اق سارى باسقا جاتاتىنىن بايقايمىز.
قۇدايىنا اق سارباسىن ايتتى، قۇدايىنا اق سارباسىن شالدى دەگەن تىركەستەرمەن قاتار قۇدايى، ساداقا، قۇدايى بەردى دەگەن قۇداي جولىنا بەرىلەتىن ءدىني عۇرىپتىق ءداستۇر دە ماعىنالاس.
قۇدايى نەمەسە قۇدايى بەردى دەگەنىمىز - نانىم- سەنىم بويىنشا قاۋىپ- قاتەردەن، كەزدەيسوق اپاتتان امان قالعاندا، قاتتى اۋرۋدان امان قالعان كەزدە قۇداي جولىنا بەرىلەتىن ءدىني عۇرىپتىق ءداستۇر. ياعني، قايىر- ساداق، اس- تاعام، كيىم- كەشەك نە اقشا.
قۇدايىنا مال سويىپ، كوپشىلىكتىڭ باتاسىن الادى. قۇدايىعا كىسىلەر ءبىر مالدى قۇرباندىققا شالىپ، ەتىپە تاراتىپ بەرەدى. نەمەسە مال مويىپ، اۋىل ادامدارىن قۇدايى تاماققا شاقىرادى. كەلگەن ادامدار قۇران وقىپ، ىزگى تىلەك، باتاسىن بەرەدى. كەيدە شاي قايناتىپ، جەتى كۇلشە نان ءپىسىرىپ تە قۇدايىعا شاقىرادى. كەيبىر جەردە جاعىمسىز ءتۇس كورسە دە، جەتى كۇلشە قۇدايى تاراتادى.
massaget.kz
