ءبىر ۋىس بيداي
ەل ىشىندە اياق ارتار مال قالماعان. ءتىرى قالعاندار وزەن- كولدەردى ساعالاپ، وزەك جالعاۋ ءۇشىن بوسىپ كەتكەن. اياعى جەتكەندەر قالا- قىستاقتى جاعالاپ، تۇياق ىلىكتىرىپ ءتىرى قالۋدىڭ قامىندا قاڭعىپ ءجۇر.
كوكتەمنىڭ كوكوزەك شاعى. دالانىڭ قارى ءالى تولىق ەرىپ بىتپەگەن. ەرەسەك ۇلىن جەتەكتەپ، ءۇش جاسار قىزىن ارقالاعان جاس ايەل زورعا ءجۇرىپ كەلەدى. ءالسىن- ءالسىن ايالداپ، اشتىق وزەگىنە تۇسكەن قوس بالاپانىن وكپەك جەلدىڭ وتىنەن قورعاپ، سوناۋ كوز ۇشىندا بۇلدىراعان ادىر توبەگە قاراي ۇمسىنا اياڭدايدى.
ءولدىم- تالدىم دەگەندە كۇڭگەي بەتىنىڭ قارى ەرىپ، باۋىرى قاسقالانعان ادىر توبەگە دە تۇياق ىلىكتىردى. تەرىستەن سوققان ىزعار جاتاعان توبەنىڭ ەسكى سەلەۋىن جاپىرا جىعىپ، ءشوپ باسىنداعى بولىمسىز ءداندى سىپىرا جيناپ بۇتا- بۇرگەننىڭ تۇبىنە ۇيگەن ەكەن، جاس ايەل قارماۋسىز قولىن سوزىپ سەلەۋدىڭ كەپكەن ءدانىن جينادى.
قار سۋىمەن ەرىگەن داندە قايدان قۇنار بولسىن، قوس قۇلىنشاعى ءشوپتىڭ ءنىلىن جۇتىپ، قارىسۋعا شاق قالعان جاق سۇيەگىن قوزعاعانداي بولادى. جاس ايەل قوس قۇلىنىن باۋىرىنا باسىپ ۇزاق وتىردى. ەڭكىلدەپ جىلاعىسى كەلدى، ءبىراق كوزىنىڭ جاسى سۋالعان ەكەن، جىلاي المادى، جاي كەمسەڭدەدى.
اناسىنىڭ باۋىرىنا جابىسقان جاس قىز، جانارى مولدىرەپ، بۇيرەگى بۇلكىلدەپ، سولىقتاپ وتىرعان اناسىنا ءبىر قارايدى، سوناۋ كوز ۇشىندا مۇنارتقان ساعىمعا ءبىر قارايدى. قۋ مەكيەن دالا، جورعالاعان ءتىرى جان، تاتىپ الار ءتۇيىر ءدان جوق، ءۇش مۇڭلىقتىڭ ءومىرى قىل ۇستىندە.. .
كۇن جامباسقا اۋعان سوڭ جاس ايەل بويىنا بار قۋاتىن جيناپ، بۇتا- بۇرگەننىڭ ءتۇبىن تىمىسكىلەدى. تۇرتىنەكتەپ ءجۇرىپ، دالا تىشقانىنىڭ ءىنىن تاۋىپ الدى. قۇدايعا شۇكىر! جۇت - جەتى اعايىندى دەگەندەي، اشتىق باستالعالى دالانىڭ ءورىپ جۇرەتىن سۇر تىشقانى دا قۇرىپ كەتكەلى قاشان. الدە قىرعيداي تيگەن اشتاردان قورقىپ ءبىر جاققا اۋىپ كەتتى مە ەكەن.. .
جاس ايەل جالما- جان تىشقاننىڭ ءىنىن قازدى. قار سۋى سىڭگەن جەر قىرتىسى جۇمساق ەكەن، قارا توپىراق وپىرىلىپ تەز قازىلدى. ءىننىڭ ءتۇبى كورىندى. وي، اللا، جيەگىن ۇيالاپ، ورتاسىن شۇڭقىرلاعان جۇمساق سارى ءشوپتىڭ ىشىندە كوزىن ءالى اشپاعان قىزىل شاقا تىشقاننىڭ ءتورت بالاسى شيقىلداپ جاتىر. ءسال ارعى جاعىندا ءبىر ۋىس بيداي ءۇيىلىپ تۇر.
بيدايدى كورگەن جاس ايەلدىڭ ءۇمىت وتى ويانعانداي بولدى. وسى ءبىر ۋىس بيدايدى تالعاجاۋ ەتىپ، اشتان ولمەي ەل شەتىنە ءىلىنىپ كەتۋگە بولاتىن شىعار. بيدايدى شاشاۋ شىعارماي جيناپ الماققا قولىن سوزعانى سول ەدى، شاقالاق تىشقاندار شيقىلداپ شىرىلعا باستى.
جاس ايەل قولىن تارتىپ الدى. ەگەر مىنا بيدايدى جيناپ الار بولسا، ءسوز جوق مىنا تىشقاننىڭ بالالارى اشتان ولەدى، الماسا ءوزىنىڭ بالالارى اشتان ولەدى. جۇرەگى ەزىلىپ ۇزاق وتىردى. سودان اللاعا تاۋەكەل ەتتى. اشتىقتىڭ نە ەكەنىن مىنە ءبىر كىسىدەي كورىپ كەلەدى، بيدايىن تارتىپ الىپ بايقۇس تىشقانداردى اشتان ولتىرسە، جولى بولماق پا؟ ! الدە سابىر ساقتاپ، اللادان ءۇمىت ەتكەن دۇرىس پا؟ !
جاس انا بيدايعا قول تيگىزبەدى. بۇل شاقالاقتاردىڭ اناسى بار عوي، ول بالالارىن اشتان ولتىرمەۋ ءۇشىن قينالىپ ءجۇرىپ مىنا بيدايدى جيناعان شىعار.. .
بەيباق ايەل ەكى بالاسىن جەتەلەپ ورنىنان تۇردى. قاراڭعىلىق تۇسپەي تۇرعاندا اناۋ ءبىر ساعىمدانعان بوكتەردىڭ جيەگىنە جەتىپ الماققا بەكىندى. ءسويتىپ، توبەدەن ءتۇستى. ءجۇرىپ كەلەدى. ەكى بالاسى «انامىز ءبىر ۋىس بيدايدى نەگە المادى» دەگەندەي ارتقى جاققا جالتاق- جالتاق قارايدى. جاس ايەل قوس قۇلىنشاعىنىڭ جانارىنا قاراي المادى، قاراسا «ءبىزدى اشتان ولتىرمەكسىڭ بە؟ « دەگەن ءۇنسىز جانايقايدى كورەر ەدى.
جاس انا «اللاعا تاۋەكەل ەتتىم ەمەس پە، ءبىزدى ىرزىقتاندىرۋى كەرەك» دەگەن نىق سەنىمنەن باسقا تۇگى دە جوق اياڭداپ كەلە جاتتى. ءبىر زاماندا زۋ ەتكەن قانات دىبىسى ەستىلدى. قاراسا، ءبىر قۋ تۇلەك بۇركىت، ەلىكتىڭ شىبىشىن قۋىپ ءجۇر. ەلىك بۇلارعا قاراي قاشىپ كەلەدى. ءدال الدارىنا قاشىپ كەلگەن ەلىكتى بۇركىت ءشۇيىلىپ كەلىپ ءبۇرىپ ءتۇستى دە، تىرپ ەتكىزبەي باسىپ قالدى.
اناسى بالالارىنا قوسىلىپ شۋلاپ قويا بەرىپ ەدى، ۇرىككەن بۇركىت ەلىكتى تاستادى دا، كوككە كوتەرىلىپ كەتتى. اللانىڭ راحىمىن كورمەيسىز بە، شالاجانسار ەلىكتى ءۇش مۇڭلىق باۋىزداپ الدى. وت جاعىپ ەتىن قاقتاپ جەدى. قالعان ەتىن مۇشەلەپ، ارقالاپ الدى دا جولعا شىقتى.
ەل شەتىنە ءىلىندى. بەس شالقاردىڭ بويىنا قوس تىگىپ، بالىق اۋلاپ كۇن كورىپ جاتقان ادامدارعا قوسىلدى. قارعا تامىرلى قازاق ەمەس پە، جاس ايەلدىڭ ناعاشىلارى سول جەردەن تابىلىپ، ولار قامقورلىعىنا الدى.
ارادا جىلجىپ جىلدار ءوتتى، جاس ايەلدىڭ ۇلى مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى بولدى، قارىنداسى ماسكەۋدە وقىپ ءبىتىرىپ، ۇزاق جىل ستاندارتتاۋ سالاسىندا ەڭبەك ەتتى. بۇلاردىڭ بويىندا باسقا ادامداردا جوق ايرىقشا ءبىر قاسيەت بار ەدى. بۇل انالارىنان قالعان وسيەت: «ادام بالاسىنا قايىرىمدى بولۋ». ويتكەنى بۇلار الاپات اشتىقتان ءبىر اللانىڭ قالاۋىمەن ءتىرى قالعان جاندار بولاتىن.
بەكەن قايرات ۇلى
egemen.kz