ۆاكسينا الاتىن ادام نەنى ءبىلۋى كەرەك
وسىعاي وراي «قازاقپارات» ح ا ا ءاربىر ەكپە الۋشى ءبىلۋى ءتيىس نەگىزگى ەرەجەلەر مەن نورمالاردى ماماننىڭ ايتۋىمەن ىقشامداپ بەرىپ وتىر.
بۇل ەرەجەلەردى بىزگە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇلتتىق ورتالىعى باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ەپيدەميولوگ ايناگۇل قۋاتبايەۆا ءتۇسىندىردى.
1. ۆاكسينا سالعىزۋشى ءوز ستاتۋسىن انىقتاۋى كەرەك
«ەڭ الدىمەن ءسىز ارنايى قاۋىپ- قاتەر توپتارىنا جاتپايتىن ادام بولساڭىز ءوزىڭىزدىڭ ۋچەسكەلىك دارىگەرىڭىزگە تەلەفون ارقىلى حابارلاساسىز. ول ءسىزدىڭ ستاتۋسىڭىزدى انىقتايدى. ەگەر ءسىز ءبىرىنشى شەپتەگى قاۋىپ-قاتەر توبىنا جاتپايتىن قاراپايىم تۇرعىن بولساڭىز، ۆاكسينانىڭ قوسىمشا پارتياسى كەلگەنگە دەيىن ءسىزدى تىزىمگە الادى. قازىر ەمدىك مەكەمەلەردە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ سانىنا قاراي جوسپار جاسالىپ جاتىر. سول جوسپار بويىنشا كەزەگىڭىز كەلگەندە ءسىزدى شاقىرادى. تەلەفون ارقىلى نەمەسە WhatsApp حابارلاما ارقىلى بايلانىسقا شىعادى. ۆاكسينا العىسى كەلگەندەر قوڭىراۋ كۇتىپ وتىرماي، دارىگەرگە وزدەرى حابارلاسۋعا بولادى.
«وسى كۇنگە دەيىن ەشكىم حابارلاسقان جوق. ستاتۋسىمدى بىلەيىن دەپ ەدىم» دەپ ءمان-جايدى تۇسىندىرەسىز».
2. كەلىسىلگەن ۋاقىتتان كەشىكپەڭىز
«تىزىمدەگى كەزەگىڭىز كەلگەندە ماماندار حابارلاسىپ، ەكپەنىڭ كۇنى مەن ۋاقىتىن ايتادى. ءسىزدىڭ بۇل كەزدەگى ەڭ باستى مىندەتىڭىز - كەلىسىلگەن ۋاقىتتان كەشىكپەي بارۋ. سەبەبى، وسىنشا ەڭبەكپەن كەلگەن ۆاكسينانى ىسىراپ ەتۋگە بولمايدى. كەشىكپەۋ نەگە ماڭىزدى؟ ويتكەنى ۆاكسينانى اشقاننان كەيىن 2 ساعاتتىڭ ىشىندە ەگىلىپ قويۋى كەرەك. ەگەر 2 ساعاتتان ارتىق ۋاقىت ءوتىپ كەتسە، ول ۆاكسينانى ءبىز اۆتوماتتى تۇردە جويۋعا مىندەتتىمىز. ياعني، قۇتىسىمەن بىرگە ارنايى دەزينفەكسيالىق پرەپاراتقا سالىنىپ، جويىلادى. ۆاكسيناتسياعا كەلگەن ازامتتاردىڭ ءبارى اۋىرماعان، دەنى ساۋ بولۋى كەرەك. ۇيدەن شىعاردا دەنەڭىز دەل سال بولىپ، باسىڭىز اۋىرىپ، بالتىرىڭىز سىزداعانىن بايقاساڭىز، سوزىلمالى اۋرۋلارىڭىزدىڭ ءورشۋ كەزەڭى وسى ساتكە سايكەس كەلىپ قالسا، دارىگەرگە جاعدايىڭىزدى ايتىپ، كەلىسىلگەن ۋاقىتتا بارا المايتىنىڭىزدى ەسكەرتۋىڭىز كەرەك. ۆاكسيناتسيا ەرىكتى ەكەنىن دە ۇمىتپاۋ كەرەك. ەگەر قالاماساڭىز، دارىگەر حابارلاسقان كەزدە دايىن ەمەس ەكەنىڭىزدى ايتىپ باس تارتا الاسىز».
3. ۆاكسينا الۋشى قانداي قۇجاتتارعا قول قويادى؟
«ۆاكسيناتسيا جاساۋدىڭ الدىندا ءوز ەركىمەن ەكپە سالىنىپ جاتقانى تۋرالى قولحات الىنادى. ياعني، ەكپە الۋشى ءبىر قۇجاتقا عانا قول قويادى. ونىڭ الدىندا دارىگەر وسى جۇقپانىڭ نە ءۇشىن وتە اۋىر وتەتىنىن، ونىڭ الدىن الۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى ۆاكسينا سالۋ ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ ايتادى. ۆاكسينا العاندا قانداي قاۋىپ- قاتەر بار، ۆاكسينا الماعاندا قانداي قاۋىپ- قاتەر بار ەكەنى ايتىلادى. سونىڭ ءبارى ايتىلعاننان كەيىن ادام ءوز تاڭداۋىن ايتىپ، قولحاتقا قولىن قويادى. سودان كەيىن بارىپ مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتەدى».
4. دارىگەردىڭ سۇراقتارىنا ويلانىپ، شىنايى جاۋاپ بەرىڭىز
«ادەيى قايتالاپ ايتىپ جاتىرمىن، ەكپە الۋعا بارعان ادامنىڭ سول ساتتە دەنساۋلىعىندا كىنارات بولماۋى كەرەك. دارىگەرلەر ەكپە الۋشىنىڭ مىندەتتى تۇردە مەديتسينالىق قاراۋدان وتكىزەدى. نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق اكتىلەرىمىزدە ۆاكسينا الۋعا كەلگەن ادامدارعا قويىلاتىن ارنايى سۇراقتاردىڭ ءتىزىمى بار. بۇل سۇراقتار مىندەتتى تۇردە قويىلادى جانە ولاردىڭ ءوز رەتى بەلگىلەنگەن. وسى سۇراقتارعا شىنايى جاۋاپ بەرۋ كەرەك. اللەرگياسى بار ادامدارعا تەوريالىق تۇرعىدا ۆاكسينا سالۋعا بولادى. سوندىقتان سپەتسيفيكالىق سۇراقتار قويۋ ارقىلى ءار ادامعا ينديۆيدۋالدى تۇردە ۆاكسينا قويۋعا بولاتىنىن نەمەسە بولمايتىنىن انىقتايمىز. سوزىلمالى اۋرلارى بولعان ناۋقاستارعا دا ارنايى سۇراقتار قويىپ، ول سىرقاتىنىڭ ءورشۋ كەزەڭى بار- جوعىن انىقتايمىز. ارينە، دەنە قىزۋىن، ىقتيمالدىعى جوعارى اۋرۋ بەلگىلەرىن، دەنەنىڭ ءبورتۋىن ەسكەرەمىز. مۇرنىن قاراپ، تاماعىنداعى بادامشا بەزدەرىنىڭ كۇيىن تەكسەرەمىز. كوزىنە قارايمىز. ياعني كوزگە كورىنىپ تۇرعان دەنە مۇشەلەرىندە قانداي دا ءبىر وزگەرىستىڭ بار- جوعى قارالادى. جۇرەك- قانتامىر، وكپە تىنىس جولدارىنىڭ جانە ت. ب. جۇيەلەر اۋرۋلارى بويىنشا ەسەپتە تۇرعان ادامدار ءوزىنىڭ جاقسى كۇيدە جۇرگەنىن ايتىپ كەلسە، دارىگەرلەر جۇرەگى مەن وكپەسىن تىڭدايدى. وسىنداي مەديتسينالىق قاراۋ ارقىلى ۆاكسيناتسياعا كەلگەندەردىڭ اعزاسىندا بەلگىلى ءبىر ۆاكسيناتسياعا كەرى كورسەتكىشتەر انىقتالىپ جاستا، ونىڭ ءبارى مەديتسينالىق قۇجاتتارىنا جازىلىپ كورسەتىلەدى. مەديتسينالىق كەرى كورسەتكىش ۋاقىتشا نەمەسە تۇبەگەيلى بولۋى مۇمكىن. ۆاكسيناتسيا ۋاقىتىمەن قاتار كەلۋىنىڭ اسەرىنەن بولاتىن ءارتۇرلى اسقىنۋلاردىڭ الدىن الىپ، ودان ساقتاندىرۋدىڭ بىردەن- ءبىر جولى وسى».
5. ەكپە بولمەسىندە نەنى ەسكەرۋ قاجەت؟
«بۇدان كەيىن مامان ەكپە الۋشىنىڭ امبۋلاتوريالىق كىتاپشاسىنا ۆاكسيناتسيا الۋشىنىڭ وسى دارىگەرگە كەلگەن مەزەتتەگى جاعدايىن تۇبەگەيلى سيپاتتاپ جازىپ، وسى مەزەتتە قاجەتتى ۆاكسينانىڭ اتىن كورسەتىپ، وسى ۆاكسينا الۋعا قارسى كورسەتكىشتەرى جوق ەكەندىگىن نەگىزگە الا وتىرىپ - رۇقسات ەتەتىندىگى تۋرالى جازبا قالدىرادى. سودان كەيىن عانا بارلىق قاعازىن ۇستاتىپ، ەگۋ بولمەسىنە جىبەرەدى. مۇندا ەكپە سالۋشى ماماندار - مەدبيكەلەر امبۋلاتوريالىق كارتاعا مەديتسينالىق تەكسەرۋ جاساعان دارىگەردىڭ نە دەپ جازعانىن مۇقيات تۇردە وقيدى. ول جەردە ازاماتتىڭ قاي كۇنى، قاي ساعاتتا كەلگەنى، دەنە تەمپەرتۋراسى مەن مەديتسينالىق قاراۋدا انىقتالعان ستاتۋسىن راستايتىن مالىمەتتەرى جازىلادى. امبۋلاتورلىق كارتاداعى كەلگەن ازاماتقا كورسەتىلگەن ۋاقىت پەن داتاسى جانە «ۆاكسينا جاساۋعا رۇقسات ەتىلەدى» دەگەن جازىلۋى كەرەك. ەگۋشى مەدبيكە وسى كارتاعا قاراۋى كەرەك».
6. مەديتسينالىق تەكسەرۋ قورىتىندىسى ءبىر كۇنگە عانا جارامدى
«ءبىراق ەگۋ بولمەسىنە بارا جاتقان جولدا جۇمىسىڭىزعا شۇعىل شاقىرىپ قالىپ، كىرە الماي كەتۋىڭىز مۇمكىن. كەلەسى كەلگەندە قايتادان دارىگەردىڭ قاراۋىنان وتەسىز. ول مىندەتتى. سول ءۇشىن مەديتسينالىق باقىلاۋدان وتكەن ۋاقىت امبۋلاتوريالىق كارتادا ناقتى جازىلادى. ەگۋ بولمەسىندەگى مەدبيكە امبۋلاتوريالىق كارتاداعى ۋاقىتتىڭ ەسكىرگەنىن كورسە، ستاتۋسىڭىزدى ناقتىلاۋعا قايتا دارىگەرگە جىبەرەدى. ويتكەنى كەشەگى بولعان دەنساۋلىق جاعدايىڭىز بەن بۇگىنگى دەنساۋلىق جاعدايىڭىز سايكەسپەۋى ابدەن مۇمكىن. كەشە دارىگەرگە قارالعاندا ساۋ بوعانىڭىزبەن، ءبىر كۇننىڭ ىشىندە كوشەدە ۆيرۋس جۇقتىرعان اداممەن كەزدەيسوق كونتاكتىگە ءتۇسۋىڭىز مۇمكىن. سوندىقتان ەرتەڭىندە دارىگەرگە بارماستان بىردەن ەگۋ بولمەسىنە كەلسەڭىز، وزىڭىزگە دە، باسقالارعا دا قاۋىپ توندىرەسىز دەگەن ءسوز. ءبىزدىڭ مەدبيكەلەر ول جاعىن جاقسى بىلەدى. وندايعا جول بەرىلمەۋى كەرەك. ونىڭ ءبارىن كىشكەنتاي بالالارعا ۆاكسينا سالعان كەزدە مۇقيات ءتۇسىندىرىپ ايتامىز. ول ءتارتىپتى ەگۋگە جاۋاپتى ماماندار جاتقا بىلەدى جانە ەرەسەك ازاماتتاردى ەگۋ بارىسىندا دا سول تاكتيكا ىسكە اسىرىلادى».
7. «سپۋتنيك V» يىق بۇلشىق ەتىنە سالىنادى
«سپۋتنيك V» ۆاكسيناسى يىقتىڭ دەلتا تارىزدەس بۇلشىق ەتىنە ەگىلەدى. ول 2 ەتاپتا سالىنادى. ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ەتاپتىڭ اراسىندا 21 كۇن ءوتۋى كەرەك. ال بەلگىلى ءبىر جاعدايمەن 21 كۇننەن اسىرىپ الساڭىز، 60 كۇنگە دەيىن ۋاقىتىڭىز بار. ياعني، ەكى ەتاپتىڭ اراسىندا 60 كۇنگە دەيىن ارالىققا جول بەرىلەدى. سوڭعى زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىسى ءبىرىنشى جاساعان ۆاكسينادان كەيىن اعزادا پايدا بولعان انتيدەنەلەردىڭ يممۋندىق قابىلەتى 60 كۇن بويى جوعارى دەڭگەيدە ساقتالاتىنىن كورسەتتى». ءالى دە بولسا، عىلىمي جۇمىستاردىڭ جالعاسۋىنا بايلانىستى، ەكى ۆاكسينانىڭ ارالىعى 60 كۇننەن اسسا، قايتادان ءبىرىنشى ەتاپتان باستاۋ كەرەكتىگى عىلىمي تۇرعىدان دالەلدەنگەن جوق».
8. قازاقستان اۋماعىندا كورناۆيرۋسقا قارسى اقىلى ۆاكسينالاۋ زاڭداستىرىلماعان
«پاندەميانىڭ كەزىندە بۇل ۆاكسينا ارنايى ۇكىمەت تاراپىنان بولىنگەن اقشاعا ساتىپ الىنىپ وتىر. سول ءۇشىن ۆاكسينالاۋعا شاقىرىلعان ازاماتتاردىڭ بارلىعىنا تەگىن جاسالادى. ال ەگەر بىرەۋ «ءبىزدىڭ مەكەمەمىزدە ەشقانداي كەرى اسەرى جوق، تيىمدىلىگى جوعارى كەرەمەت اقىلى ۆاكسينا بار» دەسە، ويلانۋىڭىز كەرەك. «بۇل قايدان كەلگەن باتپان قۇيرىق؟ سول مەزەتتە قۇزىرلى ورگاندارعا حابارلاسىپ، انىق- قانىعىن ءبىلىپ بەرىڭىز» دەپ قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرۋىڭىز قاجەت. كوروناۆيرۋسقا قارسى اقىلى تۇردە ۆاكسينا سالۋ ەلىمىزدە زاڭداستىرىلماعان. باسقا ۆاكسينالاردى اقىلى سالعىزۋعا بولادى. ءبىراق كوروناۆيرۋس ۆاكسيناسىن اقىلى تۇردە سالۋ زاڭداستىرىلماعان. سەبەبى ۇكىمەت تاراپىنان ورتالىقتاندىرىلعان جۇيەمەن، تەكسەرۋدەن وتكەن، كۇمانسىز ۆاكسينانى الىپ وتىرعاندىقتان ول مەملەكەتتىك مەديتسينا مەكەمەلەرىندە عانا اقىسىز جاسالۋ قاراستىرىلعان. بۇگىنگى تاڭدا اقىلى تۇردە ۆاكسيناتسيالاۋدى ۇيىمداستىرۋ ۆاكسيناتسيامەن قامتاماسىز ەتىلەتىن ادامداردى جوعارى دەڭگەيدە قامتۋعا كەرى اسەرىن تيگىزەدى جانە ۆاكسينانىڭ ەپيدەميولوگيالىق احۋالعا تيىمدىگىن تومەندەتەدى».
9. قانداي مەكەمەلەر ۆاكسينا سالۋعا قۇزىرلى؟
«ۆاكسينا ەگۋگە رۇقساتى بار مەكەمەلەردىڭ ءتىزىمىن جەرگىلىكتى دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارمالاردىڭ سايتتارىنان قاراۋعا، ال ول جەردەن قاراۋعا مۇمكىندىگىڭىز بولماسا، ۋچاسكەلىك دارىگەرىڭىزدەن بىلە الاسىز. ەلىمىزدە ۆاكسينالاۋ جاسامايتىن ەمحانا جوق دەۋگە بولادى. ەمحانالاردىڭ بارلىعىندا ۆاكسينالاۋ بۇرىننان جاسالادى. ءتىپتى جاراقات پۋنكتىندە دە ۆاكسينا سالىنادى. ستاتسيونارلار مەن وڭالتۋ ورتالىقتارىندا عانا جاسالمايدى. قاجەت بوپ جاستا، جەرگىلىكتى باسقارمانىڭ شەشىمىمەن ول مەكەمەلەردى دە جابدىقتاۋعا بولادى. بۇگىنگى كۇنى ەلىمىزدە 600 دەن استام ەگۋ پۋنكتەرى دايىندالعان. سانيتارلىق- ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ قىزمەتىنىڭ وكىلدەرى ەكپە جاسايتىن پۋنكتەردىڭ نۇسقاۋلارعا سايكەستىگىن مونيتورينگتەپ وتىرادى. «سپۋتنيك V» -18 گرادۋستا ساقتالۋى كەرەك. ەڭ ءبىرىنشى وسى تەمپەراتۋرالىق تىزبەك ساقتالۋى قاداعالانادى».
10. كىشى مەديتسينالىق پەرسونال ۆاكسينا سالا المايدى
«نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق اكتىلەرىمىز بويىنشا، وقىعان، ۇيرەنگەن، ارنايى رۇقساتى بار مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى عانا ۆاكسيناتسيا جاساي الادى. كىشى مەديتسينالىق پەرسونال ۆاكينا سالا المايدى. قاراپايىم تىلمەن ايتساق، تەحنيچكالاردىڭ ۆاكسينا جاساۋعا قۇقىعى جوق. نەگىزىنەن مەدبيكەلەر جاسايدى. دارىگەر دە جاساۋى مۇمكىن. ءبىراق كوبىنە جىلىنا ءبىر رەت ەمتيحان تاپسىرىپ، قولىنا رۇقسات قاعاز العان مەدبيكەلەر جاسايدى.
11. ۆاكسينا العان ادام نەشە ساعات جۇمىستان بوساتىلادى؟
«ۆاكسينا ەرىكتى تۇردە سالىناتىن بولعاندىقتان، مەكەمەلەردىڭ باسشىلارىن حاباردار ەتىپ جاتىرمىز. ەگەر ۇلكەن مەكەمە بولسا، ول جەردىڭ وزىندە ەگۋ پۋنكتەرىن ۇيىمداستىرۋ تاپسىرىلىپ جاتىر. ەكپە العاننان كەيىن قىزمەتكەر جارتى ساعات وتىرىپ، تۇبەگەيلى جۇمىسىنا كىرىسىپ كەتە بەرەدى. ۆاكسينا الىپ بولعاننان كەيىن اۋىر جۇمىس ىستەمەۋ كەرەك دەگەن تالاپ جوق. جۇمىس بەرۋشى ۇيگە جىبەرەمىن دەسە، ونى ءوزى شەشەدى. ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان ونداي نۇسقاۋ بەرىلمەيدى.
12. ەكپە سالاتىن ماماننىڭ مىندەتى
«ەڭ ءبىرىنشى مەدبيكە كەلگەن ادامنىڭ امۋبلاتوريالىق كارتاسىن قاراپ، اتى- ءجونىن ناقتىلايدى. ول مالىمەتتەردىڭ كەلگەن كىسىنىڭ ءتول قۇجاتىنا سايكەس بولۋى دا كوزدەلگەن. باعانا ايتقانىمداي، امبۋلاتوريالىق كارتاداعى مالىمەتتەر ۆاكسينا الۋشىنىڭ بۇگىنگى كۇنىندەگى جاعدايىنا ساي كەلۋى قاجەت. سوسىن بارىپ مەدبيكە ۆاكسينانى شىعارادى. 3 م ل- لىك ءبىر قۇتىنى 5 ادامعا 0,5 م ل دوزادان ەگەمىز. ەڭ ءبىرىنشى كەلگەن ادامنىڭ كوزىنشە قۇتىنىڭ سىرتىنا قابىرعا ساعاتتاعى ۋاقىت پەن داتا جازىلادى. -18 گاردۋس سۋىقتان شىعارىلعان ۆاكسينا مەدبيكەنىڭ الاقانىندا 2-3 مينۋتتىڭ ىشىندە ەريدى. ەكىنشىدەن باستاپ بەسىنشى ادام كەلگەنگە دەيىن قۇتىنىڭ سىرتىنداعى ۋاقىت پەن قابىرعا ساعاتىنداعى ۋاقىت سالىستىرىلىپ وتىرىرلادى. ەكى ساعاتتان ءبىر مينۋت تا اسىپ كەتكەن بولسا، جاڭا قۇتى اكەلۋدى تالاپ ەتۋى كەرەك. ويتكەنى قۇتى اشىلاعاننان كەيىن 2 ساعات ىشىندە ۆاكسينا سالىنىپ ءبىتۋى كەرەك.
13. ۆاكسينا ءبىر رەتتىك شپريتسپەن ەگىلەدى
«مەدبيكەنىڭ قولىندا قولعاپ، بەتىندە ماسكا بولۋى كەرەك. ۆاكسينا ءبىر رەتتىك شپريتسپەن سالىنادى. مەديتسينالىق ستولعا قويىپ، كەلۋشىنىڭ قولىن دايىندايدى. قولىن دايىنداپ بولعانشا ءوزىن- ءوزى بلوكتايتىن نەمەسە وزدىگىنەن دەفورماتسياعا ۇشىرايتىن شپريتس پايدالانىلىپ جاتقانىن ايتادى. ۆاكسينانى ينەمەن تارتۋدىڭ الدىندا قۇتىنىڭ قالپاعىن شەشەدى.
قالپاعىن شەشكەن كەزدە ورنىن ءبىر رەت سپريتتىك سالفەتكامەن ءسۇرتىپ الادى. ءبىر قۇتىدا 3 م ل ۆاكسينا بار. سوندا 0,5 ميلليليتردەن دەگەندە 6 دوزا بولادى. ءبىراق ءبىز 5 ادامعا عانا جاسايمىز. ويتكەنى ءار دوزانى تارتقان سايىن شپريتس ىشىندە اۋا قالماس ءۇشىن بولىمسىز پورتسياسىن شىعارىپ وتىرىلادى. ول شىعارىلعان ازداعان مولشەرىنىڭ سىرتقى ورتاعا ەشقانداي قاۋپى جوق. اۋادا قالسا دا، جەرگە تۇسسە دە زيان كەلتىرمەيدى. وعان قوسىمشا ەگۋ پۋنكتەرىندە تازالاۋ وڭدەۋ جۇمىستارىنا دا كوپ كوڭىل بولىنەدى.
14. ەكپەدەن كەيىن 30 مينۋت مامانداردىڭ باقىلاۋىندا بولىڭىز
«دوزا شپريتسكە تارتىلعاننان كەيىن مەدبيكە قولىنا تاعى ءبىر سپيرتتىك سالفەتكانى الىپ، يىقتىڭ ينە سالاتىن جەرىن سۇرتەدى. وسىدان كەيىن ەكپە سالىنادى. ەكپە سالىنعاننان كەيىن ينە كىرگەن ورىنعا باكتەريا ءتۇسىپ كەتپەۋى ءۇشىن پلاستىر جاپسىرۋعا بولادى. ءبىراق ونى ۋاقىتشا جاساۋ كەرەك نەمەسە سپيرتتىك سالفەتكامەن باسىپ تۇرۋعا دا بولادى. ورنىنان قوزعاپ، ارى- بەرى ءسۇرتۋدىڭ قاجەت جوق. ۆاكسيناتسيالاۋدان كەيىن ازاماتتىڭ جاعدايىن كايتا سۇراپ، ۆاكسيناتسيا تۋرالى مالىمەتتەر قاجەتتى مەديتسينالىق قۇجاتتارعا جانە كومپيۋتەرلىك دەرەكتەر جۇيەسىنە ەنگىزىلەدى.
سالىپ بولعاننان كەيىن مەدبيكە كەلۋشىنىڭ جاعدايىن سۇراۋعا مىندەتتى، سەبەبى ۆاكسيناتسيادان كەيىنگى جاعدايى دا قاجەتتى مالىمەت، ول دا قۇجاتقا مىنەتتى تۇردە جازىلادى. 1-2 مينۋت وتكەننەن كەيىن قولدى ءتۇسىرىپ، كەلەسى بولمەدە 30 مينۋت كۇتۋ كەرەك. ۆاكسينا سالىنعان ادامداردىڭ ەكپە العانىن راستايتىن قاعازدان جاسالعان بەيدج تاعامىز. كەيبىر مەملەكەتتەر بىلەزىك تاعىپ، تۇمارشا ءىلىپ جاتادى. ونىڭ ءبارى دە بەلگىلەنگەن تارتىپكە بايلانىستى. ۆاكسينا العان ادام الماعان اداممەن قارىم- قاتىناستا بولمايدى.
ەكى توپ بولەك- بولەك كۇتۋى كەرەك. ەڭ ءبىرىنشى بۇل بۇگىنگى كۇنگى الەۋمەتتىك ديستانتسيا تالابى، سونىمەن قاتار ۆاكسينا الۋعا كەلگەن ازاماتتارىمىزدىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايىن دا ويلاستىرۋىمىز قاجەت. ياعني، ۆاكسينا العان ادامنىڭ اۋزىنان شىققان ءاربىر ءسوز ەگىلمەگەن ادامعا ءار ءتۇرلى اسەر ەتۋى مۇمكىن. كەيبىر ءازىلقوي جاستار ادەيى قورقىتىپ ايتۋى مۇمكىن دەگەندەي. ەكپەدەن كەيىن كەلۋشى 30 مينۋت كۇتىپ بارىپ، تىسقا شىعادى. ودان ەرتە كەتۋگە رۇقسات بەرمەيمىز».
15. ماماندار ءسىزدى 3 كۇن بويى قاشىقتان باقىلايدى
«ءۇي جاعدايىندا مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى كۇنىنە ءبىر رەت حابارلاسىپ، جاعدايىن سۇرايدى. بەينەقوڭىراۋ ارقىلى دا بايلانىسقا شىعۋى مۇمكىن. ۇيگە بارىپ ۆاكسينا سالۋ قاراستىرىلىپ جاتقان جوق. ەگەر ونداي ءوتىنىش بولسا، ينديۆيدۋالدى تۇردە جەرگىلىكتى مەديتسينالىق مەكەمەنىڭ قاداعالاۋىمەن، رۇقساتىمەن جاسالۋى كەرەك. بۇگىندە ونداي قاجەتتىلىك تۋىنداپ وتىرعان جوق. قاجەتتىلىك تۋىنداپ جاتسا، جان- جاقتى ويلاستىرىلىپ بارىپ شەشىم قابىلدانادى».
16. كوروناۆيرۋسپەن اۋىرعان ادامعا 6 اي بويى ۆاكسينا سالۋعا بولمايدى
«عالىمدار كورناۆيرۋس ينفەكسياسى جۇققاننان كەيىن پايدا بولاتىن انتيدەنەلەر 3-6 ايدىڭ اراسىندا تۇگەل جويىلاتىنىن دالەلدى. ياعني ۆيرۋس جۇقتىرىپ اۋىرعان ادام 6 ايعا دەيىن ۆاكسينا سالدىرا المايدى. 6 اي وتكەننەن كەيىن عانا سالدىرۋى كەرەك. قازىرگى مالىمەت بويىنشا وسىنداي تالاپ بار.
17. 18 گە تولماعاندار نەگە ۆاكسينا سالعىزا المايدى؟
«جۇكتى ايەلدەرگە جانە جاسى 18 گە تولماعان ادامداردىڭ ۆاكسينا الۋعا مۇمكىندىگى جوق. سەبەبى ولار ۆاكسينا سىناعىنا قاتىسقان ەرىكتىلەر قاتارىنا الىنعان جوق. زەرتتەۋ بارىسىندا ولارعا ۆاكسينا سالىنىپ، تەكسەرىلگەن جوق. ءسوز سوڭىندا ايناگۇل قۋاتبايەۆا ءوزىنىڭ ۆاكسينا سالعىزعانىن ايتتى.
«مەنىڭ ءوزىم ۆاكسينا سالدىرعاندار قاتارىنا جاتامىن. مەن ۆاكسينا سالاسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ادام بولعاندىقتان، ءوزىمنىڭ وتباسىما قولجەتىمدى ۆاكسينانىڭ ءبارىن سالعىزۋعا تىرىسامىن»، - دەدى ەپيدەميولوگ.
اۆتور: ەسىمجان ناقتىباي
