مۇزايدىن مايتالماندارى
نەۆا جاعالاۋىنداعى ايگىلى يۋسۋپوۆ باعىندا وتكەن جارىستا تەك ەرلەر عانا ب ا ق سىنادى. ولار - گەرمانيالىق گيلبەرت فۋكس، اۋستريالىق گۋستاۆ حيۋگەل جانە جەرگىلىكتى ەكى سپورتشى گەورگي ساندەرس پەن نيكولاي پودۋسكوۆ. بۇل تارتىس 25 جاستاعى نەمىس سپورتشىسىنىڭ جەڭىسىمەن اياقتالدى. وسىلايشا، فۋكستىڭ ەسىمى سپورتتىڭ وسى ءتۇرى بويىنشا تۇڭعىش الەم چەمپيونى رەتىندە تاريحتا قالدى.
سول 125 جىل ارالىعىندا ەرلەر اراسىنداعى الەم چەمپيوناتىنىڭ جالاۋى 109 رەت جەلبىرەدى. تەك ميلليونداعان ادامنىڭ ءومىرىن قيعان I جانە Ⅱدۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ (1915-1925 جانە 1939-1945 -جىلدارى ارالىعى) وتى ءورشىپ تۇرعان تۇستا عانا ايتۋلى جارىستى وتكىزۋگە ەش مۇمكىندىك بولماعانى بەلگىلى. ال 1961 -جىلدىڭ 15-اقپانىندا نيۋ-يوركتەن بريۋسسەلگە باعىت العان Boeing 707 ۇشاعى بەلگيانىڭ استاناسى ماڭىندا اپاتقا ۇشىرادى. بورتتاعى 72 ادامنىڭ بارلىعى دا سول جەردە ءجانتاسىلىم ەتتى. جولاۋشىلار اراسىندا مانەرلەپ سىرعاناۋدان ا ق ش-تىڭ 18 سپورتشىسى مەن 9 دەلەگاتسيا مۇشەسى بولعان. ولار پراگاداعى الەمدىك دوداعا اتتانىپ بارا جاتتى. سول قارالى وقيعادان كەيىن دە جارىس كەيىنگە شەگەرىلدى. سونداي-اق 2020 -جىلى مونرەالداعى باسەكەنىڭ وتۋىنە جەر- جاھاندى جايلاعان كوروناۆيرۋس ىندەتى كەدەرگى بولدى.
تاريحقا زەر سالساڭىز، الەم چەمپيوناتىنىڭ جەكەلەگەن سايىسىندا ەڭ كوپ ولجاعا كەنەلگەن ۋلريح سالحوۆ ەكەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. دانيادا تۋىپ- ءوسىپ، كەيىننەن شۆەتسياعا قونىس اۋدارعان ول 1901-1911 -جىلدار ارالىعىندا 10 بىردەي جارىستا تورتكۇل دۇنيەنىڭ تەڭدەسسىزى دەپ تانىلدى. تەك 1906 -جىلى جاراقات الۋىنا بايلانىستى ۋلريح ميۋنحەندەگى باسەكەگە قاتىسا المادى. باستى قارسىلاسىنىڭ جوقتىعىن ۇتىمدى پايدالانعان ءتۇڭعىش الەم چەمپيونى گەرمانيالىق گيلبەرت فۋكس ءوز جەرىندە ەكىنشى مارتە باس جۇلدەنى ولجالادى.
سالحوۆتىڭ ودان بولەك، وليمپيا ويىندارىنىڭ جەڭىمپازى، الەم بىرىنشىلىگىنىڭ ءۇش دۇركىن كۇمىس جۇلدەگەرى جانە ەۋروپانىڭ توعىز دۇركىن چەمپيونى دەگەن داراداي اتاقتارى تاعى بار. 1912 -جىلى ستوكگولم وليمپياداسىندا ءتورتىنشى ورىندا قالىپ قويعاننان كەيىن 42 جاستاعى ۋلريح سالحوۆ ۇلكەن سپورتتان قول ءۇزدى.
وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارى كارل شەفەر شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرمادى. اۋستريانىڭ استاناسى - ۆەنادا دۇنيە ەسىگىن اشقان ول 1927-1929 -جىلدار ارالىعىندا الەمدىك دودادا جۇلدەگەرلەر قاتارىنان كورىنسە، ودان كەيىن قاتارىنان جەتى جارىستا الدىنا جان سالعان جوق.
سەگىز رەت قارت قۇرلىقتا قارسىلاس شاق كەلتىرمەگەن شەفەر لەيك- پلەسيد پەن گارميش وليمپيادالارىندا التىن تۇعىردان قول بۇلعادى. جالپى، بۇل جىگىت «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» بولعان كورىنەدى. ولاي دەۋگە نەگىز، كارل ءتۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتاردا كەرەمەت ويناعان. اسىرەسە سكريپكانى جانى سۇيەگەن. سونداي-اق براسس ادىسىمەن جۇزۋدەن اۋستريا بىرىنشىلىگىنىڭ جەڭىمپازى اتانىپ، 1928 -جىلى امستەردامدا الاۋى تۇتانعان جازعى وليمپيا ويىندارىنا دا ونەر كورسەتكەن.
Ⅱدۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالعان سوڭ ا ق ش- تىڭ نيۋ- دجەرسي شتاتىنىڭ تۋماسى ريچارد باتتوننىڭ باق جۇلدىزى جاندى. 1948-1952 -جىلدار ارالىعىندا ول قاتارىنان بەس رەت الەم چەمپيونى اتاندى. ەكى بىردەي وليمپيادادا ۇزدىكتەر كوشىن باستادى. بۇل ساڭلاقتىڭ قازىرگى كەزدە نيۋ- يوركتە تۇرىپ جاتىر. ۇزاق جىلدار بويى ءتۇرلى تەلەارنالاردا كوممەنتاتور بولىپ قىزمەت ەتكەن ريچارد اقساقال عۇمىرى جەتسە، بيىل جازدا 92 جاسقا تولادى.
الەمدىك دودادا ءتورت رەتتەن توپ جارعان بەس سپورتشى بار. ولار - اۋستريالىق ۆيللي بەكل (1925-1928 -جىلدارى)، امەريكالىق حەيز الان دجەنكينس (1956-1959) پەن سكوت حاميلتون (1981-1984)، كانادالىق كۋرت براۋنينگ (1989-1991، 1993) جانە رەسەيلىك الەكساندر ياگۋدين (1998-2000، 2002).
ХХІ عاسىر تابالدىرىقتان اتتاعان تۇستارداعى كورسەتكىشتەر جايىندا ايتار بولساق، بۇل رەتتە ەڭ ۇزدىك ناتيجە رەسەيلىك ەۆگەني پليۋشەنكو مەن كانادالىق پاتريك چانعا تيەسىلى. ولار ءۇش رەتتەن تەڭدەسسىز دەپ تانىلدى. قيىر شىعىستان شىققان قىران 2001، 2003 جانە 2004 -جىلدارى دارا شىقسا، ۇيەڭكى جاپىراقتار ەلىنىڭ وكىلى 2011-2013 -جىلدار ارالىعىندا اتوي سالدى. ال سوڭعى التى الەم بىرىنشىلىگىندە اتاقتارى الىسقا جايىلعان ءۇش ساڭلاق الما- كەزەك التىن تۇعىرعا كوتەرىلدى. ولار - جاپونيالىق يۋدزۋرۋ حانيۋ (2014، 2017)، حاۆەر فەرناندەس (2015، 2016) جانە امەريكالىق نەيتان چەن (2018، 2019).
مانەرلەپ سىرعاناۋدان الەم چەمپيوناتىنا ايەلدەر 1906 -جىلى قوسىلدى. داۆوستاعى دودادا ۇلى بريتانيالىق مەدج سايەرس- كەيۆ التىننان القا تاقسا، اۋستريالىق دجەنني حەرتس پەن ماجارستاندىق ليلي كرونبەرگەر كۇمىس پەن قولاعا قول سوزدى. كەلەسى جىلى ۆەنادا وتكەن بىرىنشىلىكتە دە ءدال سول جاعداي اينا- قاتەسىز قايتالاندى.
ناقتىلاپ ايتساق، مەدج - ءبىرىنشى، دجەنني - ەكىنشى جانە ليلي ءۇشىنشى ورىنداردى يەلەندى. وسىلايشا، 25 جاستاعى سايەرس- كەيۆتىڭ ەسىمى ايەلدەر اراسىنداعى تۇڭعىش الەم چەمپيونى رەتىندە سپورتتىق شەجىرەگە تىركەلدى. سونىمەن قاتار ول - وليمپيادا چەمپيونى اتانۋ قۇرمەتىنە بولەنگەن العاشقى ارۋ. 1908 -جىلى لوندونداعى وليمپيا ويىندارىندا اعىلشىن سپورتشىسى ءوزىنىڭ كۇيەۋى ەدگار سەيەرسپەن بىرگە قولا مەدالدى مويىندارىنا ءىلدى.
ايەلدەردىڭ جەكەلەگەن سايىسىندا ەڭ كەرەمەت كورسەتكىشكە سونيا حەني قول جەتكىزگەنىن ءدۇيىم جۇرت جاقسى بىلەدى. بولاشاق چەمپيون 1912 -جىلدىڭ 8-ساۋىرىندە نورۆەگيانىڭ استاناسى - وسلودا دۇنيەگە كەلدى. ايگىلى سپورتشىنىڭ اكەسى دە مىقتى سپورتشى بولعانى جايىندا كەيىن بىلدىك. ⅩⅩعاسىردىڭ اياعىندا ۆيلحەلم حەني ۆەلوسپورتتان الەم چەمپيونى اتانىپ قانا قويماي، باسقا دا ءدۇبىرلى دودالاردا دارالانعان ەكەن. ال قىزىنىڭ اڭسارى مانەرلەپ سىرعاناۋعا اۋدى. ءبۇلدىرشىنىڭ بۇل تاڭداۋىنىڭ دۇرىس بولعانىن ۋاقىتتىڭ ءوزى تولىعىمەن دالەلدەدى. 1927 -جىلى وسلودا ۇيىمداستىرىلعان الەم چەمپيوناتىندا 15 جاسار سونيا التىننان القا تاقتى. سودان كەيىن قاتارىنان 10 جىل بويى جەڭىس تۇعىرىنىڭ ەڭ بيىك ساتىسىن ەشكىمگە بوساتقان جوق. ءۇش دۇركىن وليمپيادا جانە 10 دۇركىن الەم چەمپيونى دەگەن اتاقتارى تاعى بار. حەنيدىڭ وسى رەكوردتارىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەشكىم جاڭارتا المادى.
1936 -جىلى ەشكىمگە ەسە جىبەرمەگەن كۇيى كونكيىن شەگەگە ىلگەن 24 جاستاعى سونيا ءتۇرلى مۇزداعى شوۋلارعا قاتىسىپ، بايلىققا بەلشەسىنەن باتتى. امەريكاعا قونىس اۋدارىپ، گولليۆۋدتىڭ جۇلدىزىنا اينالدى. 15-تەن اسا فيلمدەرگە ءتۇسىپ، ءتۇرلى رولدەردى سومدادى. 1969 -جىلدىڭ 12-قازانىندا پاريجدەن وسلوعا باعىت العان ۇشاق اپاتقا ۇشىراپ، بورتتاعى بارلىق ادام قازا تاپتى. كوپ كەشىكپەي «سول ۇشاقتاعى جولاۋشىلاردىڭ ءبىرى - 57 جاستاعى داڭقتى سپورتشى، اتاقتى اكتريسا سونيا حەني ەدى» دەگەن جايسىز حابار جەر- جاھانعا تارادى.
اۋستريالىق حەرما سابو (1922-1926)، امەريكالىق كەرول حەيسس (1956-1960) پەن ميشەل كۆان (1996، 1998، 2000-2001, 2003) الەم چەمپيونى اتاعىنا بەس رەتتەن قول سوزسا، ماجارستاندىق ليلي كرونبەرگەر (1908-1911)، گەرمانيالىق كاتارينا ۆيتت (1984-1985، 1987-1988) ءتورت مارتە سونداي قۇرمەتكە بولەندى.
بەس دۇركىن الەم چەمپيونى ميشەل كۆان 2004 -جىلى دورتمۋندتا قولا مەدالدى قاناعات تۇتقاننان سوڭ ۇلكەن سپورتپەن قوش ايتىسۋدى قۇپ كوردى. سودان كەيىن مانەرلەپ سىرعاناۋدى سەرىك ەتكەن سۇلۋلاردىڭ ەشقايسىسى ءدال سول بيىكتەن كورىنە المادى. تارقاتىپ ايتساق، ءاۋ باستا جاپونداردىڭ قارقىنى كۇشتى بولدى. 2004-2014 -جىلدار ارالىعىندا وتكەن جارىستاردىڭ التاۋىندا كۇنشىعىس ەلىنىڭ قىزدارى التىننان القا تاقتى. ولار - سيدزۋكا اراكاۆا (2004)، ميكي اندو (2007, 2011) جانە ماو اسادا (2008, 2010-2011) . ال سوڭعى بەس بايراقتى باسەكەنىڭ تورتەۋىندە رەسەي قۇراماسى مۇشەلەرى اعارىپ الدىڭعى لەكتەن كورىندى. ولار - ەليزاۆەتا تۋكتامىشەۆا (2015)، ەۆگەنيا مەدۆەديەۆا (2016، 2017) جانە الينا زاگيتوۆا (2019). ال 2018 -جىلى ميلاندا وتكەن جارىستا باس جۇلدەنى كانادالىق كەتلين وسموند جەڭىپ الدى.
قازاقستاننان مىقتى مانەرلەپ سىرعاناۋشىلاردىڭ شىعۋىن بىزگە ءبىر عاسىردان اسا ۋاقىت كۇتۋگە تۋرا كەلدى. العاشىندا دەنيس تەن جارق ەتىپ كوزگە ءتۇستى. 2013 -جىلى كانادادانىڭ لوندون قالاسىندا ۇيىمداستىرىلعان الەمدىك دودادا الماتىنىڭ تۋماسى 266,48 ۇپاي جيىپ، كۇمىس مەدالدى يەلەندى. بۇل قازاقستاننىڭ تاريحىنداعى سپورتتىڭ وسى ءتۇرى بويىنشا تۇڭعىش مەدال ەدى.
الەم چەمپيوناتىندا جەڭىپ العان قوس جۇلەدەن بولەك، دەنيس تەننىڭ باسقا دا تولاعاي تابىستارى از ەمەس. 2014 -جىلى سوچيدە الاۋى تۇتانعان وليمپيا ويىندارىندا ول قولا مەدالدى ولجالادى. 2011 -جىلى ازيا ويىندارى مەن 2017 -جىلى دۇنيەجۇزىلىك ۋنيۆەرسيادادا الدىنا جان سالمادى. وكىنىشكە قاراي، ايگىلى سپورتشىمىز ناعىز جالىنداپ تۇرعان 25 جاسىندا الماتى قالاسىنىڭ قاق ورتاسىندا قاندىقول قاراقشىلاردىڭ قولىنان قازا تاپتى. ايتپەگەندە دەنيستىڭ الار اسۋلارى ءالى الدا ەدى.
2019 -جىلى جاپونيانىڭ سايتاما قالاسىندا جالاۋى جەلبىرەگەن جارىستا 19 جاسار ەليزابەت تۇرسىنبايەۆا جاسىنداي جارقىلدادى. كۇنشىعىس ەلىندە وتكەن سول جارىستا ونەر كورسەتكەن 40 سپورتشىنىڭ بارلىعىنىڭ دا ەسىمى جانكۇيەرلەرگە ەتەنە تانىس ەدى. ولاردىڭ الدى وليمپيا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتتارىندا تەڭدەسسىز ونەرلەرىمەن تانىلىپ، جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلگەن شوق جۇلدىزدار. ءبىرازى قۇرلىقتىق جارىستاردا جاسىنداي جارقىراپ، اسا ءىرى حالىقارالىق دودالاردا دارالانعان مىقتىلار.
قىسقا باعدارلامادا قازاق قىزى ليۋدۆيگ ۆان بەتحوۆەننىڭ «اي سوناتاسىن» تاڭدادى. راسىندا دا ونەرى ءمىنسىز بولدى. ەڭ كۇردەلى دەگەن ەلەمەنتتەردىڭ وزدەرىن جىلدامدىعىن ەش باسەڭدەتپەگەن كۇيدە شەبەر ورىنداعان ەليزابەت «سايتاما سۋپەر ارەناعا» جينالعان سان مىڭ جانكۇيەر مەن تەلەديدارعا ۇڭىلگەن ميلليونداعان كورەرمەننىڭ زور قوشەمەتىنە بولەندى. تورەشىلەر دە تۇرسىنبايەۆانىڭ ونەرىن لايىقتى باعالاپ، ونىڭ ەنشىسىنە 75,96 ۇپاي جازدى. ەليزابەت تەك رەسەيلىك الينا زاگيتوۆا (82,08 ۇپاي) مەن جاپونيالىق كاوري ساكاموتونى (76,86 ۇپاي) العا جىبەرىپ، ءۇشىنشى ورىنعا تابان تىرەدى.
ەركىن باعدارلامادا دا ەليزابەت تۇرسىنبايەۆا ايشىقتى ونەر كورسەتتى. ارگەنتينالىق استور پياتسوللانىڭ «بۋەنوس- ايرەستەگى جىل مەزگىلدەرىن» اسقان شەبەرلىكپەن ورىنداعان قانداسىمىز الەم چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى اتاندى. قازاقستاندىق سپورتشىنىڭ ەكى باعدارلاما بويىنشا جيعان ۇپايى - 224,76. تاعى ءبىر ايرىقشا اتاپ وتۋگە تۇراتىن جايت، تۇرسىنبايەۆانىڭ ەسىمى ايتۋلى جارىستىڭ ەركىن باعدارلاماسىندا «سالحوۆ تورتتىگىن» العاشقى بولىپ ورىنداعان مانەرلەپ سىرعاناۋشى رەتىندە سپورتتىق شەجىرەگە التىن ارىپتەرمەن جازىلدى.
كۇنشىعىس ەلىندەگى جارىستا ەليزابەت رەسەيدىڭ ايگىلى مانەرلەپ سىرعاناۋشىسى، وليمپيادا جانە ەۋروپا چەمپيونى، تاتار قىزى الينا زاگيتوۆادان (234,50 ۇپاي) عانا قالىپ قويدى. ەكى دۇركىن الەم جانە ەۋروپا چەمپيونى، وليمپيا ويىندارىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى ەۆگەنيا مەدۆەديەۆانىڭ
ءوزى (223,80 ۇپاي) تۇرسىنبايەۆانىڭ مىقتىلىعىن مويىنداپ، قولا مەدالدى قاناعات تۇتتى. ال وزگە مىقتىلار قازاق قىزىنا ىلەسە المادى.
قازىرگى كەزدە دە ەليزابەت تۇرسىنبايەۆا تاماشا ونەر كورسەتىپ ءجۇر. تەك پاندەميانىڭ سالدارىنان جارىستاردىڭ كوبى كەيىنگى شەگەرىلىپ، سپورتشىلاردىڭ دەنى ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلدى. ايتپەگەندە وسى ءبىر جىل ارالىعىندا تالاي جەرلەسىمىز جەڭىس تۇعىرىنىڭ بيىگىنەن كورىنەرى ءسوزسىز ەدى. كۇللى قازاق ەلى سەنىم ارتىپ وتىرعان سونداي جارقىن جۇلدىزدارىمىزدىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى - ەليزابەت قىزىمىز.
عالىم سۇلەيمەن
egemen.kz
