گيمالايدىڭ باسىنان داۋ كەتپەي تۇر

نۇر -سۇلتان. قازاقپارات - قىتاي مەن ءۇندىستان اراسىنداعى شەكارا داۋى تالاي جىلدان بەرى شەشىلمەي كەلەدى.

اسىرەسە گيمالايدى ءبولىسۋ ماسەلەسى قيىنعا سوعىپ تۇر. تاياۋدا الەمدەگى ەڭ بيىك تاۋدىڭ ماڭىندا ەكى ەلدىڭ ساربازدارى توبەلەسىپ، سوڭى حالىقارالىق جانجالعا ۇلاسۋعا ءسال قالدى. ەندى، جۋنگولار دا، ۇندىلەر دە ءتاسىلىن وزگەرتىپ، اقپاراتتىق شابۋىلعا كوشتى.

جالپى، قىتاي مەن ءۇندىستاندى بولەتىن شەكارا داۋى كۇنى كەشە باستالعان جوق. عاسىرلارعا سوزىلعان بۇل جانجالدى شەشۋ كەلىسىمىنە العاش رەت XIX عاسىردا قول قويىلعان. ءبىراق ءۇندىستاندى ۇلى بريتانيانىڭ جاۋلاپ الۋىنا بايلانىستى اتالعان قۇجات كۇشىن جويعان-تۇعىن. كەيىنىرەك ءۇندىستان تاۋەلسىزدىگىن السا دا، قىتايمەن اراداعى شەكارا ماسەلەسى تۇبەگەيلى شەشىلگەن جوق. اكسايچين مەن ارۋناچال- پرادەش اۋداندارى مەن بىرنەشە ايماققا ەكى مەملەكەت تە ءالى كۇنگە دەيىن تالاسىپ وتىر. ال 1962 -جىلى شەكارا ماڭىندا قاقتىعىس بولىپ، سوڭى قارۋ كەزەنۋگە ۇلاسقان-دى. ءبىر ايدان كەيىن عانا قوس تاراپ اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ اتىستى توقتاتۋعا كەلىستى. سودان بەرى شەكارا داۋى ەڭ وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ، 3448 شاقىرىمدى دەماركاتسيالاۋ مۇمكىن بولمادى.

بيىلعى مامىردان باستاپ شەكارا ماڭىنىڭ تاعى دا تىنىشى كەتتى. ماسەلەن، 5-مامىردا شىعىس لاداكحتا قىتايلىق جانە ءۇندىستاندىق 400 گە جۋىق سارباز جاپپاي توبەلەستى. ال 9-مامىردا ءۇندىستاننىڭ سيككيم شتاتىنىڭ شەكارا بەكەتىندە ەكى ەلدىڭ جاۋىنگەرلەرى تاعى دا جۇدىرىقتاستى. بۇدان كەيىن تاعى ەكى رەت اسكەريلەر شەكىسىپ قالعان. ءبىر ايتاتىنى، ساربازدار قارۋ قولدانعان جوق. ەسەسىنە، جۇزدەن استام جاۋىنگەر ءتۇرلى دەنە جاراقاتىن الدى.

وسىعان بايلانىستى، قىتاي مەن ءۇندىستان شەكارا ماڭىنا قوسىمشا اسكەر مەن قارۋ-جاراق جەتكىزدى. بەيجىڭ بيلىگى حالىقتىق ازاتتىق اسكەرىنىڭ بىرنەشە ءبولىمىن جەتكىزىپ، اسكەري ۇشاقتارىن تاۋلى ايماقتا سوعىسۋعا لايىقتاپ قايتا جاراقتادى. ال نيۋ-دەلي تاراپى شەكارا ماڭىنا اۋىر ارتيللەريا پولكتارىن ورنالاستىرىپ، بىرنەشە باتالون جاياۋ اسكەر اكەلدى.

وقيعانىڭ بۇلاي وربۋىنە حالىقارالىق قوعامداستىق تا الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن. ا ق ش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ شيەلەنىستى شەشۋدە ءۇندىستان تاراپىنا قولداۋ بىلدىرەتىنىن ايتىپ، اراعايىن بولۋعا دايىن ەكەنىن جەتكىزگەن. اق ءۇي باسشىسىنىڭ بۇل ۇسىنىسىن بەيجىڭ بيلىگى قابىلداماي، ءۇشىنشى تاراپتى قاجەت ەتپەيتىنىن مالىمدەدى. ءۇندىستان دا د. ترامپتىڭ باستاماسىنا قولداۋ كورسەتپەدى.

كوپ ۇزاماي بەيجىڭ دە، نيۋ-دەلي دە وقيعا باقىلاۋعا الىنعانىن حابارلاپ، كەز كەلگەن تۇسىنىسپەۋشىلىك ديپلوماتيالىق جولمەن شەشىلەتىنىن اتاپ ءوتتى. وسىلايشا، 6-ماۋسىمدا ەكىجاقتى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلدى.

ءۇندىستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، ەكى مەملەكەتتىڭ اسكەري باسشىلارى كەزدەسىپ، شەكاراداعى ماسەلەنى بەيبىت شەشۋ تۋرالى كەلىسسوز جۇرگىزگەن. ءبىراق جيىن بارىسىندا ناقتى نە ايتىلعانىن، قانداي كەلىسىم جاسالعانىن ءبىلۋ قيىن. ويتكەنى بەيجىڭ بيلىگى دە، نيۋ-دەلي بيلىگى دە اقپاراتتى ءوز ىڭعايىنا بۇرىپ، قاجەت تۇسىن عانا كورسەتۋگە داعدىلانعانى قاشا- ا- ان! ونىڭ ۇستىنە، قوس تاراپ تا شيەلەنىستى جۇمسارتۋعا قول جەتكىزگەن سوڭ باسقا تاسىلگە - اقپاراتتىق سوعىسقا كوشتى.

مىسالى، وتكەن سەنبىدەگى كەزدەسۋدىڭ الدىندا قىتايلىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى حالىقتىڭ ازاتتىق اسكەرىنىڭ (PLA) ايماقتا جاتتىعۋ جيىنىن وتكىزگەنىن حابارلادى. ۇشاقتار مەن سارباز تولى كولىكتەردى كورسەتكەن مەديا وكىلدەرى بۇل وقيعانى قىتايدىڭ قاجەت جاعدايدا شەكارا ماڭىندا جەدەل تۇردە اسكەر توگۋگە قابىلەتتى دەپ جازدى.

ال Hindustan Times گازەتىنىڭ ستراتەگيالىق قاتىناستار جونىندەگى ساراپشىسى ءوز ماقالاسىندا قىتاي بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ايتىلعانداردى وتىرىككە شىعارىپ، بەيجىڭ بيلىگى دەزينفورماتسيالىق ناۋقان باستادى دەپ ايىپتادى. سونداي-اق قىتايدىڭ بۇل قادامىن ساسقالاقتاپ، كەلىسسوز جۇرگىزۋگە دايىن ەمەستىگىنە بالادى.

مۇنداي «سوعىس» بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا عانا جۇرگەن جوق. ءۇندىستاننىڭ ءبىرقاتار لاۋازىمدى تۇلعالارى دا قىتايدىڭ ارەكەتىن ايىپتادى. ىشكى ىستەر ءمينيسترى اميت شاحتىڭ ايتۋىنشا، ءۇندىستان شەكاراسىن بۇزۋعا جاسالعان ءار ارەكەتكە اياماي قارىمتا جاساۋعا ءازىر.

«كەيبىرەۋلەر ا ق ش پەن يزرايل ءار ساربازىنىڭ توگىلگەن قانى ءۇشىن كەك الۋعا قابىلەتتى جانە ءازىر ەكەنىن ايتادى. مودي بۇل تىزىمگە ءۇندىستاندى قوستى»، دەدى ا. شاح.

قورعانىس ءمينيسترى رادجنات سينگح تا كەز كەلگەن اسكەري ءىس-قيمىلعا دايىن ەكەنىن جەتكىزدى. ء«ۇندىستان بيلىگى ءبىزدىڭ نامىسىمىزدى تاپتاتۋعا جول بەرمەيتىنىن باسقالارعا ەسكەرتىپ قويعىم كەلەدى. ءۇندىستاننىڭ ساياساتى انىق: ءبىز ەش مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعى مەن بىرلىگىنە نۇقسان كەلتىرمەيمىز، سول سەكىلدى كەز كەلگەن ەلدىڭ بىرلىگىمىز بەن تۇتاستىعىمىزدى بۇزۋىنا جول بەرمەيمىز»، دەدى ول.

ۇزاق ۋاقىت بويى شەشىلمەي كەلگەن شەكارا داۋىنىڭ كەيىنگى كەزدە قىزا ءتۇسۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. بىرىنشىدەن، قىتايدىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ستراتەگيالىق قادامدارى كورشىلەس جاتقان مەملەكەتتەرگە دە سالقىنىن تيگىزۋى مۇمكىن. مىسالى، قىتاي تەڭىزى، تايۆان ماسەلەلەرىندەگى بەيجىڭ بيلىگىنىڭ ۇستانىمى شەكارالاس ەلدەرگە ۇلكەن ەسكەرتۋ ەكەنى انىق.

مۇنى ەسكەرگەن ءۇندىستان ازۋلى ايداھاردىڭ اشۋىنا ءتيىپ الماۋدى ءارى ءوزىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن قورعاپ قالۋدى ماقسات ەتەدى. سوندىقتان شەكارا ماڭىندا جونىن كۇجىرەيتىپ قويۋ ارتىق ەتپەيدى. بۇدان بولەك، وسى قادام ارقىلى قىتاي دا كورشىلەرىنە ا ق ش-پەن تىم جاقىن قارىم-قاتىناس ورناتپاۋدى «ەسكەرتىپ» قويۋدى ءجون سانايدى.

قىسقاسى، قىتاي مەن ءۇندىستان قارۋلى قاقتىعىستىڭ الدىن العانىمەن، ەندى اقپاراتتىق سوعىسقا كوشتى. جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، ەكى تاراپ تا سوعىسۋعا قۇمارتپاسا دا، ءبىر- بىرىنە ەسكەرتۋ جاساپ قويۋدى ءجون سانايدى. بەيجىڭ بيلىگىنىڭ كەيىنگى كەزدە سىرتقى ساياساتتا مۇنداي قادامدارعا ءجيى بارۋى كورشىلەس مەملەكەتتەردى ويلاندىرماي قويماۋى ءتيىس.

ەگەمەن قازاقستان گازەتى