ءال- فارابي تاربيەنىڭ بارلىق باعىتىن قامتىدى – عالىم
بارشا قاۋىم الدىندا, ءوزىنىڭ سىن، ءومىرىن جالعستىراتىن سالاۋاتتى، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ ماقساتى تۇر. وسى تۇرعىدان العاندا، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى نۇرسۇلۋ القوجايەۆا الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى اتانعان ءال- فارابي بابامىزدىڭ ەڭبەكتەرىن تەرەڭ تالداپ، ونداعى قۇندى وي- پىكىرلەردى وقۋلىق، وقۋ قۇرالدارى، ياعني وقۋ ماتەريالدارىنىڭ مازمۇنىنا ەنگىزۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
نۇرسۇلۋ القوجايەۆانىڭ ايتۋىنشا، ءال- ءفارابيدىڭ عىلىمي وي- تولعانىستارىنا تولى تراكتاتتارى («مەملەكەت قايراتكەرىنىڭ ناقىل سوزدەرى» ، «ازاماتتىق ساياسات» ، «باقىتقا جەتۋ جولىندا» ، «قايىرىمدى قالا تۇرعىندارىنىڭ كوزقاراستارى تۋرالى تراكتات» ) ءتالىم- تاربيەلىك كوزقاراستارى تاپتىرمايتىن رۋحاني مۇرا. «ول، جاندى دامىتۋ كەرەك، ول ءۇشىن ءتان ساۋلىعى قاجەت جانە جان مەن ءتاننىڭ يەسى - جۇرەك دەگەن پىكىردىڭ دە اۆتورى. عۇلاما - عالىمنىڭ، قايىرىمدى، ىزگى قالا تۇرعىندارى باقىتقا عىلىم، ءبىلىم ءبىر- بىرىنە كومەكتەسۋ، قايىرىمدى ارەكەتتەرى نەگىزىندە جەتۋدى كوزدەگەن بولسا، نادان قالا تۇرعىندارى الداپ- ارباۋ، قۋلىق ارقىلى جەتۋدى كوزدەيدى، دەگەن ويىن انىق بايقاۋعا بولادى. جاستاردى، ياعني بولاشاق ەل يەلەرىن تاربيەلەۋدە اتا- انا، ۇستاز، قوعام الدىندا سانالى، ءادىل، شىنشىل ۇرپاقتى تاربيەلەۋ قاجەتتىگى باستى ماقسات بولىپ تابىلادى. ءال- فارابي، اتا- انامەن قاتار، شاكىرت تاربيەسىندە ۇستازدىڭ ءرولى زور ەكەندىگىن ايتا وتىرىپ، شاكىرتتەردەن شىنشىلدىقتى، سىپايىلىقتى، ادىلدىكتى تالاپ ەتۋ ءۇشىن، بۇل قاسيەتتەردىڭ الدىمەن ۇستازدىڭ ءوز بويىندا بولۋىن اتاپ كورسەتەدى» ، - دەيدى نۇرسۇلۋ القوجايەۆا.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى كەزدە ءمۇعالىم ستاتۋسى ماسەلەسىندە دە عۇلامانىڭ پىكىرىن باسشىلىققا العان ءجون، ياعني ءمۇعالىم بەدەلى ونىڭ ءوزىنىڭ بويىنداعى ىزگى قاسيەتتەر مەن بىلىمدىلىگىندە.
«ول ادامنىڭ بەلگىلى ءبىر مىنەز- قۇلىققا يە بولۋىنا سەبەپتى نارسە ادەپتىلىك دەپ بىلەدى، ونى تاربيەلەۋ دەگەنىمىز - حالىقتاردىڭ بويىنا بىلىمگە نەگىزدەلگەن ەتيكالىق ىزگىلىكتەر مەن اسەرلەردى دارىتۋ دەگەن انىقتاماسىنان كورەمىز جانە دە بۇل پىكىردەن ءبىر ۇلتقا قاتىستى ەمەس، بارلىق حالىققا ادەپتىلىكتى ۇيرەتۋ كەرەك ەكەنىن تۇسىنۋگە بولادى» ، - دەدى ول. سونىمەن قاتار، ول ءال- ءفارابيدىڭ تاربيە، ەتيكا (ادەپ) تۇرعىسىنداعى تۇجىرىمدامالارىندا جاقسىلىق، مەيىرباندىق، قايىرىمىلىق كاتەگورياسى باستى ورىن الاتىنىن اتاپ ءوتتى.
«بۇل بىرلەستىك ءال- ءفارابيدىڭ ىزگىلىك يدەيالارىنىڭ نەگىزىن قۇرايدى، اقىل- وي، ءبىلىمنىڭ بيىك ءمانى ونىڭ ادام رەتىندەگى قالىپتاسۋى، دەپ دارىپتەگەن. سونىمەن قاتار، ءال- فارابي كوركەمدىك، سۇلۋلىق تۋرالى: ءومىر شاندىعىنىڭ وزىنە ءتان قاسيەتتى، بولمىستىڭ، ناقتى قۇبىلىستاردىڭ الەۋمەتتىك ءومىردىڭ كوكەيدەگى ەلەسى، دەگەن. پەداگوگيكادا تاربيەلەۋدە بىرنەشە ۇستانىمدار بار ەكەنى بەلگىلى، كوپتەگەن ۇستانىمداردىڭ نەگىزىن قالاعان ءال- فارابي دەپ، تولىق ايتا الامىز. جوعارىداعى ۇستازدىڭ ءوزىنىڭ بويىندا ىزگى- قاسيەتتەردىڭ بولۋىن تالاپ ەتۋ - تاربيەنىڭ ۇلگى كورسەتۋ ۇستانىمى. ءال- فارابي ءوزىنىڭ فيلوسوفيالىق تراكتاتىندا مەنىڭ ماقساتىم، ادامدى ءىس- ارەكەتكە تارتۋ ال، ول ءۇشىن ونىڭ سەزىمىن وياتۋ قاجەت دەگەن ەكەن. ول وقىتۋ، تاربيەلەۋ بارىسىندا شاكىرتتىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن، ويلاۋ قارقىنىن، ەسكە ساقتاۋ مۇمكىندىگىن جانە دەربەستىگىن ەسكەرۋدى باستى پارىز ساناعان، بۇل پەداگوگيكاداعى وقىتۋ، تاربيەلەۋ ۇستانىمدارىنىڭ وزەگى دەسەك تە بولادى. وقىتۋ تەورياسىندا «نەنى وقىتۋ» ، «قالاي وقىتۋ» كەرەك دەگەن سۇراقتار شەشىمىن تابادى. وسى تۇرعىدا دا ءبىز ءال- ءفارابيدىڭ ناقتى شىندىقتى، ىزگىلىكتى ۇيرەتۋ كەرەك، ونى قوعام تالابىن ەسكەرە وتىرىپ وقىتۋ قاجەت، دەگەن تۇجىرىمدارىنا سۇيەنەمىز» ، - دەيدى ول.
نۇرسۇلۋ القوجايەۆانىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى پەداگوگيكا، كەشەگىدەن كوپ وزگەرىسكە يە، الايدا ءال- ءفارابيدىڭ تۇجىرىمدارى جاڭا پەداگوگيكانىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپشى بولا الادى، سول سەبەپتەن دە «ءال- فارابي پەداگوگيكاسى» جازىلىپ، ءبىلىم سالاسىنا ەنگىزىلۋى كەرەك.
«ءال- فارابي تاربيەنىڭ بارلىق باعىتىن قامتىدى، اتاپ ايتساق اقىل- وي، ادامگەرشىلىك، پاتريوتتىق، دەنە، ەستەتيكا، قۇقىقتىق، ەكونوميكالىق، ەڭبەك ت. ب. مىسالى ەڭبەك تاربيەسىنىڭ تەورياسىن جاساۋدا ەركىن ەڭبەك ادامنىڭ جان- جاقتى دامۋىنا ىقپال ەتەدى، ادامزات بالاسى اقىل- ويىمەن قاتار فيزيكالىق تۇرعىدان دا دامۋى ءتيىس دەپ ساناعان جانە وعان ەڭبەك تاربيەسىنىڭ ىقپالى زور، دەگەن تۇجىرىمدار جاساعان. ءال- فارابي «ەڭبەك ەتۋ، ساپالى بولۋ، ادامگەرشىلىك، اقىلدىلىق تابيعاتتان تۋىنداۋى قاجەت» ، - دەگەن عىلىمي تۇجىرىم جاسادى. ونىڭ بۇل پىكىرى تاربيەدەگى تابيعاتپەن بايلانىس ۇستانىمىنىڭ نەگىزى، دەۋگە دالەل بولادى. سونىمەن ءبىز وقۋ- تاربيەدەگى كەڭىنەن قولدانىپ جۇرگەن ۇستانىمداردىڭ ۇلگى كورسەتۋ، جۇيەلىلىك، ءار بالانىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن ەسكەرۋ، ويلاۋ قارقىنىن، ەسكە ساقتاۋ مۇمكىندىگىن، دەربەستىكتى ەسكەرۋ، تابيعاتپەن بايلانىس ۇستانىمدارىنىڭ نەگىزىن قالاعان ءال- فارابي دەپ ايتۋىمىزعا تولىق مۇمكىندىك بار» ، - دەپ قورتىندىلادى نۇرسۇلۋ القوجايەۆا.
