ومار جالەل ۇلى. «ءولىم مەن ءومىر»

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات – «ءومىر، ءومىر!» دەيمىز ءبارىمىز وزەۋرەپ، ومىرگە سونداي قۇشتارمىز، ءومىردى سونشا جاقسى كورەمىز. ءبىراق ءومىردىڭ ولىمگە تىكەلەي قاتىسى بار ەكەنىن ءبىرىمىز بىلسەك، ءبىرىمىز بىلمەيمىز. ءومىر تەك ءولىم ارقىلى عانا اشىلىپ، شىرايى كىرەتىنى قاپەرىمىزگە ەنبەيدى. «ءولىم بۇل ءومىردىڭ قازىناسى»، - دەيدى مارتين حايدەگگەر.

حايدەگگەردەن دە بۇرىن قازاق: «ءومىردىڭ قادىرىن ءولىپ، كوردە جاتقان بىلەدى» دەپ ايتىپ كەتىپتى.

ەگەر ءبىز ولەردەي قورقاتىن ءولىم ءومىردىڭ قازىناسى بولسا، ونشا جامان نارسە ەمەس ەكەن عوي دەگەن ويعا قالاسىڭ. ەگەر ءبارىن كەسىپ- ءپىشىپ، اي- شايعا قاراماي، اكە- كوكە دەگەنىڭە پىسقىرماي الىپ كەتەتىن ءولىم بولماسا، مىنا تىرشىلىك نە بولار ەدى؟ حانعا دا، قاراعا دا تيەسىلى بولعاندىقتان بولار، بالكىم، مىنا ومىردەگى تيتتەي دە بولسا ادىلەتتىلىكتىڭ ساقتالىپ تۇرعانى. ەگەر ادام بالاسى ءوزى ۇمتىلعانداي ولمەيتىن بولسا نە بولار ەدى؟ ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. تىرشىلىك دەپ اتالاتىن از عانا ومىردە ءبىز ءبىر- بىرىمىزگە قانداي قيانات جاسامايمىز؟ دانا بابالارىمىز «جاساي بەرسە ەر ازادى، ەر ازعان سوڭ ەل ازادى» دەپتى. «كارى ولسە قۇدايدىڭ ءبىر راقمەتى» دەپتى. ال ءتۇسىنىپ كور ەندى قازاقتى، شاماڭ جەتسە. بىرەۋلەر ويلاعانداي ءولىمدى ماقتاپ، ءومىردى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ وتىرعان ەشكىم جوق. كەرىسىنشە، ادام بالاسىنىڭ وسى ومىرگە ءولۋ ءۇشىن كەلەتىنىن ەسىنە سالعاندى ءجون كورەمىز. بابالارىمىز ۇمىتپاسىن دەپ بۇل ءسوزدى تاسقا قاشاپ جازىپ كەتىپتى. «ادام بالاسى ءولۋ ءۇشىن تۋعان» . وسى تىرشىلىكتىڭ تەمىردەي قاعيداسىن ءبىر ساتكە دە ەستەن شىعارماۋدى بۇيىرادى. «اياعى جامان ءتوردى بۇلدىرەدى، اۋزى جامان ەلدى بۇلدىرەدى».

جامان اۋىز - جامان ويلايتىن، ءوزىنىڭ ءولۋ ءۇشىن تۋعانىن ۇمىتىپ قالىپ، اۋزىنا كەلگەنىن سويلەپ، تىرشىلىك ايدىنىن لاستاپ جۇرگەن عاپىل ادام. اباي بۇل جايلى ەسكەرتەدى:

ادامزات - بۇگىن ادام، ەرتەڭ توپىراق،

بۇگىنگى ءومىر جارقىلداپ الدار ءبىراق.

ەرتەڭ ءوزىڭ قايداسىڭ، بىلەمىسىڭ،

ولمەك ءۇشىن تۋعانسىڭ، ويلا، شىراق.

ءولىم. ءولىم قورقىنىشى ادامنىڭ اياعىن تۇسايدى، ادىمىن اشتىرمايدى. قازىرگى قازاق كۇندە ولەدى (مۇمكىندىكتەرىنەن ايىرىلادى) ، ويتكەنى ولىمنەن قورقادى. ەزدىگىنەن. بابالارىمىز ءبىر- اق رەت ولگەن. «وزەكتى ەرگە ءبىر ءولىم». ايتارىن ايتىپ، جاسارىن جاساپ بارىپ ولگەن. ءبىز «بوتالى تۇيە سەكىلدى قورادان شىعا الماي ءولىپ جاتىرمىز». مۇمكىندىكتەرىمىزدى جۇزەگە اسىرا الماي بوستان- بوسقا ءولىپ جاتىرمىز. نوبەلدى اراب الەمىندە تۇڭعىش العان جازۋشى ناگيب ماحفۋز ءوزىنىڭ «ءبىزدىڭ كوشەنىڭ تۇرعىندارى» اتتى رومانىندا بىلاي دەيدى: «ەي، قالانىڭ تۇرعىندارى! ولىمنەن قورقۋدى دوعارىڭدار. دوعارمايىنشا شىنايى ءومىر سۇرە المايسىڭدار». شىنايى ءومىر. ەشتەڭەدەن قورىقپاي، جالتاقتاماي ويىڭداعىڭدى ايتۋ، كولگىرسىمەۋ. تار زاماننىڭ قىسپاعىندا قالعان مۇقاعاليدىڭ ءوزى وسى شىنايى ءومىر ءسۇرىپ، بار مۇمكىندىكتەرىن جۇزەگە اسىرعان رۋح يەلەرىن اڭسايدى:

…ايتارىن اشىپ ايتقان ابايلاماي،

داريعا-اي،

ماحامبەتتەر، ابايلار- اي!

اباي ايگىلى «سەگىز اياعىندا»: «ۇكىمەت - زورلىق» دەپتى. ۇكىمەتتىڭ تابيعاتىن ايتىپ وتىر. ۇكىمەتتىڭ ءوزىنىڭ لوگيكاسى بار، ءوزىنىڭ ماقساتى بار. ءوز ماقساتىنا جەتەر جولدا ول ءوزىنىڭ بار رەسۋرستارىن سارقا پايدالانادى. وسى جولدا جەكە تۇلعا تۇنشىعىپ «ءولىپ كەتۋى» (اشىلماي قالۋى) مۇمكىن. سوندىقتان جەكە تۇلعانى بۇل قورلىقتان ءولىم عانا قۇتقارادى. سودان دا ءوز زامانىنىڭ قالىبىنا سىيماعان الىپ اباي: «ءولىم بار دا قورلىق جوق» دەپ ءبىر- اق كەسىم ايتادى.

«شال مەن تەڭىزىمەن» الەمگە ايگىلى بولعان ەرنەست حەمينگۋەي: «ادامدى ءولتىرىپ تاستاۋعا بولادى، ءبىراق جەڭە المايسىڭ»، - دەپ، ابايدىڭ ويىن اشىقتاي تۇسەدى. ءولىم - بۇل جەردە - ادامدى بارلىق ادامعا لايىق ەمەس قورلىقتان، زورلىق- زومبىلىقتان قۇتقارۋشى، ازات ەتۋشى. ال ءولىم قورقىنىشىن جەڭە الماعان ادام ءومىر بويى قورلىقتا، زورلىق- زومبىلىقتا ءومىر سۇرەدى. ونداي يت ءومىردىڭ قۇنى قانشا؟

ەرىكسىز تۇسەر ىلديدان،

ەركىڭمەن شىعار ءور ارتىق.

تىزەرلەپ ءومىر سۇرگەننەن،

كوسىلىپ جاتار كور ارتىق.

بابالاردىڭ اسقاق فيلوسوفياسى. مۇلتىكسىز دۇنيەتانىمى. ادام مۇمكىندىگىن شەكتەمەيتىن عاجايىپ ءومىر ءسۇرۋ سالتى.