احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ كىندىك قانى تامعان ءۇيدى قاستەرلەۋ - پارىز
سولاردىڭ ءبىرى - احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ كىندىك قانى تامعان، بالالىق شاعى وتكەن ءۇي. الداعى ۋاقىتتا اتالمىش نىسان جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ باستاماسىمەن قايتا جاڭعىرتىلۋى مۇمكىن. ۇلتتىڭ ۇلى ۇستازى اتانعان احاڭنىڭ كىندىك قانى تامعان وسى ءۇيدىڭ بۇگىنگى جايى قانداي؟ وسى جايىندا قازاقپارات ءتىلشىسى ارنايى ماتەريال دايىنداعان ەدى.
احاڭ تۋعان ءۇي - قازىرگى اقكول مەن بايتۇرسىن (يۋجنىي) اۋىلدارىنىڭ اراسىندا. شامامەن 1850 -جىلدارى سالىنعان باسپانانىڭ كەيىننەن ىرگەتاسى قالىپ، بىزگە جەتكەن بولاتىن. احمەت بايتۇرسىن ۇلى اقتالعاننان كەيىن، 1990 -جىلى تۋعان ۇيىنە تاس بەلگى قويىلدى. 1996 -جىلى «اقجول» ەكسپەديتسياسى قۇرىلىپ، ۇلت ۇستازىنىڭ تۋعان جەرىندە وتكىزىلەتىن شارالار جوسپارى جاسالدى. ەكسپەديتسيانى احمەتتىڭ ءتۇپ باباسى - ۇمبەتەي باتىر ۇرپاقتارىنىڭ ءبىرى يبراگيم اعىتاي ۇلى باسقاردى.
«اقتالعاندا احاڭنىڭ ارۋاعى تۇتاس ەلدىڭ رۋحىن اسپانعا كوتەردى. ول كەزدە اۋىلدا احمەتتىڭ كوزىن كورگەن، احاڭ ءۇشىن جازىقسىز جازالانعانداردى، ءتىپتى سول ءۇشىن قازا بولعانداردى بىلەتىن شالداردىڭ كوزى ءتىرى بولاتىن. سول قاريالاردىڭ ءوزى احمەتتىڭ تۋعان ءۇيىن بار كەزىندە جوندەۋ كەرەكتىگىن ايتىپ كەتكەن. بەلگىلى عالىم بايتۇرسىن ءىلياس «التىن بەسىك» دەگەن كىتابىندا دا مۇنى ناقتى جازعان. 2011 -جىلى ءۇيدىڭ ورنى اباتتاندىرىلىپ، سىرتى قورشالدى. نەگىزى، وسى شاڭىراق احمەتتىڭ اتاسى شوشاقتىڭ قىستاۋى بولدى، كەيىن بايتۇرسىننىڭ ءوزى تۇردى. بايتۇرسىننىڭ ۇلكەن ۇلى قالي سول ماڭدا جەرلەنگەن. قازىر بۇل ەل اراسىندا «بايتۇرسىن تامى» دەپ اتالادى»، - دەيدى يبراگيم اعىتاي ۇلى.
اقكول اۋىلىندا تۇراتىن احمەت بايتۇرسىن ۇلىتىڭ تىكەلەي ۇرپاعى - ءابدىسالىق جاقسىمبەكوۆ. ول كىسىنىڭ ايتار ءۋاجى دە ايقىن -
احاڭ ءۇيىن تەز ارادا قالىپقا كەلتىرۋ.
«اتامىزدىڭ ءۇيى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ بەلسەندىلىگى ارقاسىندا ەڭبەگى ارقاسىندا تۇرعىزىلدى. ەندى ونى تالاپقا ساي ەتىپ، كەلگەن- كەتكەن ادامدارعا جىلى ۇشىرايتىنداي، كەلەشەك ۇرپاق «ۇلت كوسەمىنىڭ ءۇيى وسىنداي بولعان» دەپ تانيتىنداي دەڭگەيدە جاڭعىرتىلسا، جاڭارتىلسا ەكەن. ءبىراز جىل قاراۋسىز قالقايىپ تۇرعان قادىرلى نىسان مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىنا جاقىندا الىندى. ەندى ول ءوز دارەجەسىنە لايىق جوندەۋ كورسىن. جوندەۋ كورىپ، كوركەيۋى دە كەرەك. مەندەگى تىلەك وسى»، - دەيدى ءابدىسالىق قاريا.
احمەت تۋعان جەر وتكەن عاسىردىڭ 70 -جىلدارىنا دەيىن ماشەن قاجى قىستاۋى اتالىپ كەلگەن دەسەدى. ماشەن قاجى - احمەتتىڭ بىرگە تۋعان اعاسى. 2007 -جىلى جەرگىلىكتى اكىمدىكتىڭ قولداۋىمەن، اۋىل جىگىتتەرى احاڭ ءۇيىن ساماننان قايتا سالىپ شىقتى. ءۇيدى ساقتالىپ قالعان ىرگەتاسىنىڭ ارقاسىندا قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىن بولدى دەيدى اۋىل تۇرعىندارى. مۇندا ەكى بولمە بار، ولارعا ورتاق ءبىر پەش قويىلعان. ءۇي ءىشى كىشىگىرىم مۋزەي. نەگىزىنەن مەكتەپ وقۋشىلارى كەلىپ تاماشالايدى.
نىسان كارتا بويىنشا بايتۇرسىن اۋىلدىق وكرۋگىنا تيەسىلى.
«2016 -جىلى وبلىس اكىمى ارحيمەد مۇحامبەتوۆكە احاڭ تۋعان ءۇيدى ۇزاق ۋاقىت ساقتالاتىنداي ەتىپ، قايتا جاڭعىرتۋ تۋرالى ۇسىنىس جازدىم. وبلىس باسشىسى بىردەن قولدادى. مەن جوندەۋ بارىسىنىڭ جوسپارىن قۇرىپ، جاڭا ءۇيدىڭ ەسكيزىن جاسادىم. ءبىراق، جۇمىس قارجىلىق جاعدايعا بايلانىستى توقتاپ قالدى. 2018 -جىلى اۋدان اكىمدىگىنىڭ كۇشىمەن ۇيگە جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. ءبىراق، الداعى ۋاقىتتا قايتا سالۋ جۇمىسى قولعا الىنۋى كەرەك»، - دەپ ۇسىندى يبراگيم اعىتاي ۇلى.
احاڭ ءۇيىن قالىپقا كەلتىرۋدى اۋدان اكىمى شوتا وسپانوۆ تىكەلەي باقىلاۋىنا العان ەكەن. ايتۋىنشا، قاراجات ماسەلەسى شەشىلسە، قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى باستالادى.
«ەڭ الدىمەن، بۇل جۇمىستىڭ ابىرويلى ىسكە اسۋى ماعان سىن. احمەتتەن اسقان كىمىمىز بار؟ قازىرگى ۋاقىتتا دەمەۋشى ىزدەستىرىپ جاتىرمىز. وڭىردەگى «اليۋمينستروي» ج ش س ديرەكتورى اباي مۇقانوۆقا دا ۇسىنىس ايتتىم. تاعى ءبىر ماسەلە، احاڭ ءۇيى قالاي سالىنادى؟ قولىمدا ەكى جوبا بار. ءبىرىنشىسى، كادىمگى قازاقى ءۇي سالۋ بولسا، ەكىنشىسى ساۋلەتتى عيمارات تۇرعىزۋ. الاش قايراتكەرى ءاليحان بوكەيحاننىڭ تۋعان ءۇيى ەشقانداي وزگەرىسسىز ساقتالىپ تۇر دەيدى. كوزكورگەن اعالارىمىز احاڭ ءۇيىن دە سولاي قالدىرۋ قاجەت دەگەن ۇسىنىس ايتادى. بۇل ەندى الداعى ۋاقىتتا شەشىمىن تابادى»، - دەيدى اۋدان اكىمى.
شوتا وسپانوۆ ايتقانداي، قازىرگى تۇرعان ءۇيدى قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن 2,5 ميلليون تەڭگە جۇمسالعان. سونداي-اق، كەلەشەكتە كيەلى نىسانعا جارىق جەلىسىن جەتكىزىپ، سەرۆيستىك ورتالىق اشۋ ماسەلەسى دە اۋدان باسشىسىنىڭ نازارىندا. سوندا كەلۋشىلەر قاتارى ارتىپ، ولارعا جاقسى جاعدايلار جاسالماق.
راسىمەن دە، ۋاقىت وتكەن سايىن سامان ءۇيدىڭ توزىعى جەتەدى. اۋىل اقساقالدارى قالىپقا كەلتىرۋ جۇمىستارىن قىس تۇسپەي باستاۋ قاجەت دەيدى. احاڭنىڭ ءۇيى دايىن بولعاندا وعان كەلۋشىلەر دە كوپ بولارى ءسوزسىز.
اۆتور: قاسقىرباي قويشىمانوۆ
