قازاق ىشىمدىككە قايدان ءۇيىر بولدى؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ۇلى وكتيابر رەۆوليۋتسياسى بولعانعا دەيىن، 1922 -جىلى كەڭەس وداعى قۇرىلعانعا دەيىن قازاقتار اراققا ۇيرەنە قويعان جوق.
None
None

سماعۇل ەلۋبايەۆتىڭ «اق بوز ءۇي» اتتى كىتابىن، باسقا دا تاريحي ادەبيەتتەردى وقي وتىرىپ، كەڭەس وداعىنىڭ ورناي باستاعان العاشقى جىلدارىندا، ياعني30-1922-جىلدارى ن ك ۆ د قىزمەتكەرلەرى، اۋىلنايلار وزدەرىنىڭ ورىس باستىقتارىنا ەلىكتەپ، ورىسشا سويلەپ، اراق ىشە باستاعان، جانە سولاي پايىمدايسىڭ. قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندە تۇراتىن قازاقتار اراق ءدامىن ول كەزدەن بۇرىن سەزە باستاعان بولار، ال وڭتۇستىكتەگىلەر اۋەستەنبەگەن كەز.

1941 -جىلى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالدى. گەرمانيا كەڭەس وداعىنا قارسى سوعىس اشتى. ك س ر و ەلىندە جاپپاي اسكەري موبيليزاتسيا باستالدى. فاشتستىك گەرمانيا اسكەرى جاقسى قارۋلانعان، ايبىنى كۇشتى. كەڭەس اسكەرى السىزدەۋ. اسكەر ازامات سوعىسىنان شارشاعان، ۇزدىك اسكەري قولباسشىلار «حالىق جاۋى» بولىپ قامالعان، اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن. مىنە، وسى كەزدە اسكەردى ولىمنەن قورىقپاس ءۇشىن، شەگىنسەڭ ارتىڭدا ءوزىڭدى اتاتىن ن ك ۆ د- نىڭ ارنايى جاساعى بار، قايدا قاشساڭ دا ءبىر ءولىمدى ويلاماۋ ءۇشىن، ناركومنىڭ 200 گرامم سپيرتى اسكەرگە بەرىلدى. ءار شابۋىل الدىندا جانە رەسەيدىڭ ايازدى قىسىندا بۇل ءوزى دۇرىس-اق قوي دەپ ويلايسىڭ. سول سوعىستا قانشا رەت شابۋىل بولعانىن، ەكى جاقتان دا، قانداي ايازدى قىس بولعانىن ويلاساڭىز، قاتارداعى سولدات تا، وفيتسەرلەر دە قانشا رەت اراق ىشكەنىن ويلاي بەرىڭىز. ءتورت جىل بويى كۇندە ىشىلگەن اراق بويعا سىڭگەن سوڭ، اراققا اڭسارىڭ اۋماعاندا قايتەسىڭ؟

سول ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس 1945 -جىلى مامىر ايىندا كەڭەس وداعى اسكەرىنىڭ جەڭىسىمەن اياقتالدى. رەيحستاگقا راحىمجان قوشقاربايەۆ اعامىز ءبىرىنشى بولىپ جەڭىس تۋىن تىكتى. ونى كەڭەس وداعى ساياساتى جەڭىس تۋىن ءبىرىنشى ورىس ۇلتىنىڭ وكىلى، ەكىنشى ستالين گرۋزين بولعان سوڭ، كانتاريا تىكتى دەپ، قوشقاربايەۆ اتامىزدىڭ ەرلىگىن ءوشىرىپ تاستادى.

مىنە، سوعىس جەڭىسپەن اياقتالدى، قازا بولعان جاۋىنگەرلەر باقيلىققا كەتتى دە، امان-ەسەن جەڭىسپەن ورالعاندار كەۋدەسىنە جارقىراتىپ وردەن، مەدال تاعىپ، ەلگە كەلىپ، قىزۋ ەڭبەك مايدانىنا ارالاستى. ارالاسىپ ءجۇرىپ، مەيرام، تويلاردا ءتىپتى مەيرامسىز-اق «زا ستالينا! زا پوبەدۋ!» دەپ سىلتەيتىن بولدى. سوعىستا كورگەن قيان-كەسكى شايقاس ەلەسى جۇنجىگەن جۇيكەگە اسەر بەرىپ، كونتۋزيا العاندارى بار، «اقاڭنىڭ» كۇشىمەن تالاي شاتاق وقيعالارعا دا ۇلاسىپ جاتتى. مىنە، وسىنداي ارداگەر جاۋىنگەرلەردىڭ اراق ءىشۋ ۇلگىسىن كورگەن 1930-40-50 -جىلعى جاستار دا اراق ءىشۋدى ونەگە تۇتتى. ستاليننەن كەيىنگى ن. س. حرۋشەۆ كەزىندە ول وسە ءتۇستى. ويتكەنى نيكيتا حرۋشەۆ الىپ مەملەكەت باسشىسى بولا تۇرا، وعان لايىق ەمەس جاعدايعا جەتكەنشە قۇلاي ىشەتىن.

قازاقستانعا كەلىپ تۇرىپ «وزبەك حالقىنا سالەم!» دەۋى، سول ماس كەزى بولسا كەرەك. ل. ي. برەجنەۆ كەزىندە دە بۇل ءۇردىس جالعاسىن تاپتى. كەز-كەلگەن ماسەلە اراقسىز شەشىلمەيتىن. ءتىپتى ورىس حالقى اراقتى ۇلتتىق سۋسىنىمىز دەپ ەسەپتەيدى عوي. م. س. گورباچەۆ اراقتى قويدىرامىن دەپ ەدى، بولمادى. ءوزى دە تاقتان تايدى. كەڭەس وداعى ىدىراپ كەتتى...

قىسقاسى، قازاق اراقتى ورىستان ۇيرەندى. كەڭەس وداعى كەزىندە ورىستىڭ وزىنەن باسىپ وزدى. ءالى جالعاستىرىپ كەلە جاتىر. بۇل ءۇردىستى توقتاتۋ ءۇشىن مىقتى ۇلتتىق يدەولوگيا قاجەت!



bugin.kz


سوڭعى جاڭالىقتار