ويماقتاي جەرگە وركەنيەت ورناتقان ەل

 نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - يزرايل وزگە ەلدەرگە نەسىمەن ماقتانا الادى؟

«الەمدى ەۆرەيلەر بيلەيدى» دەگەن اڭگىمە جەر جاھانداعى حالىقتار اراسىندا كەڭ تارالىپ ەدى ءبىر كەزدەرى.

مۇنىڭ سىرىن سول ۇلتتىڭ ەڭبەككە ەپتى، ىسكە بەيىم، تالاپشىل ەۆرەيلەردىڭ ۇستانىمىنان ىزدەگەن دۇرىس شىعار. راس، كوپشىلىك ەۆرەيلەردى جوقتان بار جاسايتىن، قارا سۋدان قايماق الاتىن پىسىق ۇلتقا تەڭەيدى. سوندىقتان بولار ەۆرەيلەر تۋرالى ەل اراسىندا ءتۇرلى اڭگىمەلەر مەن كوزقاراستار بار.

گەوگرافيالىق اۋقىمدا قاراساق، يزرايل - ازيا مەن افريكانى قوسىپ تۇرعان مەملەكەت. سولتۇستىك شىعىسىندا -  سيريا، يوردانيا، وڭتۇستىگىندە مىسىرمەن شەكتەسسە، باتىسىن جەرورتا تەڭىزى شايىپ جاتىر. جاسىل-جەلەككە كومكەرىلگەن، تاريح پەن ءدىندى توعىستىرا العان، كاسىپكەرلىك سالاسىندا وزىندىك قولتاڭباسى بار، مەديتسينا باعىتىندا ءبىراز ەلدىڭ الدىن ورايتىن يزرايل ەلىنىڭ تاريحى ءوز الدىنا ءبىر تاقىرىپ بولادى.

دەگەنمەن، ارىدەن تامىر تارتپاي-اق، ەۆرەيلەردىڭ قازىرگە دەيىن ايتىپ جۇرەتىن تاريحىنا قىسقاشا توقتالا كەتكەندى ءجون كوردىك. كونە دەرەكتەردەن بەلگىلىسى، يزرايل يزرايل حالقىنا مۇراعا قالعان ەجەلگى مادەنيەت گۇلدەنگەن جەر. بۇل ايماق يسۋستىڭ دۇنيەگە كەلىپ، مۇسىلمان ءدىنىنىڭ ەلشىسى مۇحاممەدتىڭ كوككە كوتەرىلگەن جەرى سانالادى.

سول سەبەپتەن دە يزرايل كوپشىلىك جۇرتقا قاسيەتتى مەكەن رەتىندە بەلگىلى. نەگىزىندە، يزرايل تاريحى نەبىر تاريحي وقيعالار مەن كەزەڭدەرگە تولى. ارابتاردىڭ جاۋلاپ الۋى، ناپولەوننىڭ جورىعى، تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەستەن كەيىنگى  ۇلى بريتانيا، فرانسيا مەن ەگيپەتكە قارسى سوعىستار كەشەگى تاريح. ەلورداسى يەرۋساليمنىڭ ءبىر بۇرىشىن جاۋ قولىنا بەرمەگەن ەۆرەيلەر ارابتارمەن تالاي جىل سوعىسىپ، اقىرىندا 1980 -جىلدارى يەرۋساليمدى ءبىرتۇتاس استانا ەتىپ، سيريانىڭ ءبىر ايماعىن وزىنە قاراتىپ الادى.

جالپى اراب-يزرايل اراسىنداعى اسكەري سوعىستار 1948 -جىلدان 1982 -جىلعا دەيىن جالعاستى. يزرايل ۇستەمدىك ەتكەن جەرلەر مەن مۇنايدىڭ ساياسات قۇرالىنا اينالۋى سوعىس وتىن تۇتاندىرىپ، تالاي جىلعى تەكەتىرەسكە ۇلاستى. البەتتە، ساياسي سيپاتتاعى جانجال كىمگە دە بولماسىن قيىندىق كەلتىرەدى. قازىردە يزرايل ەلى تىنىشتىق قۇشاعىندا تۇر، جاعداي تۇراقتى. دەسە دە سوعىستىڭ سۇسىن كورگەن حالىقتىڭ ءاربىرىنىڭ ۇيىندە جارىلعىش زاتتاردان قورعاناتىن جەرلەر بار دەسەدى. مۇنى ەلگە ايالداعان تۋريستەردىڭ جازباسىنان وقي وتىرىپ سەزىنۋگە بولادى.

حوش! تاريح ءوز الدىنا ءبىر بولەك تاقىرىپ. قالاي دەسەك تە، ەۆرەيلەردىڭ ۇستانىمدارى مەن قاجىر-قايراتى باتىس ازيادا ورنالاسقان مەملەكەتتەردىڭ ىشىندە ءيزرايلدى كوپتەن ەرەكشەلەيدى. مىقتىلاردىڭ مىقتىسىنا بەرىلەتىن ايگىلى نوبەل سىيلىعىنىڭ 20 پايىزى وسى ەلدىڭ ازاماتتارىنا بەرىلگەنىنە قاراعاندا ەۆرەيلەردىڭ وسال ەمەستىگىن اڭعارتادى.

يزرايل وزگە ەلدەرگە نەسىمەن ماقتانا الادى؟ بۇل ءداستۇرلى سۇراققا جاۋاپ كوپ. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە مەديتسيناسى مويىندالادى. سودان بولار، تىرلىككە ەپتى ازاماتتار ۇيلەرىنىڭ ءبىر بۇرىشىنان جەكە ەمحانالار اشىپ، حالىققا قىزمەت كورسەتە بەرەدى. باعاسى ايتارلىقتاي ارزان ەمەس. ەۋروپا ەلدەرىنەن اسىپ تۇسپەسە، كەم تۇسپەيدى. اسىرەسە، نەيروحيرۋگيا، كارديولوگيا، ونكولوگيا قىزمەتتەرى كەڭ ەتەك العان.

«الەمدەگى تابىستى جانداردىڭ كوشىن ەۆرەيلەر باستايدى» دەگەن اڭگىمەنى ءسىز دە ەستىگەن بولارسىز. مۇنىڭ سىرى مىنادا. وتكەنگە شەگىنىس جاساساق، ەۋروپا جەرىندە كاپيتاليزم ورنىققان تۇستا جۇرتتىڭ بارلىعى اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا مويىن بۇرىپ، قالتالىلار قارا جەردى يەمدەنىپ، قولدا بار قارجىعا ماسساتتانىپ، ادام جۇمساپ اقسۇيەكتەرشە ءومىر سۇرگەندى قالاعان تۇستا ەۆرەيلەر باسقاشا ارەكەت ەتتى.

ازىن-اۋلاق اقشاعا كاسىپ اشىپ، كاسىپكەرلىككە جول سالدى. بىرىنە ءبىرى دەمەۋ بولىپ، ەكونوميكالىق قۇرىلىم اۋىسقان كەزەڭدە ءومىر ءسۇرۋدىڭ فورمۋلاسىن جاسادى. دەسە دە، بۇگىنگى ءومىردى بايانداساق، يزرايل ەكونوميكاسى ءالى دە سىرتتان كەلەتىن قارجىعا تاۋەلدى. ا ق ش جانە ەۋروپا وداعى ەلدەرىنەن كومەك الۋعا ءماجبۇر. اگرارلى-يندۋستريالى ەل رەتىندە اۋىل شارۋاشىلىعى باعىتىنا قانات ءبىتىرىپ كەلەدى. عىلىم باعىتىندا دا ىلگەرىلەۋشىلىك بار. يزرايل عالىمدارى ءشول دالادا تەڭىز بالىعىن ءوسىرىپ، جۇرت نازارىن وزىنە اۋداردى. بۇل تەحنولوگيا اشتىققا ۇشىراعانداردى تاماقتاندىرۋعا، جاڭا جۇمىس كوزىن قۇرۋعا جانە تەڭىز رەسۋرستارىن قۇتقارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەيدى عالىمدار. جالپى يزرايل اۋقاتتى مەملەكەتكە جاتپايدى. باردى باعالاي ءبىلىپ، نەسىبەسىنە بۇيىرعان جەرىن ءتيىمدى پايدالانىپ، ويماقتاي جەرگە وركەنيەت ورناتىپ وتىرعان ەلدىڭ ءبىرى. ەگەر ەڭبەكقور ەۆرەيلەر بولماعاندا بۇل ەلدىڭ جەرى كۇشتىلەردىڭ قولىندا كەتەر مە ەدى؟

يزرايلدە قالالاردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. ەل استاناسى يەرۋساليم - قۇلشىلىق قالاسى، تەل-اۆيۆ - ويىن-ساۋىق ورنى، حايفا - ەڭبەك ەتۋگە قولايلى قالا اتانىپ كەتكەن. حايفا قالاسىندا تىرشىلىكتىڭ قايناپ جاتاتىنى، مۇندا تەڭىز پورتى، مۇنايدى وڭدەيتىن زاۋىتتار مەن يننوۆاتسيالىق كاسىپورىندار جانە ءىرى وقۋ ورىندارى شوعىرلانعان.

كولىك قاتىناسى تۋرالى دا از-كەم ايتا كەتكەن ءجون. مۇندا اۆتوبۋس پەن ترامۆاي قاتار قاتىنايدى. ترامۆاي تەك ەل استاناسى يەرۋساليمدە عانا جۇرەدى. قوعامدىق كولىك باعاسى 6,80 يزرايل شەكەلى. 1 شەكەل ءبىزدىڭ تەڭگەگە شاققاندا 92 تەڭگە. اۆتوبۋستار سەنبى جانە مەيرامداردا قىزمەت كورسەتپەيدى.

سونداي-اق، مۇندا اۆتوبۋسقا ۇقساس تاكسي «شەرۋت» جۇرەدى. ەرەكشەلىگى، دەمالىس كۇنى دە كۇنى-ءتۇنى قاتىنايدى. باعاسى اسا قىمبات ەمەس. مۇنىمەن قوسا، يزرايلدە تۋريستەرگە قىزمەت كورسەتەتىن تاكسي تۇرلەرى بار. قالانىڭ كورىكتى جەرلەرىن ارالاتىپ، كەرەك دەسەڭىز گيد قىزمەتىن قوسا ۇسىنادى. ەۆرەيلەر سىرتتان كەلۋشىلەردەن قالايدا اقشا الىپ قالعاندى جاقسى كورەدى. تۋريستىك تاكسي قىزمەتىنە كەز كەلگەن ادامدى المايدى.

ەلدىڭ تۋريزم مينيسترلىگىنە تىركەلىپ، ارنايى رۇقسات قاعازىمەن رەتتەلەدى. سونىمەن قاتار، يزرايلدە جالعا ۆەلوسيپەدتەر بەرىلەدى. بيلىك بۇل باعىتتا ارنايى جولاقتار مەن تۇراقتار سالىپ قويعان. جالعا بەرىلەتىن ۆەلوسيپەدتەردى كوشەدە ءبىرىڭعاي جاسىل ءتۇستى بولىپ كەلەتىنەن بايقاۋعا بولادى.

ەندى الەۋمەتتىك ساياساتقا ءمان بەرسەك. ەۆرەيلەر اتا-انا بولۋدىڭ باقىتىن ەرتە سەزىنەدى. يزرايلدە اتا-انا تاربيەسىنە قاتىستى ارنايى وقۋ كۋرستارى قىزمەت ەتەدى. ەۆرەيلەر بالا تاربيەسىندە وي ەركىندىگى، ۋاقىتتى ءتيىمدى جۇمساۋ، بالاعا بوس ۋاقىت قالدىرمايدى. مۇندا ەر ازاماتتار 17 جاسىنان باستاپ ءۇش جىل مەرزىمدە اسكەرگە اتتانادى. تەمىردەي تارتىپكە باس يەدى. اپتا باسى جەكسەنبىدەن باستالادى. سەنبى كۇن رەسمي دەمالىس بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇل كۇنى ويىن-ساۋىق مەكەندەر مەن رەستوراندار جابىق تۇرادى.

يزرايل ازاماتتارى عالامدىق اقپارات عاسىرىنان قالىس قالمايدى. ءتىپتى باتىس ازياداعى ەلدەر اراسىندا يزرايلدە جوعارى جىلدامدىقتاعى ينتەرنەت كەز كەلگەن نۇكتەدە ورىن الادى. جەلىلىك قيىندىقتار مۇلدەم جوق. ءاربىر ۇيدە باعاسى قولجەتىمدى ينتەرنەت بار دەسە دە بولادى.

بىلە بىلسەك، يزرايل ءدىني تۋريزم ارقىلى تابىسقا كەنەلىپ وتىرعان ەل. سەبەبى بۇل جەر ءۇش ءدىننىڭ توعىسقان جەرى. ءمىناجات ەتۋگە كەلۋشىلەردىڭ قاراسى جىل ساناپ قارقىن الادى. مۇنى بىلگەن بيلىك ءمىناجات ەتۋگە كەلۋشىلەرگە قىزمەت كورسەتىپ، بار جاعدايدى جاساپ قويعان. رەسمي ستاتيستيكالىق مالىمەتكە كوز جۇگىرتسەك، جىلىنا 2 ميلليوننان اسا ادام ءمىناجات ەتۋگە جيىلادى. تەك ىشكى تۋريزم عانا ەمەس، يزرايلدە سىرتقى تۋريزم قانات جايعان. شەت ەلگە جىلىنا 2 ميلليوننان اسا يزرايلدىك ساياحات جاسايدى.

جۇمىر جەردەن ءار قيىرىندا جۇرەتىن تۋريستەر يزرايلگە قىزىل تەڭىز، ءولى تەڭىز، ماسسادا قامالى، اككو قالاسى، تەل-اۆيۆ اق ءۇيى، باحاي باقشاسىنا ارنايىلاپ كەلەدى. قالاي دەسەك تە، ەۆرەيلەر ەلدى گۇلدەندىرىپ، توقىمداي جەردە تىرشىلىك ورناتىپ، الەم حالىقتارى اراسىندا ءوز ورنىن تاۋىپ كەلەدى. قازاقتىڭ «ماڭدايى تەرلەمەگەننىڭ قازانى قاينامايدى» دەگەن ماقالى ءدال وسى ەلدىڭ تۇرعىندارىنا تۋرا كەلىپ تۇر. تۇرمىسىن تۇرالاتپاي، ەلىن شاشىراتپاي وتىرعان يزرايل بىزگە وسىنداي ۇستانىمىمەن ايگىلى.

 

travel.bugin.kz