ا ق ش يران مۇنايىنا تىيىم سالدى، شەكتەۋگە نە سەبەپ؟

استانا. قازاقپارات - ا ق ش- تىڭ ەكى قايتارا ەنگىزگەن سانكسياسىنان سوڭ يرانداعى فيندىك كومپانيالار كەتە باستادى. بۇگىن دونالد ترامپ رەسمي تۇردە يرانعا قاتىستى سانكسيانىڭ ەكىنشى كەزەڭىن ىسكە قوستى.

بۇل تىيىم تەك يرانعا ەمەس، بۇل ەلدەن مۇناي الاتىن بارلىق سەرىكتەستەرىنە دە قاتىستى. سوندىقتان شەتەلدىك كومپانيالار الدى يرانمەن اراداعى بايلانىسىن ۇزۋگە كوشكەن.

فينليانديا سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ اقپارى بويىنشا يراندا بارلىعى 70 فيندىك كومپانيا بولعان. قازىر ونىڭ تەك 20 شاقتىسى عانا قالعان. بۇل شەكتەۋدىڭ جاڭا تولقىنى يراننىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىنا، مۇناي سەرىكتەستەرىنە، يراننىڭ ورتالىق بانكپەن جاسالاتىن ترانزاكسياسىنا جانە ەلدىڭ كەمە جاساۋ ونەركاسىبىنە قاتىستى.

وسىلايشا، ا ق ش تاراپى ەنەرگەتيكالىق سانكسيا ارقىلى يراننىڭ مۇنايدان كەلەتىن تابىسىن 0-گە دەيىن تومەندەتپەك. بۇل شەشىم اق ءۇي باسشىسىنىڭ يران اتومى ماسەلەسىن تۇراقتاندىرۋ بويىنشا ورتاق كەلىسىمنەن شىعۋى سەبەپتى تۋىندادى. ترامپتىڭ پىكىرىنشە، يران تەرروريزمدى قولدايدى. ءتىپتى كەلىسىم جاسالعانمەن، يادرولىق سىناقتى دا دوعارماي وتىر.

دونالد ترامپ، ا ق ش پرەزيدەنتى:

 -  بۇل جولعى يرانعا سالىناتىن سانكسيالار بۇرىنعىدان دا قاتاڭىراق. وسىدان كەيىن يراننىڭ جاعدايى قالاي بولاتىنى كورەمىز. ءبىر عانا ايتارىم، يراننىڭ ۇستانىمى دۇرىس ەمەس. مەن بيلىك باسىنا كەلگەنىمدە، يران ورتالىق ازيانى جاۋلاپ الاتىنداي بولعان ەدى. ەندى وعان مۇرشاسى كەلمەس.

 ا ق ش پەن يران اراسىنداعى قارىم- قاتىناس ءبىز ەس بىلگەلى ۋشىعىپ تۇر. تاريحقا ۇڭىلسەك، 1979 -جىلدىڭ 4 - قاراشاسىندا قارۋلانعان يراندىقتار ەلدەگى ا ق ش ەلشىلىگىن باسىپ الىپ، 52 امەريكالىق ازاماتتى تۇتقىنعا الادى. ولار 444 كۇن بويى كەپىلدە بولدى. سەبەبى ۆاشينگتون يراندىق شاح موحاممەد رەسۋ پاحليەۆيدى تەگەرانعا بەرۋدەن باس تارتادى. سودان بەرى ەكى ەل اراسىندا ەشقانداي ديپلوماتيالىق قارىم- قاتىناس ورناماعان. كەرىسىنشە يرانعا ءتۇرلى دەڭگەيدەگى سانكسيالار سالىندى. سول سەبەپتى يراننىڭ دا بۇل سانكسيالارعا ەتى ۇيرەنگەن.

 اياتوللا الي حامەنەي، يراننىڭ جوعارى كوشباسشىسى:

-  امەريكالىق سانكسيالاردىڭ ماقساتى ءبىر. ول يران ەكونوميكاسىن السىرەتۋ. ال ءبىز كەرىسىنشە جەكە مەملەكەت رەتىندە دامىپ جاتىرمىز. امەريكا مەن يران اراسىنداعى بۇل قاقتىعىس 40 جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ جاۋىمىز اسكەري، ەكونوميكالىق ءتىپتى ب ا ق قۇرالدارىنىڭ كومەگىمەن دە ءتۇرلى شابۋىل جاسادى. ولار بۇكىل الەمدى وزدەرى بيلەپ توستەگىسى كەلەدى. ءبىراق ول ماقساتتارىنا ءبىز تۇرعاندا، جەتە المايدى.

 ال يران حالقى جوعارىدا ايتىپ كەتكەن يسلام ريەۆوليۋتسياسىنىڭ 39 جىلدىعىن تويلاپ جاتىر. كوشەگە شىققان مىڭداعان تۇرعىن ا ق ش پەن يزرايلدىڭ تۋىن ورتەپ، دونالد ترامپتىڭ فوتوسۋرەتتەرىن تاپتادى. جۇرتشىلىق «ا ق ش قۇرىسىن» دەگەن جازۋلار كوتەرىپ شىققان.

بۇل ارادا سانكسيانىڭ سالدارى يران ەكونوميكاسىمەن قاتار مۇناي باعاسىنا اسەر ەتىپ جاتىر. Brent ماركالى مۇنايدىڭ قۇنى % 0,26 قۇلدىرادى. قازىرگى قۇنى -  باررەلىنە 72,64 دوللار. ال WTI اتتى تەحاستا وندىرىلەتىن مۇناي باعاسى -  باررەلىنە 63,69 دوللار. بۇل وتكەن اپتامەن سالىستىرعاندا، 3,64 دوللارعا ارزان. ەلدەن شەتەلدىك كومپانيالار كەتىپ جاتىر. ءبىراق بۇعان قاراماستان، قىتاي يراندى قولداپ وتىر. سەبەبى اسپان استى ەلى دە ا ق ش پەن ساۋدا سوعىسىنان ايتارلىقتاي شىعىن كوردى.

حۋا چۋنين، ق ح ر س ءى م:

-  يران تاراپى يادرولىق كەلىسىمنىڭ بارلىق تالاپتارىن ورىنداپ وتىر. ونى حالىقارالىق ۇيىمدار 12 رەت راستاعان دا بولاتىن. قىتاي تاراپى يراننىڭ تالپىنىسىن جوعارى باعالايدى. جانە كەلىسىمدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قولدان كەلگەنىن جاسايدى.

قىتاي جانە حالىقارالىق ۇيىمدار ءبىرجاقتى سانكسيامەن كۇرەسۋدىڭ جولىن ىزدەستىرىپ جاتىر. ال يزرايل تاراپى ا ق ش- تى تولىعىمەن قولداپ، ءتىپتى دونالد ترامپقا العىس ايتتى. يراندا وتكەن شەرۋدە تۇرعىنداردىڭ يزرايل تۋىن ورتەۋى بەكەر ەمەس ەكەن.

بينيامين نەتانياحۋ، يزرايل پرەمەر- ءمينيسترى:

 -  مەن كوپ جىلدان بەرى بۇل سانكسيانى قايتا جاڭعىرتۋعا شاقىرىپ كەلدىم. سەبەبى يراننىڭ تەرروريستىك رەجيمى جاھانعا قاتەر توندىرەدى. سانكسيانىڭ العاشقى كەزەڭىنەن- اق، ريال قۇلدىراپ، يران ەكونوميكاسى ايتارلىقتاي شىعىنعا باتتى. ناتيجە كوزگە كورىنىپ تۇر. پرەزيدەنت ترامپقا وسىنداي تاريحي قادامى ءۇشىن العىس ايتقىم كەلەدى. سانكسيانىڭ سالدارى ەندى باستالماق.

 ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، وسىلايشا الەمنىڭ ساياسي كوزقاراسى ەكىگە جارىلدى. ءبىرى ا ق ش- تى جاقتايدى، ءبىرى داتتايدى. ايتپاقشى، سەرىكتەس ەلدەردىڭ وتىنۋىمەن ا ق ش 8 ەلگە يران مۇنايىن ازىرگە الا تۇرۋعا جەڭىلدىك جاسادى. ولار 180 كۇنگە دەيىن وسى جەڭىلدىكتى قولدانا الادى. سودان سوڭ يران مۇنايىن العان ءاربىر ەلگە سانكسيانىڭ ءبىر ۇشى ءتيىپ وتىرادى. تىزىمدەگى سەگىز ەلدىڭ اتى ءالى تولىعىمەن جاريالانبادى. دەگەنمەن، وندا ەۋرووداق ەلدەرى جوق ەكەنىن مايك پامپەو مالىمدەگەن بولاتىن. سونداي- اق ەگەر ەۋرووداق ەسەپ ايىرىسۋدىڭ وزگە جولىن تاۋىپ، يراننان مۇناي الاتىن بولسا، ا ق ش- تىڭ جاۋابى قاتاڭ بولادى دەگەن مالىمدەمەلەر دە جاسالدى.

www.24.kz