قازاقستانداعى ەڭ ءىرى سالىق تولەۋشى كىم؟

استانا. قازاقپارات - مەملەكەت باسشىسى ەل ەكونوميكاسىنا شەتەلدىك ينۆەستيتسيانى كوپتەپ تارتۋ قاجەتتىگىن قاي كەزدە بولماسىن قايتالاپ ايتۋدان جالىققان ەمەس.

تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ- الاڭىندا الەمگە ايگىلى شەتەلدىك كومپانيالاردى ەل قويناۋىنداعى قازبا بايلىقتى يگەرۋگە شاقىرىپ، وسى ارقىلى ەكونوميكانى «تىرىلتۋگە» تىرىسقان ەدى ءبىزدىڭ ەل. سوعان وراي - شەتەلدىك ينۆەستورلار كەڭەسىن دە قۇرعان. مەملەكەت وسى ارقىلى ۇكىمەت پەن شەتەلدىك ينۆەستوردىڭ اراسىندا ەمەن- جارقىن ديالوگ ورناتۋدى ماقسات تۇتقان- تۇعىن.

قازىر بۇل ۇيىمنىڭ قۇرامىنا قۇرامىنا 35 ءىرى ترانسۇلتتىق شەتەلدىك كومپانيا مەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ باسشىلارى كىرەدى.

مەملەكەتتىڭ شەتەلدىك ينۆەستوردى ەلگە شاقىرعان باستاماسى بوسقا كەتپەگەن سياقتى.

نازاربايەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا ءبىر تۇرعىنعا شاققاندا ينۆەستيتسيا كورسەتكىشى الەمدە ورتا ەسەپتەن، ال دامۋشى ەلدەردەن ەكى ەسە جوعارى.

مۇنىڭ سەبەبى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. شيكىزات باعاسى كوتەرىلگەلى مۇنايدىڭ ۇستىندە وتىرعان قازاقستان ينۆەستيتسيالىق تۇرعىدان تارتىمدى ەلگە اينالىپ شىعا كەلدى.

شيكىزات دەمەكشى، مۇنايدىڭ باعاسى قۇلدىراعالى مەملەكەتتەن مازا قاشقانى تاعى راس. Forbes-تىڭ دەرەگىنشە، رەسەيگە سالىنعان سانكسيالار كۇش العالى قازاقستانعا قۇيىلاتىن تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار (ت ش ي) تومەندەپ كەتكەن.

 «دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ بولجامى راسقا اينالسا، 2020 -جىلعا قاراي ەلىمىزگە قۇيىلاتىن شەتەل ينۆەستيتسيانىڭ كولەمى جىلىنا 5,2 -  5,3 ميلليارد دوللاردان اسپايدى.

 قازاقستانعا تىكەلەي ينۆەستيتسيا سالىپ وتىرعان مەملەكەتتەردىڭ 5-تىگى وسىدان ەكى جىل بۇرىن بىلايشا ءتۇزىلىپتى:

نيدەرلاندى - 4,39 ميلليارد دوللار، ا ق ش - 3,05 ميلليارد دوللار، فرانسيا - 938 ميلليون دوللار، جاپونيا - 447 ميلليون دوللار جانە گونكونگ - 353 ميلليون دوللار.

 ينۆەستور دەمەكشى، Forbes Kazakhstan «بيۋدجەتكە ەڭ كوپ مولشەردە سالىق تولەگەن مەملەكەتتىك ەمەس شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ رەيتينگىن» تۇزىپتى. 25 كومپانيا ەنىپتى بۇل تىزىمگە.

Forbes ءبۇي دەيدى: «2016 -جىلى قازاقستاندىق- شەتەلدىك ورتا جانە ءىرى كومپانيالار بيۋدجەتكە تولەگەن 4,9 تريلليون تەڭگە سالىقتىڭ 22 پايىزىن توپ-25-كە ەنگەن كومپانيالار اۋدارعان».

 مەملەكەتكە ەڭ كوپ مولشەردە سالىق تولەگەن شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ توپ باسىندا -  «تەڭىزشيەۆرويل» ج ش س- ى تۇر. كومپانيا اكسياسىنىڭ 50 پايىزى امەريكالىق شيەۆرون كورپوراتسياسىنا تيەسىلى.

2016 -جىلى شيەۆرون قازاقستاننىڭ بيۋدجەتىنە 482 ميلليارد تەڭگە اۋدارىپتى.

2017 -جىلعى «قازاقستانداعى 50 ەڭ ءىرى سالىق تولەۋشىنىڭ» كوشىن تاعى دا - شيەۆرون باستادى.

 «بىلتىرعى جىلى كومپانيا مەملەكەتكە-  1,1 تريلليون تەڭگە سالىق تولەگەن» دەپ جازادى LS.

 جالپى 1993 -جىلدان 2017 -جىلعا دەيىنگى ارالىقتا شيەۆرون قازاقستانعا 125 ميلليارد دوللاردان استام قارجى قۇيعان.

 1993 -جىلدان باستاپ وسى كۇنگە دەيىن ت ش و قازاقستاندىق كومپانيالاردىڭ 24 ميلليارد دوللارىن قۇرايتىن تاۋارلارى مەن قىزمەتتەرىن پايدالانعان.

بۇگىنگى تاڭدا ت ش و- دا ەڭبەك ەتەتىن قازاقستاندىق قىزمەتكەرلەردىڭ ۇلەسى 80 پايىزدان اسىپ جىعىلعان (1993 -جىلى بۇل كورسەتكىش 50 پايىزدى قۇراعان- تۇعىن).

 مەملەكەت باسشىسى دا شيەۆرونمەن اراداعى بەرىك بايلانىستىڭ ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزى بارىن ءسوز ورايىندا ايتىپ وتىرادى.

جىل باسىندا «شيەۆرون» كومپانياسىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ جاڭا ءتوراعاسى ءارى باس اتقارۋشى ديرەكتورى مايكل ۋيرتپەن جۇزدەسكەن نازاربايەۆ:

«سىزدەر وڭاي وڭدەلەتىن مۇنايدىڭ الەمدەگى ەڭ تەرەڭ ءارى ءىرى كەن ورىندارىنىڭ بىرىنە ينۆەستيتسيا قۇيىپ وتىرسىزدار. قازىرگى تاڭدا ونى تاسىمالداۋ ماسەلەلەرى شەشىلدى. بۇل «شيەۆرون» كومپانياسىنىڭ ەڭ ءىرى اكتيۆتەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون»، - دەگەن بولاتىن.

بۇدان بۇرىن...

Dalanews-كە «تەڭىزشيەۆرويل» ج ش س- ى كەلەشەك كەڭەيۋ جوباسى- ۇڭعى ەرنەۋىندەگى قىسىمدى باسقارۋ جوباسىنىڭ ديرەكتورى ميك كرەيلي سۇحبات بەرگەن.

«ك ك ج- ۇ ە ق ب ج (كەلەشەك كەڭەيۋ جوباسى- ۇڭعى ەرنەۋىندەگى قىسىمدى باسقارۋ جوباسى) -  تەڭىز كەن ورنىنداعى قولدانىستاعى زاۋىتتاردىڭ تولىق قۋاتتا جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءبىر مەزگىلدە جۇزەگە اسىرىلاتىن بىرىككەن جوبا.

بۇل جوبا تەڭىز كەنىشىنىڭ جىلدىق مۇناي ءوندىرىسى كولەمىن شامامەن 12 ميلليون تونناعا ارتتىرىپ، جالپى مۇناي ءوندىرىسى كولەمىن 39 ميلليون تونناعا دەيىن جەتكىزەدى دەپ ۇمىتتەنىپ وتىرمىز. بۇل قازاقستان ەكونوميكاسىنا دا زور سەرپىن اكەلەتىن دۇنيە بولماق.

ال جۇمىس كۇشىنە قاتىستى الاڭداماڭىزدار. قازىردە 20 مىڭنان استام قازاقستان ازاماتتارى ك ك ج- ۇ ە ق ب ج جوباسىنىڭ ەل ىشىندە ورنالاسقان ءوندىرىس الاڭدارى مەن جۇمىس ورىندارىندا قىزمەت ەتىپ جاتىر، بۇل دەگەنىمىز - جوبانىڭ قازاقستانداعى جالپى جۇمىس كۇشىنىڭ 92 پايىزى» ، - دەگەن ەدى سول جولى كرەيلي.

جاسىرارى جوق، شيەۆرون تەڭىز كەن ورنىن ودان ءارى كەڭەيتۋدىڭ شاراپاتى مول بولادى دەپ ۇمىتتەنىپ وتىر. ءبىز بىلسەك، مۇنداعى العاشقى مۇناي 2022 -جىلى وندىرىلمەك.

ءبىزدى مازالايتىنى: «بۇل جوبا قازاقستان ەكونوميكاسىنا قانشالىقتى پايدا اكەلەدى؟».

 كرەيلي مىرزا، بۇل ساۋالىمىزعا:

قۇرىلىس جانە جاساپ شىعارۋ جۇمىستارىنىڭ قىزعان شاعىندا شامامەن  20000 جۇمىس ورنى اشىلاتىن بولادى.

قازاقستاندىق مەردىگەرلەردى قامتۋ ءبىز ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى ماسەلە. ت ش و ك ك ج- ۇ ە ق ب ج جوباسىنىڭ جوبالاۋ، ساتىپ الۋ جانە جاساپ شىعارۋ قىزمەتتەرىنە 1700 قازاقستاندىق كاسىپورىندى تارتۋ ءۇشىن باستاپقى ىرىكتەۋدەن وتكىزدى.

 ك ك ج- ۇ ە ق ب ج جوباسى قازاقستانداعى بيزنەسكە جانە ادامدارعا وزىق تەحنولوگيالى قۇرالداردى پايدالانۋ، جاڭا وقىتۋ ۇيىمدارىن اشۋ جانە مودۋلدەردى جاساپ شىعارۋ سياقتى جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى، -  دەپ جاۋاپ بەرگەن ەدى.

 بىلتىرعى جىلى ەل بيۋدجەتىنە ەڭ كوپ مولشەردە سالىق تولەگەن 10 كومپانيانىڭ ءتىزىمى بىلايشا ءتۇزىلىپتى:

«تەڭىزشيەۆرويل» - 1,1 تريلليون تەڭگە (2,3 + ەسە)

«قاراشىعاناك پەتروليۋم وپەرەيتينگ ب. ۆ. » قازاقستاندىق فيليالى - 231,9 ميلليارد تەڭگە (+2,1 ەسە)

«ماڭعىستاۋ مۇناي گاز» - 188 ميلليارد تەڭگە (54,5 + پايىز)

«كازحروم» ترانس ۇلتتىق كومپانياسى - 98,4 ميلليارد تەڭگە (55,3 + پايىز)

«س ن پ س - اقتوبە مۇناي گاز» - 90,4 ميلليارد تەڭگە (1,6 + ەسە)

«قازسينك» - 88,4 ميلليارد تەڭگە (19,3 + پايىز)

«وزەن مۇنايگاز» - 76,2 ميلليارد تەڭگە (28,7 + پايىز)

«بي دجي قاراشىعاناق ليميتەد» فيليالى - 69,5 ميلليارد تەڭگە (13,6 + پايىز).

«دجەي تي اي قازاقستان» - 68,7 ميلليارد تەڭگە (20,3 + پايىز)

«فيليپ مورريس قازاقستان» - 67,4 ميلليارد تەڭگە (21 + پايىز)

dalanews.kz