وۋيانگ يۋ، اۋستراليالىق قىتاي اقىنى: ءار كۇنىم ولەڭ جازۋمەن باستالادى

استانا. قازاقپارات. - وۋيانگ يۋ مىرزا، انا ءتىلىڭىز قىتايشادان بولەك اعىلشىنشا دا ادەبي شىعارمالار جازاتىنىڭىزدى بىلەمىز. الەمدىك ءتىلدى كىتاپ جازاتىنداي جوعارى دەڭگەيدە قالاي مەڭگەردىڭىز؟

- اعىلشىن ءتىلىن 12 جاسىمنان باستاپ اكەمنەن ۇيرەندىم. ويتكەنى، ول كىسى اعىلشىنشا مەن ورىسشاعا جۇيرىك ەدى. مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ، اعىلشىن جانە امەريكا ادەبيەتى ماماندىعى بويىنشا ۋنيۆەرسيتەتكە وقۋعا ءتۇسىپ، اعىلشىنشا، سونداي- اق اعىلشىنشا- قىتايشا ارالاسقان ولەڭدەر جازا باستادىم. وقۋىمدى ءتامامداعاننان كەيىن، قىتايداعى ءىرى ۇيىمداردىڭ بىرىندە اۋدارماشى بولىپ جۇمىس ىستەپ، امەريكا مەن كانادادان كەلگەن تاجىريبەلى مامانداردى كەزدەستىردىم.

1986-1989 -جىلدارى شانحايدا اعىلشىن جانە اۋستراليا ادەبيەتى سالاسىندا ماگيستراتۋرادا وقىپ ءجۇرىپ تە، قىتايشامەن قوسا، اعىلشىنشا ولەڭ جازۋدان قول ۇزگەن جوقپىن. 1991 -جىلى اۋستراليانىڭ مەلبۋرن قالاسىنداعى لا تروب ۋنيۆەرسيتەتىنە PhD دوكتورانتۋراعا تۇسكەننەن باستاپ، مەنىڭ اعىلشىنشام جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى. 1995 -جىلى دوكتورانتۋرانى بىتىرگەندە، اعىلشىن تىلىندە ەكى جىر جيناعىم دايىن تۇردى. ونىڭ ءبىرى «مەلبۋرن كوگىندەگى اي جانە وزگە ولەڭدەر» سول 1995 -جىلى جارىق كورسە، ال ەكىنشىسى «سوڭعى قىتاي اقىنىنىڭ اندەرى» 1997 -جىلى باسىلىپ شىقتى. مىنە، سودان بەرى ۇزدىكسىز اعىلشىنشا ولەڭ جازىپ، كىتاپ رەتىندە شىعارىپ كەلەمىن.

- ءسىزدىڭ پوەزيا، پروزا، ادەبي سىن جانە اۋدارما سالالارىندا جازعان 100-دەن استام كىتابىڭىز بار ەكەنىنەن حاباردارمىز. بۇل - قالامگەر ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك. ءارتۇرلى جانردا، ەكى تىلدە مۇنشا ەڭبەك جازۋ ءۇشىن ۋاقىتىڭىزدى قالاي ءتيىمدى پايدالاندىڭىز؟

- ءيا، بۇگىنگە دەيىن جاڭا ءوزىڭ ايتقان باعىتتاردا 105 كىتابىم جارىق كورىپتى. وزگەلەردەن جالعىز ايىرماشىلىعىم جازۋعا ادالدىعىم جانە تەمىردەي تارتىپپەن، ناقتى جوسپارمەن جۇمىس ىستەۋىم شىعار.

- كۇن ءتارتىبىڭىزدى ايتىپ بەرسەڭىز.

 - كۇنىم ولەڭ جازۋمەن باستالادى. ءار تاڭدا 3-4 جىر تۋادى. سودان سوڭ، كۇندەلىك جازامىن. قىتايشا جازعان كۇندەلىكتەرىم 16 توم ەكەن. ءىرى كولەمدى شىعارما جازۋعا كىرىسكەندە، كۇنىنە بىرنەشە ساعاتىمدى سول ىسكە ارناپ، اپتالاپ، ايلاپ نەمەسە جىلداپ تاباندى تۇردە ەڭبەكتەنەمىن. مىسالى، روماندى 3-4 جىل جازامىن. جازۋدان شارشاعاندا، ءۇيىمنىڭ جانىنداعى ساياباققا بارىپ، بىرەر ساعات سەرۋەندەپ قايتامىن. اعىلشىن جانە قىتاي تىلدەرىندە جىلىنا شامامەن 1200 ولەڭ جازادى ەكەنمىن. تۇندە تەلەديدار كورەمىن نەمەسە كىتاپ وقيمىن. جالپى، ۇنەمى ىزدەنىپ جۇرەمىن. بىردە- ءبىر كۇنىم كىتاپ وقۋسىز وتپەيدى.

- ادەبي شىعارمالارىڭىزدىڭ باستى تاقىرىبى نە؟

- ءبىراز تۋىندىمدا جالعىزدىق، ادامدار اراسىنداعى سالقىندىق، ءوزارا قارىم- قاتىناستا جىلىلىقتىڭ جەتىسپەۋى، كەلىمسەكتەردىڭ جاڭا مەملەكەتتەگى تىرشىلىگى، ماحاببات تاقىرىپتارى قامتىلعان.

- كىتاپتارىڭىز قاي ەلدەردە باسىلىپ شىقتى؟

 - ادەبي اۋدارمالارىم قىتايشا قىتايدا، ال اعىلشىنشا اۋستراليادا جارىق كوردى. ال پوەزيالىق جيناقتارىم قىتاي، اۋستراليا، جاڭا زەلانديا، كانادا، ا ق ش،  ۇلى بريتانيا، ەستونيا، شۆەتسيا، دانيا، سينگاپۋر، مالايزيا، قازاقستان سەكىلدى مەملەكەتتەردە باسىلىپ شىقتى.

- قاي قالامگەرلەردى ءسۇيىپ وقيسىز؟

- وتە كوپ. بىرنەشەۋىن عانا اتاپ وتەيىن: توماس حاردي، دەۆيد گەربەرت لوۋرەنس، ارنولد بەننەت، سەميۋەل بەككەت، ەميل ميشەل چوران، توماس دجەيمس ت. ب.

- ال قازاق اقىن- جازۋشىلارىنان كىمدەردى بىلەسىز؟

- قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي جايلى وقىعانمىن. ءبىراق قازاق ادەبيەتىمەن اسا تانىس ەمەسپىن. مۇنىڭ سەبەبى قازاق پوەزياسىنىڭ قىتايشاعا نە اعىلشىنشاعا اۋدارىلماۋىنان سەكىلدى. الايدا، ارداق نۇرعازىنى كەزدەستىرگەن سوڭ، قازاق پوەزياسىن، نەگىزىنەن ارداق پەن باقىتجان قاناپيانوۆتىڭ ولەڭدەرىن قىتايشاعا جانە اعىلشىنشاعا ءتارجىمالاي باستادىم. اۋدارمالارىمنىڭ بارلىعى دا جاريالانعان. ولاردىڭ پوەزياسى فيلوسوفيالىق، ليريكالىق جاعىنان ەرەكشە ساپاعا يە دەپ ويلايمىن.

- تىرناقالدى ولەڭدەرىڭىز جازىلعان بالالىق شاعىڭىزعا قايتا ورالساق. نەگە اقىن بولدىڭىز؟ بىرەۋ باعىت- باعدار سىلتەدى مە؟ الدە، بۇل قابىلەت جاراتۋشىنىڭ سىيى ما؟

- اقىن بولامىن دەپ اقىن بولعان جوقپىن. جاراتىلىسىمدا ءبىر سەزىمتالدىق بار. بالا كۇنىمنەن بەرى قايدا بارسام دا، ولەڭ ءوزى سوڭىمنان ەرىپ جۇرەتىندەي. كىشكەنتاي كەزىمدە اكەم كلاسسيكالىق قىتاي ادەبيەتىن وقىتاتىن. ءتىپتى، بىرنەشە جىردى جاتقا ايتۋشى ەدىم. دەگەنمەن، اقىندىقتى «جاراتۋشىنىڭ سىيى» دەگەنىڭە كەلىسەمىن. مەنىڭشە، ولەڭ - قاسيەتتى ءارى تىلسىم دۇنيە.

 - اۋستراليالىق جانە قىتاي وقىرماندارى كوبىنە ادەبيەتتىڭ قاي جانرىن وقيدى؟

- ءار ادامنىڭ تالعامى ءارتۇرلى بولعاندىقتان، بۇكىل حالىق ءۇشىن جاۋاپ بەرە المايمىن، ارينە. دەگەنمەن، جالپى العاندا، قىتايلىق وقىرماندار ءۇشىن ءالى كۇنگە دەيىن پوەزيانىڭ ورنى بولەك. سونداي- اق، فانتاستيكالىق جانە درامالىق شىعارمالار، ءتىپتى بۇل جانرداعى فيلمدەر دە قىتايدا كەڭ تانىمال. ال اۋستراليادا ادەبيەتكە مەملەكەت قولداۋ كورسەتەتىندىكتەن، بارلىق جانردا شىعارمالار جازىلادى. ءبىراق پوەزياعا سۇرانىس تومەندەۋ. ايتسە دە، زيالى قاۋىم پوەزيانى ءسۇيىپ وقيدى.

- اعىلشىن اقىنى دەۆيد گەربەرت لوۋرەنستىڭ ولەڭدەرىن قىتايشاعا اۋدارىپسىز. نەگە ءدال وسى قالامگەردى تاڭدادىڭىز؟ ودان باسقا كىمدەردى ءتارجىمالادىڭىز؟

- لوۋرەنستى اۋدارۋعا كىتاپتى باسىپ شىعارۋشى ۇسىنىس جاسادى. ونىڭ شىعارماشىلىعىن جاقسى كورەمىن بە، جوق پا بىلمەسە دە، مەنى تاڭداپتى. بۇل شەشىمى دۇرىس بولدى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، لوۋرەنستىڭ پوەزياسى جانىما جاقىن كەلگەنى سونشالىق - 30 جاسىما دەيىن ونىڭ كوپتەگەن تۋىندىسىن ءتارجىمالاپ ۇلگەرگەن ەدىم. سونىمەن قاتار، ەۆرەي اقىنى يەحۋدا اميحاي، گرەك اقىنى ياننيس ريتسوس، اعىلشىن اقىندارى ۋيلفرەد وۋەن مەن توماس حاردي جانە ت. ب. كوپتەگەن شايىردى اۋداردىم.

- الداعى جوسپارلارىڭىزدى ايتىپ بەرسەڭىز؟

- جاقىندا اعىلشىن تىلىندە ەكى نوۆەللامدى اياقتاپ ەدىم. قازىر ەكەۋى ەكى باسپادا قارالىپ جاتىر. سونىمەن بىرگە، اعىلشىن جانە قىتاي تىلدەرىندەگى بىرنەشە جىر جيناعىم دا دايىن تۇر. ءۇش روماننان تۇراتىن تريلوگيام جۋىردا تايۆاندا جارىق كورمەك.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

 - ساعان دا راحمەت!

 سۇحباتتاسقان الپامىس فايزوللا

http://madeniportal.kz