ۇنەمشىلدىك قۇپيالارى

 استانا. قازاقپارات - جاقىندا دوستارىمنىڭ ءبىرى شەتەلدەگى وقۋىن اياقتاپ كەلىپ، وتباسىن قۇردى. توي جاسادى، شاعىن ءۇي سالدى. وتكەندە كولىك الدى. بۇل قالاي؟

جاس وتباسى، جۇمىسقا تۇرعانى جاڭا. سىرتتاي بۇل قالاي دەگەندى ويلاپ ءجۇرۋشى ەدىم، ءبىر كۇنى سۇراپ تىندىم. دوسىم ماگيستراتۋرانى گەرمانيادا وقىپ كەلگەن.

سول جاقتا وقىپ جۇرگەندە زەينەتتەگى نەمىس قاريانىڭ ءۇيىن جالداپ تۇرىپتى. اقساقال ۇزاق جىل قارجى سالاسىندا كەڭەسشى بولىپ جۇمىس ىستەسە كەرەك. سوندىقتان، ەكەۋارا اڭگىمەدە قارجىنى ۇنەمدەۋ، تابىس تابۋ، قاراجاتتى كوبەيتۋ تۋرالى ءجيى ايتاتىن، كەڭەستەرىن جادىما ساقتاپ الۋعا تىرىساتىنمىن، قازىر پايداسى ءتيىپ جاتىر دەيدى.

سونىڭ ارقاسىندا، وقىپ ءجۇرىپ تابىس تاپتىم. اقساقالدىڭ ءۇيىن كوگالداندىرۋ، تازالاۋى موينىمدا بولدى. دەمالىس كۇندەرى فەرماسىنا بارىپ، كومەكتەسەتىنمىن. ناتيجەسىندە پاتەراقىما، وقۋ شىعىندارىما تولەدىم، قالعان قاراجاتتى ۇنەمدەپ، كەلگەن سوڭ توي جاساپ، كولىك الىپ، ءۇي سالدىم دەيدى. ال، ۇنەم جولدارىن اقساقالدىڭ كەڭەستەرىنەن الدىم دەيدى.

دوسىم ۇستاناتىن قاعيدانىڭ ءبىرى -  4 كونۆەرت ەرەجەسى ەكەن. مەنىڭ ويىمشا كەز- كەلگەن وتباسىعا بيۋدجەتتى ءتيىمدى جۇرگىزىپ، ارتىق شىعىنعا ۇشىراماۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ءتيىمدى ءتاسىل. «قارجى مادەنيەتى» ايدارىنىڭ وقىرماندارى ءۇشىن تولىعىراق بايانداپ بەرۋدى سۇرادىم.

1) اي سايىنعى جالپى كىرىسىم: 200000 تەڭگە.

2) كىرىستىڭ %10 ىن بولاشاقتاعى قارجىلىق ماقساتتارىم ءۇشىن ساقتاپ قويامىن. 200000 تەڭگەنىڭ %10 الىپ تاستايمىز = 20000 تەڭگە.

3) ايلىق مىندەتتى شىعىندارعا (ينتەرنەت، جارىق، جىلۋ، تەلەفون ت. ب) 25000 تەڭگە. وسى مولشەردەن اسىرماۋعا تىرىسامىن.

4) 45000 تەڭگە اۆتونەسيە تولەيمىن.

5) شىعىنداردى تولەگەن سوڭ قولىندا 110000 تەڭگە قالدى. بۇل سومانى تەڭدەي قىلىپ 4 كونۆەرتكە 27500 تەڭگەدەن بولەمىن. ءارقايسىسى 1 اپتالىق بيۋدجەت. ەندى 1 اپتالىق شىعىنداردى 27500 تەڭگەدەن اسىرماۋعا تىرىسۋىم قاجەت. ارينە ءبىز ءۇشىن بۇل تىم از قاراجات. تۋعان- تۋىستىڭ قۋانىش، قايعىسى، توي، ءولىم شىعىنسىز بولمايدى. وسىنداي توسىن جاعدايلارعا ارنالعان قاراجاتتى قوسىمشا جۇمىستار ارقىلى تابۋعا تىرىسامىن.

ال اپتالىق شىعىندى بارىنشا ۇنەمدەيمىن. ول ءۇشىن شىعىستارىمدى جوسپارلايمىن. شىعىس داپتەرىن ساتىپ الىڭىز. ءار كۇنگى شىعىندارىڭىزدى تيىنىنا دەيىن جازىپ وتىرىڭىز. قازاقى كوزقاراسپەن بۇل «شىق بەرمەس شىعايبايلىق»، ساراڭدىق بولىپ سانالۋى مۇمكىن. ءبىراق، قالتاڭىزدا تيىن قالماي، اركىمنەن قارىز سۇراپ جۇرگەننەن گورى، وسى دۇرىس.

ءارى مۇنى ەڭ باي دەگەن قالتالىلاردىڭ كوپشىلىگى ۇستانادى. پسيحولوگتار بولسا شىعىس ەسەبىن جۇرگىزەتىندەردىڭ شىعىندارى از بولاتىنىن ايتادى. اپتا سوڭىندا شىعىس جۋرنالىنا قاراپ -  قاراجاتىڭىزدى قايدا كەتكەنىن بىلە الاسىز. مەنىڭ تانىسىم «اقساقالدىڭ ايتۋىمەن شىعىس داپتەرىن جۇرگىشە باستاعان ءبىرىنشى اپتادا شىعىندارىما قاراپ، ءىشىم اشىدى، كوشەدە كەتىپ بارا شەمىشكە، ءتۇرلى- ءتۇستى جۋرنالدار قىسقاسى بولمايتىن نارسەلەردى الا بەرىپپىن. ەكىنشى اپتادا ءبارىن دوعاردىم. جۋرنالداعى اقپاراتتاردى ينتەرنەتتەن- اق وقي الامىن، شەمىشكەنى شاقپاسام دا بولادى».

ۇنەم قاعيدالارى:

- ۇيدەن دۇكەنگە، بازارعا قاراي شىققاندا قاجەت زاتتاردىڭ ءتىزىمىنسىز شىقپاڭىز.

- كوزسىز نەسيەگە قۇمار بولماڭىز. مۇمكىندىگىڭىز جەتەتىنىن كوزىڭىز جەتكەندە عانا الىڭىز.

- جالاقى العان كۇنى ەشتەمە ساتىپ الماڭىز. پسيحولوگتاردىڭ انىقتاۋىنشا جالاقى العان كۇنى ادامدا اۆتوماتتى تۇردە ءوزىن باي سەزىنەدى. دۇكەنگە كىرسە، ەسەپسىز ساۋدا جاساۋى مۇمكىن.

- دۇكەندە تەك قولما- قول تولەۋدى ادەتكە اينالدىرىڭىز. تولەم كارتالارىن قولدانساڭىز، ونداعى شىعىنداردى دا باقىلاڭىز.

- باي-باعلان سياقتى كورىنۋ ءۇشىن قىمبات تەلەفونداردىڭ سوڭىنان «جۇگىرۋدى» دوعارىڭىز. قولىڭىزداعى iPhone 5 تاماشا جۇمىس ىستەپ تۇرسا، iPhone 6-نى الۋدىڭ قاجەتى نە؟

- اپتالىق ازىق-تۇلىكتى قارنىڭىز اش كەزدە ساتىپ الماڭىز. قارنى اش ادام 2 ەسە كوپ الۋى مۇمكىن.

- جارىقتى ءوزىڭىز وتىرعان بولمەدە عانا جاعىڭىز.

- قاراجاتتى ماقساتسىز جينايتىن بولساڭىز، جاقىن ارادا جۇمساپ تاستايتىنىڭىزعا 100 پايىز كەپىلدىك بەرەمىن. ەگەر الدىڭىزعا ماقسات قويساڭىز، مىسالى: كولىك الۋعا، وندا كولىكتى بولۋىڭىزعا كەپىلدىك بار. اقشا ماقساتسىز ەشقاشان جينالمايدى.

- كۇندەلىكتى باسى ارتىق شىعىندارىڭىزدى 365 كۇنگە كوبەيتىڭىز، ونى تاعى 10-عا كوبەيتىپ كورىڭىز. ۇلكەن كولەمدەگى باسى ارتىق شىعىن ءسىزدى ويلاندىرۋى كەرەك. بۇدان سوڭ تەمەكى تارتۋدى، كۇنىنە 4 شوكولاد جەپ، ۇيدە اس ازىرلەۋ مۇمكىندىگى بولسا دا، مەيرامحانادان ىشە سالۋدان باس تارتۋىپ قالارسىز. ماعان ساباعىما نوۋتبۋك قاجەت بولدى.

ءبىراق، ونىڭ قىمباتتىعىنان العىم كەلمەيتىن. ونىڭ ورنىنا كۇن سايىن جۇمىستان شىققان سوڭ، كومپيۋتەرلىك كلۋبقا بارىپ ويىن ويناپ، كورشى كافەدەن كوفە ءىشۋدى ادەتكە اينالدىرعام. وسى سياقتى بىرنەشە باسى ارتىق ادەتتەرىمنىڭ 10 -جىلدىق شىعىنان ەسەپتەپ كورسەم، 6300000 تەڭگەنى قۇرتادى ەكەنمىن. بىردەن كوفەنى ۇيدەن ءىشىپ، كومپيۋتەرلىك ويىندى دوعاردىم. ال، 5-ايدان سوڭ نوۋتبۋك الدىم.

نەمىس اقساقال ماعان قاراجاتتى باسقارۋدىڭ 3 ءتۇرى بار دەيتىن:

1) اقشا تابا ءبىلۋ.

2) اقشانى جيناپ، ساقتاي ءبىلۋ.

3) جيناقتالعان اقشانى كوبەيتە ءبىلۋ- ينۆەستيتسيالاۋ.

اقشانىڭ «كوزىن تاپسا» كەز-كەلگەن ادام تابا الادى. ۇنەمدەپ، كوبەيتە دە الادى. تەك، ەرىنبەۋ، ۇقىپتىلىق، الدىعا ماقسات قويا ءبىلۋ قاجەت. مەن پاتەرىندە تۇرعان نەمىس اقساقالدىڭ بىرنەشە ءۇيى، بىرنەشە كولىگى، بانكتە قوماقتى قاراجاتى، بىرنەشە كاسىبى بار. ءوزى الەمدى ارالاپ، ساياحاتتاۋدى ۇناتادى. ءبىراق، ءوزى سوعان قاراماستان ۇنەمشىل.

قالتاسىنىڭ قالىڭدىعىنا قاراماستان ءوزى تۇرعان ۇيىندەگى بولمەلەردى مەن سياقتى شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرەتىن. مۇنى ول ەكى ءتۇرلى سەبەپپەن تۇسىندىرەتىن: ءبىرىنشىسى 1 تيىن بولسا دا كىرىس كىرگىزەدى. ەكىنشىسى شەتەلدىكتەرمەن اڭگىمەلەسىپ، ولاردىڭ ەلدەرى تۋرالى اقپارات الادى. الگى اقپاراتتىڭ ارقاسىندا قاي ەلگە ساياحاتتاپ، قاي ەلدەن كاسىپ اشسا پايدا تابۋعا بولاتىنى تۋرالى دەرەك جينايدى.

قازىر 2 مەملەكەتتە كاسىپ اشقان، ول كاسىپتى ۇيىندە پاتەردە تۇرعان مەن سياقتى بۇرىنعى ستۋدەنتتەر جۇرگىزۋدە. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، مەنەن 2 جىل بويى جيعان اقپاراتىن قورىتقان اقساقال، ءبىزدىڭ ەلدەن كاسىپ اشقىسى كەلمەدى. ءسىرا، كوپ شاشىلادى دەپ ويلاعان سياقتى.