بەيىمبەت مايلين. «مۇقىل سيىر، قىزىل بۇزاۋ» - اڭگىمە
اشارشىلىق، جۇتتان بەرى وسى ءۇش مالىنىڭ سانى ارتقان دا ەمەس، كەمىگەن دە ەمەس.
قاتىنى كاكىش اشۋىنا مىنگەندە بەردەندى كەيدە ءبۇرىپ الادى:
- جۇرتتىڭ ءبىر مالى ەكەۋ بولىپ، ىلگەرى باسىپ بارادى. اشارشىلىق جىلى ءداۋقارانىڭ ادال قاراسى قالماپ ەدى، وسى كۇنى 10 شاقتى مال قىلىپ الدى. سەنىڭ بەرەكەڭ جوق، ىرىسىڭ جوق - دەپ كۇيدىرەدى.
كاكىشتىڭ اشۋلى سوزىنە بەردەننىڭ قۇلاعى ۇيرەنىپ بولعاندىقتان ەلەمەيىن دەسە دە، ادال قاراسى جوق ادامداردىڭ جىلدان جىلعا مال سانىن ارتتىرىپ بارا جاتقاندىعى ەسىنە تۇسكەندە بەردەن ويلانادى:
«اپىرماۋ، سولار قالاي وسىرەدى ەكەن؟ مەن رەتىن كەلتىرە الماي قويدىم: ازعانا استىق ىشۋدەن ارتىلمايدى. جالعىز سيىردىڭ بۇزاۋى جىل سايىن جۇمسالۋمەن كەلەدى - ءبىر جىلعىسىن بالامنىڭ قاينىنا قالىڭ مالعا بەردىم، كەلەر جىلعىسىن قاتىننىڭ توركىنىنە ازاعا سالدىم، بىلتىرعى بۇزاۋىن قۇداعا سويىپ بەرگەن توقتىنىڭ تولەۋىنە بەردىم. وسىنىڭ ىشىندە ورىنسىز جۇمساعان جەرىم بار ما؟ جارلىمىن دەپ جەگجات ادامدارمەن الىس-بەرىس قىلماي قالاي تۇراسىڭ؟ جىل تاۋلىگىندە كەلەتىن قۇداعا توقتى سويماي نەعىپ شىدارسىڭ؟!..» بەردەننىڭ ويى قىزىل بۇزاۋعا كەلىپ توقىرادى. قىزىل بۇزاۋ - ۇرعاشى. قىزىل بۇزاۋ قولدا تۇرسا، بىرەر جىلدان سوڭ بۇزاۋلايدى. سيىر بولادى. سيىردىڭ سانى ەكەۋگە تولادى. ەكى سيىر بۇزاۋلاسا، جىلىنا ەكى ءتول قوسىپ وتىرسا، بەردەن ىلگەرىلەمەگەندە، كىم ىلگەرىلەيدى؟!..
بەردەن قۋانعان نەمەدەي كاكىشكە كۇلىمسىرەي قارادى:
- قاتىن، سەنىڭ دەگەنىڭ دە بولسىن. قىزىل بۇزاۋدى جۇمسامايىق. بۇزاۋلاسىن، سيىر قىلارسىڭ، - دەدى.
كاكىش بايىنىڭ بەتىنە اجىرايىپ قارادى دا، ۇندەمەدى، ءىشى ەلجىرەپ سەنە قويماعانداي ءپىشىن كورسەتتى.
* * *
مۇقىمنىڭ ءۇيى الا سيىرىن سوعىمعا سويىپ جاتىر دەگەن سوڭ، بەردەن تاياعىن ارتىنا كەسە كولدەنەڭ ۇستاپ، اياڭداپ سوندا باردى. ەسىك الدىنداعى جالاڭعا قامىستى توسەپ جىبەرىپ، مۇقىم مەن ەسەن الا سيىردى اقتارلاپ جاتىر ەكەن. مۇقىمنىڭ قاتىنى مەن تاعى ءبىر ايەل ىشەك- قارىن ارشىپ جاتىر.
- ۋا، سوعىم شۇيگىن بولسىن!
مۇقىم:
- ايتسىن! - دەدى.
مۇقىمنىڭ قاتىنى جاراتپاعان ءپىشىن كورسەتىپ:
- سوعىمىڭدى دايىنداپ جاتىرمىز، - دەدى.
- ابدەن بولادى. بىزدەي ەتى جوقتاردى اسىراماساڭدار، سەندەردىڭ بايلىقتارىڭنان كورەتىنىمىز نە؟!
- ابدەن، بەرەيىن دەپ جاتىر ەدىم... قيت ەتسە باي دەگەندى شىعارىپ الىپتى. سەنىڭ مالىڭدى ءبىز تارتىپ الدىق پا؟ باي بولساق، ءتيىستى نالوگىمىزدى تارتىپ وتىرمىز. ەشكىمگە جالپاڭداپ قارانار جايىمىز جوق... وتكەن جىلى ىلعي قارا تاياقتى تويدىرام دەپ جازعا ءبىر ءتۇيىر ءسۇر شىعارا العانىم جوق. بىزدەي سوعىم سويعان بىرقىلداقتىڭ ءۇيى ءبىر سورە ءسۇردى ەگىنكولدىڭ باسىنا الىپ باردى...
بايبىشەنىڭ مىنەزىنىڭ تەرىستىگى بۇرىننان دا ءمالىم عوي، ايتسە دە، بەردەننىڭ وڭمەنىنەن ءوتىپ كەتتى. سوعىمسىز وتىرسا دا بەردەن بۇل ۇيگە تەلمىرىپ كورگەن جوق ەدى. ەت بەرسە، بايبىشە اياپ بەرمەيتىن. مۇقىمنىڭ ءۇيىنىڭ بار تىگىنى بەردەننىڭ موينىندا، اقىسىز-پۇلسىز تىگىپ بەرىپ، بۇتىندەپ وتىرادى. ءسويتىپ وتىرىپ-اق، بايبىشەنىڭ ايتىپ وتىرعانى مىناۋ!
بەردەن تۇرىپ جۇرە بەردى. «قۋىرداق جە» دەپ مۇقىم دا قاتىنى دا ايتا المادى.
* * *
- قاتىن، قىزىل بۇزاۋدى سويايىق.
- نە دەيدى، سورلى-اۋ، «سيىر قىلامىن، بۇزاۋلاتاسىڭ» دەگەنىڭ قايدا؟
- ۇيرەنگەن كەدەيلىك قوي، جالعىز سيىر دا جارار. مۇقىمنىڭ ۇيىنە ەرەگەسكەندە ءوزىم سوعىم سويام. سالمالاپ ءىشىپ وتىرىپ قىستاي تىگىن تىكسەم، جازعا شەيىن ءبىر بۇزاۋدى قايتسەم دە تابارمىن.
- بايعۇس-اي، تىگىن تىگىپ مال تاپساڭ، ارتىق بولار دەيسىڭ بە؟ قىسقا جەتەرلىك استىعىڭ بار. بورتپەگە جەتەرلىك تارى-تالقانىڭ بار. ەت جەمەگەننەن ولمەسپىز عوي...
قاتىن ءتىلىن الاتىن بەردەن بە، قارا پىشاعىن قايراپ الىپ، قىزىل بۇزاۋدى الباردان جەتەكتەپ شىعىپ، ءتورت اياعىن بايلادى. قارا پىشاقپەن تاماعىنان ورىپ جىبەرگەندە، قاتىنى ءوزىن باۋىزداعاننان جامان ىشقىنىپ، جىلامسىراپ ۇيگە كىرىپ كەتتى...
بەردەننىڭ ويى جۇزەگە شىقپادى، قىزىل بۇزاۋدىڭ دا وزىنە لايىق قوناعى بولدى. ءبىر ايعا جەتپەي ەتى ءبىتتى. ەتكە داندەگەن بەردەن بۇرىنعى سەرتىن بۇزىپ، مۇقىمنىڭ ءۇيىنىڭ تىگىنىن تىكتى. مۇقىمنىڭ ءۇيىنىڭ ەتىنەن جەدى.
جازعىتۇرىم مۇقىل سيىر كوتەرەمگە شالدىعىپ، سۋات باسىنا بارعان جەردە قۇلاپ ءولدى. بەردەن سيىرسىز قالدى. قىزىل بۇزاۋدى قاتەلىكپەن سويعانىن ەندى سەزدى. قاتىنىنىڭ جىلاپ وتىرىپ ايتقان ءسوزى ساي-سۇيەگىن بوساتا باستادى:
- قاتىن، مەنىكى قاتا ەكەن. ەندى سيىر بىتسە، بۇزاۋىن جۇمساماسقا انت ىشەيىن. ەت ءۇشىن تىگىن تىگۋدى قويىپ، الىمنەن كەلسە، مال تابۋعا كىرىسەيىن. مۇقىمنىڭ وڭدىرمايتىنىنا ەندى كوزىم جەتتى، - دەدى.
