ءالىمحان جۇنىسبەك: ءالىپبي قابىلداندى دەگەنىمىز - جۇمىس ءبىتتى دەگەن ءسوز ەمەس

استانا. قازاقپارات - قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ تۋرالى جارلىق شىقتى دەگەنىمىزبەن، بۇل تۇرعىدا اتقارىلار جۇمىس ءالى الدا.

 احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءالىمحان جۇنىسبەك وسىلاي دەپ پىكىر ءبىلدىردى، دەپ حابارلايدى «قازاقپارات» ح ا ا ءتىلشىسى.

 «كوپتەن ايتىپ جۇرگەنىمدەي، لاتىن الىپبيىنە كوشۋدى جۇرتتىڭ كەيبىرى ءبىر تاڭبادان ەكىنشى تاڭباعا اۋىستىرا سالۋ دەپ ۇعىپ جۇرگەن سەكىلدى. بۇل - كادىمگى كۇردەلى ءارى ىرگەلى جازۋ رەفورماسى ەكەنىن ەستەن شىعارماۋ كەرەك. الەمدەگى ءاربىر مەملەكەت ءوزىنىڭ جازۋىن وقتىن- وقتىن رەتتەپ، پىسىقتاپ وتىرادى. سول ءسات بىزگە دە كەلدى. وتكەن عاسىردا ورىس ءتىلىنىڭ ءالىپبيى مەن ەملە ەرەجەسى مۇلدە بولەك قازاق ءتىلىنىڭ ءالىپبيىن قوسىپ جىبەردىك. قازىرگى قولدانىستاعى ءالىپبيىمىزدى «قازاق ءالىپبيى» دەپ اتاۋعا بولمايدى. ەملە- ەرەجەمىز ءتىپتى ورىس تىلىندە قالاي جازىلسا سولاي جازىلىپ، قالاي ايتسا سولاي ايتۋ كەرەك دەگەن باياعى ءبىر ۇستانىم بولعان. سول بويىنشا كەيىنگى جاستاردىڭ ءتىلى بۇزىلىپ بارادى»، - دەيدى پروفەسسور.

 ءالىمحان جۇنىسبەكتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا بۇگىنگى تاڭدا قازاق تىلىندەگى كەيبىر سوزدەردىڭ ۇندەسۋى، اۋەزى بۇزىلىپ جاتىر. سوزدەردىڭ قۇرامىنا قالاي تالداۋ كەرەكتىگىنىڭ رەتى كەلمەي، بۋىنعا جانە تاسىمالعا بولۋدە ءبىرقاتار سۇراقتار قوردالانعان.

«بۋىن، تاسىمال دەگەن ول تىلدىك ارەكەت ەمەس، ءارىپتىڭ ارەكەتى بولىپ كەتتى. ءبىز ءارىپ تالداۋعا كوشتىك. سوندىقتان ءبىرىنشى كەزەكتە ءوزىمىزدىڭ ءتول دىبىستىق قۇرامىمىزدى انىقتاپ الۋىمىز كەرەك. قازىر كەز كەلگەن قازاقتان سۇراساڭىز، «قازاق تىلىندە 42 دىبىس بار» دەپ جاۋاپ بەرەدى. ولاي ەمەس. ءبىزدىڭ تىلىمىزدە بار بولعانى 28 دىبىس بار. سول 28 دىبىسىمىزعا ۇيلەسىمدى لاتىن ءالىپبيىن قابىلداۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ۇلتتىق ءالىپبيدىڭ ۇلتتىق ەملە- ەرەجەسى قالىپتاسادى»، - دەيدى ءالىمحان جۇنىسبەك.

 سونىمەن بىرگە، پروفەسسور مەملەكەت باسشىسى قول قويعان كيريلليتسادان لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ تۋرالى جارلىققا قاتىستى ويىن ءبىلدىردى.

 «جارلىق دەگەن - زاڭ. ەندەشە، ءبىز ءبارىمىز سول زاڭعا باعىنامىز. ءالىپبي ۇناي ما، ۇناماي ما - ونداي تالقىلاۋ ەندى بولمايدى. سول ءالىپبيدى قالاي دۇرىستاپ پايدالانامىز، قالايشا وقۋ قۇرالدارىنا جەتكىزەمىز، قالاي مەكتەپكە جەتكىزەمىز؟ .. ەندىگى ماسەلە - سول. ءالىپبي كەستەدە تۇرعاندا ءاپ- ادەمى، جۇپ- جۇمىر ءارى تۇسىنىكتى كورىنەدى. ال ەندى مەكتەپكە ەنگىزىلگەن ۋاقىتتا نەگىزگى جۇمىستارى باستالادى. دەمەك، نەگىزگى جۇمىس ءالى الدا. ءالىپبي قابىلداندى دەگەنىمىز، جۇمىس ءبىتتى دەگەن ءسوز ەمەس»، - دەيدى پروفەسسور.

ەسكە سالا كەتسەك، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاق ءتىلى ءالىپبيىن كيريلليتسادان لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ تۋرالى جارلىققا قول قويعان بولاتىن.

 اۆتور: ايان بەكەن ۇلى