پاريجدەگى قازاق ءبيشىسى ونەرىمەن فرانسيا جۇرتىن ءتانتى ەتىپ ءجۇر - فوتو

 استانا. قازاقپارات -ءاسىلى، «پاريج - ءاردايىم سەنىمەن بىرگە جۇرەتىن مەيرام» دەگەن حەمينگۋەيدىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار سەكىلدى.

وسى كۇندەرى مادەنيەتتىڭ كۋلتىنە اينالعان پاريجدەگى دۋماندى ومىرگە كۇندە ورتاقتاسپاساق تا، اقپارات الماسۋ نەعۇرلىم وڭتايلانعان تۇستا قالت جىبەرمەي قاراپ وتىراتىنىمىز بەلگىلى.

جۋىردا اتالعان شاھاردا «ەتنوبالەت: ايەلدەردىڭ 7 ارحەتيپى» اتتى فوتوكورمەسى ءوتىپ جاتقانىن كوزىمىز شالىپ قالدى. ەكسپوزيتسياعا قويىلعان فوتوتۋىندىلار مازمۇن ەرەكشەلىگىنەن بولەك، سونى اتاۋىمەن ەلەڭ ەتكىزگەنى. اۆتورىن ىزدەستىرە كەلە دانا مۇسا ەسىمدى قازاق قىزى ەكەنىنەن حاباردار بولدىق.

دانا بىزگە كورگەندى دە، كورمەگەندى دە ىنتىقتىرىپ تۇراتىن فرانسيا استاناسىنىڭ تىنىسى مەن ءوزىنىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى.

قازىر دانا جەتەكشىلىك ەتەتىن «ەتنوبالەت» قاۋىمداستىعى - ورتالىق ازيا كوشپەندى مادەنيەتى مەن كلاسسيكالىق بي باعىتىندا جۇمىس ىستەيتىن فرانسياداعى جالعىز ورتالىق. ورتالىقتا بالەت سپەكتاكلدەرى قويىلادى، ءتۇرلى ۆيدەو تۇسىرىلىمدەر جۇزەگە اسىرىلادى. سونىمەن بىرگە جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا ەتنوبالەت نەگىزى بويىنشا اقىلى نەگىزدە ساباق ۇيرەتىلەدى. ساباققا قاتىسۋشىلار ەكى توپقا جىكتەلەدى. بىرىندە قاراپايىم بيگە قىزىعۋشىلار بولسا، ەكىنشى توپ ناعىز كاسىبي بيشىلەردەن جاساقتالعان.

- وقىپ جۇرگەنىمدە ۇستازدارىم مەن دوستارىما ەتنو باعىتىندا جۇمىس ىستەگىم كەلەتىنىن ايتقانىمدا، بىردەن قولداپ، قىزىعۋشىلىق تانىتتى. 2013 -جىلى «ەتنوبالەت» قاۋىمداستىعىن قۇرىپ، ءۇش جىل بۇرىن ەتنوبالەتتىڭ اتى مەن كونتسەپتسياسىن ءوز اتىما پاتەنتتەپ الدىم، - دەيدى ول. كلاسسيكالىق پا قادامىمەن نومادتىق دالا تابيعاتىن ۇندەستىرگەن ەتنوبالەت ءستيلى دانانىڭ ءوز جانىنان شىعارعان تىڭ يدەيالارىنىڭ جەمىسى دەپ ايتۋعا بولادى.

- پاريجدە وقىپ جۇرگەنىمدە وي مەن مازمۇندى مۋزىكالىق- حورەوگرافيالىق بەينە ارقىلى اشۋدا ۇنەمى دالا ەركىندىگى جەتىسپەي تۇراتىن. بالەتتىڭ ەجەلدەن قالىپتاسقان ءداستۇرلى فورمالارىن كوشپەندىلەردىڭ رۋحتى فيلوسوفياسىمەن توعىستىردىم. تاعى ءبىر ماڭىزدى نارسە ەتنوبالەت جەتى ايەل ارحەتيپىن بازا رەتىندە الادى. جالپى، ەتنوبالەت ايەل ەركىندىگى مەن ورلىگىنىڭ، سانا بوستاندىعىن نىعايتۋ تۇجىرىمداماسى. بالەت تەحنيكاسى وت، سۋ، اسپان، جەر سىندى سيمۆولدىق مانگە يە، - دەگەن ول، بۇل سيمۆولداردىڭ مادەنيەتتە بارشاعا ورتاق ەكەنىن ايتادى. ال فوتوەكسپوزيتسياعا قويىلعان «اڭشى» ، «شاباندوز» ، «امازونكا» ، «شامان» ، «ءپىر» ، «پاتشايىم» ، «ۇماي انا» اتتى جەتى ارحەتيپتى ايەلدىڭ رۋحاني ءوسۋ جولىنداعى ەۆوليۋتسيالىق دامۋ تۇجىرىمداماسى دەپ ءتۇسىندىردى. پسيحولوگيادا ايەل بولمىسىن تولىقتىراتىن ارحەتيپ تەورياسىن اركىم وزىنشە جىكتەيدى. دانا مۇسا بۇل جەتىلىكتى ەركىندىك پەن ازاتتىق يدەياسىنا نەگىزدەلگەن ىقىلىم زاماندارداعى ميفتىك ءداۋىر وقيعالارىنا نەگىزدەي وتىرىپ جاساپ شىققانىن ايتادى.

- بۇل ارادا فيلوسوفيادان گورى تاريح باسىم. ايەل ارحەتيپى دەپ ولاردىڭ الەمدى قابىلداۋى مەن ومىرلىك كوزقاراسىن، ءومىر ءسۇرۋ سالتىن انىقتاپ قانا قويماي، ءجون سىلتەيتىن باعدارلاما دەپ ايتۋعا بولادى. ەركىندىك ماسەلەسى بايىرعى تۇركىلىك دۇنيەتانىم مەن نانىم- سەنىمدەردە دە كەزدەسەدى، - دەيدى دانا.

 دانا اتىراۋ قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. كەيىن وتباسىلىق جاعدايىنا بايلانىستى اقتاۋعا كوشىپ، مەكتەپتى سوندا بىتىرگەن. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، شاعىن قالادا كاسىبي بالەت بي مەكتەبى بولماعان، ال الماتىعا جىبەرۋگە اناسى قارسىلىق تانىتىپتى. -  قالاداعى ءداستۇرلى بي ۇيىرمەسىنە كىشكەنتاي كەزىمنەن قاتىستىم. بالەت ءبيشىسى بولسام دەگەن ارمانىم ماعان ءبىر ساتكە دە تىنىشتىق بەرمەيتىن. 13 جاسىمدا قايتسەم دە ءبيشى بولامىن دەپ تۇبەگەيلى شەشىم قابىلدادىم، -  دەپ ەسكە العان ول ومىردە دۇرىس ارمان مەن ماقسات قويا ءبىلۋ وتە ماڭىزدى نارسە ەكەنىن ايتادى.

وقۋشى كەزىندە بي ونەرىمەن قاتار، تاريح پانىنە ەرەكشە قۇشتار بولىپ، تالاي جارىستاردا جۇلدەلى ورىندار الىپ جۇرگەن.

ورىمدەي قىزدى پاريجگە جەتەلەگەن «ونەردى ءومىرىم» دەپ تاڭداعان باتىل شەشىمى مەن ۇلكەن دايىندىعى بولاتىن. وسىلايشا 2010 -جىلى پاريجدەگى EICAR حالىقارالىق كينو مەكتەبىنە بەينەلەۋ ونەرى ماماندىعىنا وقۋعا تۇسەدى. پاريجدەگى جاڭا تانىستىقتار تالاپشىل قىزدى وزگەشە الەمگە جەتەلەدى. ءوزى پاريج ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ پروفەسسورى يۆا كاساتيدەن ءتالىم العانىن تاعدىردىڭ سىيى دەپ ەرەكشە اتايدى.

- تالاپشىل ۇستاز كلاسسيكالىق بي ءستيلىنىڭ قىر- سىرىن الدىما جايىپ سالدى. فرانسۋز بالەتىنىڭ ەش جەردە جازىلماعان فولكلورلىق نەگىزى مەن كەربەز بولمىسىن ءتۇسىندىرىپ بەردى. قازىر جاسى 80 نەن اسقان بالەت مايتالمانى زەينەت دەمالىسىندا. ماەسترونىڭ سوڭعى شاكىرتى مەن بولدىم، - دەيدى. ودان بولەك، ۇلتتىق بي ورتالىعىندا (CND) ، پاريج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بي فاكۋلتەتىندە ءبىلىمىن تەرەڭدەتكەن ول اندرەي كلەمم، اتيليو لابيس، فرەدەريك لازارەللي سىندى تانىمال بي ماماندارىنىڭ الدىن كورگەنىن ماقتانىشپەن ايتادى.

دانا مۇسا بۇگىنگە دەيىن ستۋدەنتتەرىمەن بىرلەسىپ ءبىر اكتىلى «امازونكا» ، «قۇرتقا» ، «شاباندوز» «جەتى ايەل» ، «ۇرپاق» اتتى سپەكتاكلدەردى قويعان. ونىڭ ەندىگى ماقساتى - «ەتنوبالەت» قاۋىمداستىعىنىڭ بەس جىلدىعىنا وراي «نوماد» اتتى كولەمدى بالەت قويىلىمىن ساحنالاۋ. ءبيشى- حورەوگراف ەتنوبالەت جوباسىنان بولەك، ءتۇرلى ارالاس جانردا جۇمىس ىستەپ، ءوزىن بايقاپ كورگەن.

- سوڭعى ەكى جىلداعى ەستە قالارلىق جۇمىستارىمدى ايتار بولسام، ريتم- ن- بليۋز جانرىندا ءان سالىپ جۇرگەن Achillە's Family توبىنىڭ «گارمونيا» كليپىنە ءتۇستىم. بيىلعى پاريج ءسان اپتالىعىندا شوۋ باعدارلاماعا، 2016 -جىلى «اق ءتۇن» (Nuit Blanche) اتالاتىن زاماناۋي ءداستۇرلى ونەر فەستيۆالىندە، TMC تەلەارناسىنداعى بي باعدارلاماسىندا حورەوگرافيالىق ۇيلەستىرۋ جۇمىستارىن اتقاردىم، - دەيدى دانا.

دانانىڭ اڭگىمەسىنەن بايقاعانىمىزداي، فرانسيادا عانا ەمەس، بۇكىل ەۋروپادا بي مادەنيەتى جوعارى دەڭگەيدە دامىعان. ادامدار ءبيدى ءتۇسىنىپ، ءسۇيىپ قانا كورمەيدى، سول ءۇشىن ۋاقىتى مەن اقشاسىن دا اياۋسىز جۇمسايدى. ۇلكەن وپەرا تەاترلارىنىڭ عانا ەمەس، جەكەلەگەن شاعىن تەاترلاردىڭ ءوز اۋديتورياسى قالىپتاسقان. دانانىڭ تىڭ باستاماسىن جەرگىلىكتى حالىق ۇلكەن قىزىعۋشىلىقپەن قابىل العان كورىنەدى.

- جوعارى تالعامدى سانالاتىن كلاسسيكالىق ونەردى ەليتالىق توپتان بولەك، بۇكىل حالىقتىڭ ءتۇسىنىپ تاماشالاۋى مەن ءۇشىن وتە ماڭىزدى. بي قوزعالىسى ارقىلى ونىڭ مانەرلىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا وقۋشىلارىما ءار ساباق سايىن كوشپەندى حالىقتىڭ جاۋىنگەرلىك ءور رۋحى مەن قاھارماندىعى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرەمىن. فرانسيا - بالەتتىڭ وتانى. ولاي دەيتىن سەبەبىمىز، العاشقى بالەت مەكتەبى وسى فرانسيادا اشىلعان، - دەيدى ول. دانا مۇسا ءوزىنىڭ ەتنوبالەت توبىمەن بىرگە قاراشا ايىنىڭ سوڭىندا پاريجدە وتەتىن «ايەلدەردى قورعاۋ كۇنى: تۇرمىستىق زورلىق- زومبىلىققا قارسىلىق» اتتى فەستيۆالدە ونەر كورسەتپەك. اڭگىمە سوڭىندا فرانسيالىقتاردى تاڭىرقاتىپ جۇرگەن دانانىڭ ونەرىنە ءورىس تىلەپ، جىلى قوشتاستىق. ونىڭ سىرى بەيمالىم دۇنيە الدىنداعى ۇرەي مەن سۇلۋلىق ۇيلەسىمدىلىگى تۋرالى باتىل قادامدارىنا قاراي وتىرىپ، الدا تالاي بيىكتەردى باعىندىراتىنىن اڭعارعانداي بولدىق.

 

«ەگەمەن قازاقستان»