استانانىڭ «توڭكەرىسى» نەمەن اياقتالادى
وسى باستاماعا سايكەس، ءبىر ءۇيدىڭ ادامدارى ايىنا ءتورت مىڭ تەڭگەنى تولەيدى دە، اۆتوبۋسپەن ەشبىر اقىسىز قاتىناي الادى. «استانا LRT» كومپانياسى ءتوراعاسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى جاننا اقجانوۆانىڭ سوزىمەن ايتساق، «بۇل - قوعامدىق كولىك سالاسىنداعى قارجىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتەتىن ريەۆوليۋتسيالىق جول». الايدا اۆتوبۋسپەن جۇرەتىن قارا حالىق ريەۆوليۋتسيالىق جولدى قولداسا، اۆتوبۋسقا ءومىرى مىنبەيتىن، جەكە كولىگىمەن عانا قاتىنايتىن اۋقاتتىلاردىڭ ءبارى بىردەي وعان كەلىسپەيتىن ءتارىزدى. قازاقپارات ءتىلشىسى اتالعان تىڭ باستامانىڭ سەبەپتەرىن زەردەلەپ كوردى.
الدىمەن قالا اكىمدىگى ءۇشىن شىدامدىلىقتىڭ شەگى بولعان نەگىزگى ماسەلەگە توقتالساق، ەكسپو-2017 كورمەسى اياسىندا جەرگىلىكتى بيلىك جەكەمەنشىك اۆتوپاركتەرگە قوعامدىق كولىكتەردى جاڭارتىپ الۋعا كومەكتەستى. سودان جۇزدەگەن اۆتوبۋستار جولعا شىقتى. تازالىق، كونديسيونەر، ۆاليداتورلار - ءبارى- ءبارى قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. شىنى كەرەك، حالىق ءبىر مارقايىپ قالدى. ال ونىڭ ءبارى قالاي ساتىپ الىندى؟
«استانا LRT» كومپانياسى ءتوراعاسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى جاننا اقجانوۆانىڭ سوزىنە سەنسەك، وسىدان ءۇش جىل بۇرىن بانكتەردەن 107 ملن ەۋرو، ال بەرتىن كەلە تاعى 65 ميلليون ەۋرو نەسيەگە الىندى. ول اقشاعا اكىمدىكتىڭ ءوزى كەپىلدىك بەردى. «استانا LRT» كومپانياسى ءبارىن ءوز موينىنا الىپ، 600 گە جۋىق سۋ جاڭا اۆتوبۋستاردى پاركتەرگە ليزينگپەن تاراتقان. ولار ءوز كەزەگىندە جولاۋشىلاردى تاسىمالداپ، نەسيەنى بىرتىندەپ قايتارۋى ءتيىس. «الايدا اۆتوپاركتەر ءوز مىندەتتەرىن ورىنداماي وتىر. تاسىمالداۋشىلار تابىستىڭ تۇسپەي جاتقاندىعىن ايتۋدا. سودان نەسيەنىڭ سالماعى «استانا LRT» كومپانياسى مەن اكىمدىككە ءتۇسىپ جاتىر. الداعى ۋاقىتتا قالانىڭ قوعامدىق كولىكتەرىن جاڭارتۋعا تاعى 1600 اۆتوبۋس قاجەت بولادى. وعانقازىرگى كۋرسپەن شامامەن 220 ميلليارت تەڭگە كەتەدى. دەمەك، پروبلەمانىڭ كوكەسى ءالى الدا»، - دەيدى اقجانوۆا.
وسى ورايدا قالا باسشىلىعى قازىرگى «تاريف + سۋبسيديا» جۇيەسى ءتيىمسىز دەپ سانايدى. سەبەبى تاريف، ياعني بيلەتتەن تۇسەتىن قارجىنىڭ اشىقتىعى جوق. اۆتوپاركتەر ءوز تابىسىن اشىق كورسەتپەيدى. بيلەت بەرۋ مىندەتى ەنگىزىلسە دە، كوندۋكتورلاردىڭ كەي كەزدە ول بيلەتتى بەرمەي كەتۋى بىلاي تۇرسىن، جولاۋشىلاردىڭ وزدەرى «ساۋاپ» جاسايمىز دەپ، بيلەتتى قايتارا سالادى.
ءسويتىپ، بيۋدجەتكە تۇسەتىن اقشانىڭ ەسەپسىز قالعانىنا وزدەرى سەبەپكەر بولادى. ويتكەنى ءبىر بيلەتتىڭ ءوزى ءۇش- ءتورت رەت قايتارىلسا، ودان تەك ءبىر رەت جۇرگەن جولدىڭ اقىسى عانا ەسەپكە الىنادى دا، قالعانى بىرەۋدىڭ قالتاسىندا كەتە بەرەدى. دەمەك، بيۋدجەتكە تۇسەتىن سالماق ارتادى، ياعني اۆتوپاركتەردىڭ سۋبسيدياسىن كوبەيتۋ كەرەك. ال بيۋدجەتكە دۇرىس اقشا تۇسپەسە، سۋبسيديانى دا تولىق كولەمدە بەرۋ مۇمكىن ەمەس.
يسەكەشەۆتىڭ يننوۆاتورلارى تاعى ءبىر جولدى قاراستىرىپ شىقتى. وعان سايكەس، تاريفتى، ياعني بيلەت باعاسىن كوتەرۋگە بولادى. الايدا بيۋدجەتكە تۇسەتىن سالماقتى بارىنشا ازايتۋ ءۇشىن ءبىر بيلەتتىڭ باعاسىن 300 تەڭگەگە دەيىن ارتتىرۋ قاجەت. ونىمەن بىرگە حالىقتىڭ نارازىلىعى دا ارتا تۇسەدى. بۇنى اكىم يسەكەشەۆ تە جاقسى ءتۇسىنىپ وتىر.
«بىزدە قوعامدىق كولىكپەن جول ءجۇرۋ اقىسى 90 تەڭگە تۇرادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن جانار- جاعارماي قىمباتتادى، دەۆالۆاتسيا بولدى. ءبىراق تاريف وزگەرمەدى. 90 تەڭگە قالا بەرسە، بيۋدجەتتەن قوعامدىق كولىك سالاسىن سۋبسيديالاۋ كولەمى جىل سايىن ارتىپ وتىرادى. بيۋدجەتكە ۇلكەن سالماق تۇسەدى. بيلەت باعاسىن 150 تەڭگەگە كوتەرسەك، سۋبسيديانى ازايتا الامىز. ال جول ءجۇرۋ اقىسى 300 تەڭگە بولسا، سۋبسيديادان مۇلدەم باس تارتۋعا بولادى. بيۋدجەتكە جاقسى. دەگەنمەن، 300 تەڭگە تىم كوپ، حالىق ءۇشىن تىم اۋىر بولادى»، - دەدى يسەكەشەۆ استانادا وتكەن پارتيالىق تىڭداۋدا.
ايتا كەتكەن ءجون، ءدال وسى وتىرىستا «استانا LRT» كومپانياسىنىڭ باسشىلىعى قوعامدىق كولىك سالاسىنداعى قارجىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتەتىن «رەۆوليۋتسيالىق جولدى» ۇسىندى. اقجانوۆا حانىم بۇل باستامانى بارىنشا تۇسىنىكتى تىلدە جەتكىزۋگە تىرىسسا دا، رەسمي ءسوز ساپتاۋى باسىم بولىپ شىقتى. ساراپشىلار بولماسا، جاڭا يدەيانىڭ تۇپكى ءمانىن ءتۇسىنۋ قيىنعا ءتۇستى. سودان يسەكەشەۆتىڭ ءوزى «رەۆوليۋتسيلىق جولدىڭ» مارشرۋتىڭ قاراپايىم تىلدە ءتۇسىندىردى.
«ونى شارتى تۇردە «قوعامدىق كولىكپەن تەگىن قاتىناۋ» دەپ اتاۋعا بولادى. الايدا اۆتوبۋسپەن ەشبىر اقىسىز ءجۇرۋ ءۇشىن اي سايىن بەلگىلى ءبىر سومادا الىمدى تولەۋ كەرەك. ەندى، ول سالىق ەمەس، قوعامدىق كولىكتى دامىتۋ ءۇشىن الىناتىن كوممۋنالدىق تولەم ءتارىزدى. مىسالى، قازىر ءبىر وتباسى 30-40 مىڭ تەڭگەگە جول ءجۇرۋ ابونەمەنتىن ("پروەزدنوي" - اۆت. ) ساتىپ السا، جاڭا جۇيە بويىنشا ءۇش- اق مىڭ تەڭگە تولەيتىن بولادى. جەكە كولىكپەن جۇرەتىن ءبىز دە ءۇش مىڭنان تولەيمىز. سوندا ءبارىمىز قوعامدىق كولىك سالاسىن دامىتۋعا اقشا قۇيعانداي بولامىز. ارينە، بۇل ماسەلەنى ءالى دە تالقىلاۋ قاجەت. حالىقتىڭ پىكىرىن بىلگەن ءجون»، - دەپ اتاپ كورسەتتى اسەت ورەنتاي ۇلى.
سونىمەن، استانانىڭ قوعامدىق كولىك سالاسىنداعى رەۆوليۋتسيالىق شەشىمنىڭ ماڭىزدىلىعى نەدە؟ ءاربىر پاتەرگە ليفت، كۇل- قوقىس جانە تاعى باسقا كوممۋنالدىق تولەمدەرمەن بىرگە قالانىڭ قوعامدىق كولىك سالاسىن دامىتۋعا ارنالعان الىم كەلەدى. ءبىراق ونىڭ مولشەرى ءۇش مىڭ ەمەس، 1,7 ا ە ك، ياعني 3857 تەڭگە بولادى. ءدال وسى اقشانى تولەسەك، اۆتوبۋسپەن ەشبىر جول ءجۇرۋ اقىسىز قاتىناۋعا بولادى. كوندۋكتورلار دا، ۆاليداتورلار دا، كارتوچكالار دا بولمايدى. اتالعان قىزمەتتەردەن ۇنەمدەلگەن قىرۋار قارجى دا قالانىڭ قوعامدىق كولىك سالاسىن دامىتۋعا سالىنادى.
ال «Bus كيلومەتر» اتتى ەلەكتروندى جۇيەسى بويىنشا اۆتوپاركتەردىڭ بارلىق شىعىندارى وتەلەدى. اتالعان جۇيەنىڭ باستى ەرەكشەلىگى سول، اۆتوبۋستىڭ ءاربىر شاقىرىمعا جۇمسايتىن جانار- جاعارمايى، تەحنيكالىق توزۋى جانە تاعى باسقا كورسەتكىشتەر ەنگىزىلگەن. سول بويىنشا بيۋدجەتتەن اقشا تولەنەدى.
«سوندا كولىك جۇرگىزۋشىلەرى جولاۋشىلار ءۇشىن جارىسپايدى، كۇندەلىكتى مارشرۋتتارىن عانا ورىنداۋعا تىرىسادى. ال GPS ارقىلى ءاربىر اۆتوبۋستىڭ قاي ايالدامادا توقتاعانى، ۋاقىت جيىلىگىن ساقتاعانى جانە تاعى باسقا مالىمەتتەر تەكسەرىلەدى. ءبىر جىل بۇرىن سونداي جۇيە ماسكەۋ قالاسىندا ەنگىزىلدى. قازىردىڭ وزىندە ونىڭ تيىمدىلىگى انىق بايقالىپ وتىر. اۆتوبۋستار جاڭاردى، سانى كوبەيدى. حالىق قوعامدىق كولىكپەن ءجيى جۇرە باستادى»، - دەيدى جاننا اقجانوۆا.
شىنى كەرەك، استانا اكىمدىگىنىڭ بۇل باستاماسى ويعا قونىمدى. سەبەبى بيلەتكە اقشا تولەپ، ونىڭ بيۋدجەتكە جەتكەنىن كۇتكەنشە بىردەن ورتاق قازىناعا اۋدارا سالعان ءتيىمدى. سوسىن قالادا تۇراتىن ءبىر وتباسى ايلىق ابونەمەنتكە 30-40 مىڭ تەڭگە (اسەت ورەنتاي ۇلى ايتقانداي - اۆت. ) جۇمساماسا دا، بارلىعى ءۇشىن 3857 تەڭگەنى تولەپ بەرگەن الدەقايدا ۇنەمدى بولادى. ءبىر ۇيدە ەكى ابونەمەنت (ەكى «پروەزدنوي» - 15000 تەڭگەگە) الىنعان كۇننىڭ وزىندە جاڭا جۇيەنىڭ تيىمدىلىگى انىق كورىنىپ تۇر. دەگەنمەن، اۆتوبۋسقا مىنبەيتىن ادامداردى، ياعني جەكە كولىگى بارلاردى دا ەسكەرۋ كەرەك. قازىرگى كەزدە وسى ساناتتاعى ازاماتتاردىڭ جاڭا باستاماعا قارسى ەكەنى بايقالادى. استانادا ونداي ادامداردىڭ سانى 300 مىڭنان اسادى. دەمەك، ولاردىڭ قولداۋى بولماي، جاڭا باستامانى ىسكە اسىرۋ قيىن.
سوسىن قازىردىڭ وزىندە كوممۋنالدىق تولەمدەر سالاسىندا بورىشكەرلەردىڭ از ەمەس ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون. ال قوعامدىق كولىكتىڭ تولەمى ەنگىزىلسە، بارلىعى ءبىر ادامداي ونى تولەيدى دەگەنگە ءالى دە سەنىم ازداۋ.
اۆتور: ارمان اسقاروۆ
