بالۋان بيىگى
سول وقيعانى قايتا جاڭعىرتىپ كورسەك.
تۇساۋ
1975-جىل جاقسىلىق ءۇشىن ءساتتى بولدى. قولتوقپاقتاي عانا قازاق بالۋانى وداقتىڭ ءتورت جىلدا ءبىر وتەتىن باستى جارىسى - ك س ر و حالىقتارىنىڭ سپارتاكياداسىندا جەكە-دارا شىقتى. ۇشكەمپىروۆكە دەيىن كلاسسيكالىق كۇرەستەن (قازىر گرەك-ريم كۇرەسى) كەڭەس وداعى سپارتاكياداسىن ۇتقان قازاق بالۋانى بولماعانىن ەسكەرسەك، بۇل تابىستىڭ ءباسى قانداي ەكەنىن ۇعۋ قيىنعا تۇسپەيدى.
بۇعان دەيىن ەكى جىل قاتارىنان وداق چەمپيوناتىنىڭ جۇلدەگەرى اتانعان جاقاڭنىڭ كوكەيىندە ەندى وليمپيادا ويىندارىنا، الەم چەمپيوناتىنا بارسام دەگەن ارمان وتى تۇتاندى. سەبەبى، 1976-جىلى مونرەال وليمپياداسى وتەدى.
سپارتاكيادا مەن چەمپيوناتتىڭ «التىنىن» قاتارىنان قانجىعاعا بايلاعان ۇشكەمپىروۆ جەتپىس بەستەگى الەم چەمپيوناتى مەن مونرەال وليمپياداسىنا بارۋدان بىردەن-ءبىر ۇمىتكەر ەدى. ونىڭ ۇستىنە، سپارتاكيادا بىتىسىمەن ك س ر و قۇراماسىنىڭ اعا جاتتىقتىرۋشىسى گەننادي ساپۋنوۆ «وسى بابىنان تايماسا، مونرەال وليمپياداسىنا جاقسىلىق بارادى»، دەگەن.
جەتپىس بەستەگى الەم چەمپيوناتى ەكى-ءۇش ايدان كەيىن مينسكىدە ءوتتى. بۇل سىنعا الەمنىڭ ءۇش مارتە چەمپيونى ۆلاديمير زۋبكوۆ قاتىستى. جارايدى، باپكەرلەر القاسى تاجىريبەلى تارلانعا سەنىم ارتتى، زۋبكوۆ ءتورتىنشى رەت توپ جاردى. جەتپىس التىداعى ەۋروپا چەمپيوناتى لەنينگرادتا ءوتتى. جاقسىلىق تاعى دا قۇرامادان تىس قالدى.
بۇل جولى ساپۋنوۆتىڭ شاكىرتى الەكسەي شۋماكوۆتىڭ جولى بولدى. ا ق ش- تاعى الەم كۋبوگىنان تاعى سىرت قالدى. كوكەيدە كۇمان بوي كوتەرگەن. ءبىرىنشى ءنومىرلى بالۋاننىڭ ءۇش بىردەي رەسمي باسەكەگە ىلىكپەۋى جاقسىلىقتىڭ نىشانى ەمەس. ياعني، وداق قۇراماسىنىڭ باپكەرلەرى مونرەالعا بۇنى اپارمايدى. ساپۋنوۆتىڭ ءسوزى جاي الداۋسىراتۋ عانا. ءدال وسى تۇستا ۋكراينا جاتتىقتىرۋشىلارى قولقا سالدى.
«بىزگە اۋىسساڭ، مونرەالعا باراسىڭ. ءۇي، كولىك، ءبارى شەشىلەدى. قازىرگى ستيپەندياڭنان ەكى ەسە ارتىق جالاقى الاسىڭ». جاقاڭ كادىمگىدەي تولقىدى. ءۇي مەن كولىك وزىندە دە بار. كەرەگى - وليمپيادا جولداماسى. ۋكراينداردىڭ «سالەمىن» كوپ جىل «قايرات» قوعامىن باسقارعان قابىش وماروۆ اعاسى ەستىپ قويىپتى.
ءبىر كۇنى ويدا-جوقتا سالىپ-ۇرىپ جەتتى. كەلگەن بويدا زالدا تەر ۇگىپ جۇرگەن ءىنىسىن اينانىڭ الدىنا الىپ باردى دا: «قاراشى، سەن كىمگە ۇقسايسىڭ؟» دەدى. «مەن اجەمنىڭ بالاسىمىن. اجەمە ۇقسايمىن». «سەن دۇرىستاپ قارا، قاي ۇلتقا ۇقسايسىڭ؟» «قازاقپىن، اعا! ونى نەگە سۇرادىڭىز؟» «قازاق بولساڭ، ۋكراينادا اتاڭنىڭ باسى بار ما؟!.» جاقسىلىق قىسىلعانىنان جەرگە كىرىپ كەتە جازدادى...
«ال، بارا عوي كيەۆكە. بار! سەن ولارعا ۋاقىتشا عانا كەرەكسىڭ. سىڭبەيسىڭ ولارعا، سىڭىرمەيدى. ەرتەڭ سپورتتى دوعارعان سوڭ ەشكىمگە كەرەكسىز بوپ، دالادا قالاسىڭ. سوندا ءوزىڭدى الاقانىنا سالىپ، الپەشتەپ وتىرعان تۋعان جۇرتىڭنىڭ بەتىنە قالاي قارايسىڭ؟!..»
ۋكراينا ماسەلەسى وسىمەن ءتامام بولدى.
ءبىرىنشى حاتشىنىڭ قابىلداۋى
ۋاقىت جەلدەي ەسەدى. وليمپيادا جولداماسى كوزدەن بۇل-بۇل ۇشقان. جاقسىلىق قاتتى تورىقتى. ك س ر و قۇراماسىنداعى ۇزەڭگىلەستەرى «تەرپەليۆىي جاك» اتاعان قازاقتىڭ ءتوزىمى ابدەن شەگىنە جەتكەن.
سودان تالايلاردىڭ قولى جەتپەي جۇرگەن ك س ر و قۇراماسىنا ءۇش اي ات ءىزىن سالماي، الماتىدا جاتىپ الدى. بۇرىنعىداي اق تەر، كوك تەر جاتتىعۋ جوق. بىرتە-بىرتە ارقانى كەڭگە سالا باستاعان. ويدا-جوقتا رەسپۋبليكالىق سپورت كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى امانشا اقبايەۆ شاقىرتتى. باردى.
- جاقسىلىق، سەن نەگە جاتتىعۋعا بارماي ءجۇرسىڭ؟ ا- ا... ەرتەڭ دۇرىستاپ كيىنىپ، ماعان كەل، اتاعا بارامىز، - دەدى اقبايەۆ قىسقا قايىرىپ.
جاقسىلىق ءتوراعا ءسوزىنىڭ بايىبىنا بارا قويعان جوق. «اتاسى نەسى»، دەدى دە قويدى. ەرتەڭىنە مەجەلى ۋاقىتتا امانشا سەيسەن ۇلى مۇنى ماشيناسىنا وتىرعىزىپ الىپ، قازاقستان كومپارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتى ورنالاسقان ءزاۋلىم بوز ۇيگە ءبىر-اق تارتتى.
قازىرگى تولەبي مەن ابىلايحان كوشەلەرىنىڭ توعىسىنداعى سۇستى دا ەڭسەلى عيماراتتا بۇلاردى دىنمۇحاممەد قونايەۆتىڭ كومەكشىسى دۇيسەتاي بەكەجانوۆ كۇتىپ الدى.
مۇندايدى كۇتپەگەن جاقسىلىق كادىمگىدەي قوبالجيىن دەدى. الدەن ۋاقىتتا قونايەۆتان «كىرسىن» دەگەن پارمەن جەتتى. اقبايەۆ باستاپ ەكەۋى اتشاپتىرىم كابينەتكە قادام باسقان. ءتوراعانىڭ سوڭىنان ىلەسكەن بالۋاننىڭ تىزەسى دىرىلدەپ قويا بەردى. سان مايداندا سىر بەرمەگەن جۇرەگى كەۋدەسىن جارىپ شىعارداي، بۇلقىنا سوعادى.
قازاقستان كومپارتياسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى دىنمۇحاممەد قونايەۆ ەڭگەزەردەي بوپ قىزمەت ستولىنىڭ قاسىندا تۇر ەكەن. الدەنەگە الاڭداۋلى ءتارىزدى. اۋىر وي قۇرساۋىندا ەكەنىن تۇنجىراعان قاباعى ايتىپ تۇر. ەكەۋىنىڭ سالەمىن قابىل العان قونايەۆ جۇدىرىقتاي جاقسىلىققا توبەسىنەن تونە قاراپ: ءاي، امانشا، چەمپيونىڭ وسى ما؟ ءوزى ءبىر جاپىراق قوي، مىنا دەنەسىمەن قالاي كۇرەسەدى؟ - دەدى اقبايەۆقا قاراتا.
- دىنمۇحاممەد احمەت ۇلى، ءوزى كىشكەنتاي بولعانىمەن، كۇشتى بالۋانىمىز وسى! وسى جىگىتتەن بىردەڭە شىعادى. باتاڭىزدى بەرىڭىز! - ءا- ءا، جارايدى، وتىرىڭدار، - دەدى قونايەۆ ورىندىعىنا جايعاسىپ جاتىپ.
- ال، جاقسىلىق، مەن كۇنىنە ءتورت ساعات ۇيىقتايمىن. ەلىمدى كوركەيتىپ، وركەندەتۋ ءۇشىن جانىمدى سالىپ ەڭبەك ەتىپ ءجۇرمىن. وسىنىڭ ءبارى ماعان وڭاي دەيسىڭ بە؟ ال، سەن نەگە جاتتىعۋعا بارماي ءجۇرسىڭ. قازاققا وليمپيادا چەمپيونى كەرەك! سەنى بولادى دەپ جاتىر عوي. قازىر كەزەك تيمەسە، ەندى ءتورت جىلدان كەيىن تيەدى. دۇرىستاپ دايىندال! مەن سەنى قاداعالاپ وتىرامىن. تەك ادىلدىك بولسىن! تازا بولساڭ، باراسىڭ.
- جارايدى، ءتۇسىندىم، اتا، - دەدى جاقسىلىق قاپەلىمدە اۋزىنا باسقا ءسوز تۇسپەي.
- وزىڭە نە كەرەك، پاتەرىڭ بار ما؟ - بار. - ماشينەڭ بار ما؟ - بار. ءبىراق توزىپ قالىپ ەدى...
- ءاي، امانشا، جاقسىلىققا ماشينا بەر! - دەدى ديمەكەڭ اقبايەۆقا قاراپ.
- ال، ەندى سەن دايىندال. ەكەۋمىزدىڭ ءسوزىمىز بار ەدى...
- جاقسى، اتا، - دەپ جاقسىلىق لىپ ەتىپ ورنىنان تۇردى. قونايەۆتىڭ كابينەتىنەن قانات بىتكەندەي ارقالانىپ، بولەك ءبىر سەزىممەن شىقتى. تۇلا بويى دۋ-دۋ ەتىپ، مىڭعا جالعىز شابارداي شابىنىپ تۇر.
ءيا، ءدال سول مەزەت جاقسىلىق تاۋ قوپارۋعا دايىن ەدى..
ءبيدايىقتىڭ كول جايقاعان جالعىزى
كەڭەس وداعىنىڭ ۇلتتىق قۇراماسىنداعى اتان تۇيەنىڭ بەلىن قايىستىرار جاتتىعۋلارعا قايتا جەگىلگەن.
قۇراماداعى جالعىز قازاق بالۋانى - وسى جاقسىلىق. وتكەن جولىنا، باعىندىرعان بەلەسىنە باعامداپ قاراسا، كلاسسيكالىق كۇرەس مايدانىندا ك س ر و حالىقتارى سپارتاكياداسى مەن چەمپيوناتىن قاتار ۇتقان تۇڭعىش قازاق بالاسى ءوزى ەكەن!
جۇزدەگەن، ءتىپتى مىڭداعان باۋىرلارى اتوي سالعان اسۋ ەمەس پە. سول جىگىتتەردىڭ ىشىنەن جەر جۇزىندەگى ەڭ الىپ يمپەريانىڭ العاشقى قازاق چەمپيونى اتانۋ مۇنىڭ ماڭدايىنا جازىلىپتى. بىلگەن ادامعا وسىنىڭ ءوزى زور مارتەبە.
ەندىگى قارىمى بۇدان دا سەرپىندى بولۋعا ءتيىس. سەبەبى، ەل تىزگىنىن ۇستاعان دىنمۇحاممەد قونايەۆتان باستاپ بۇكىل الاش بالاسى ءوزىنىڭ جانكۇيەرى! ەندى قارىس سۇيەم شەگىنۋگە بولمايدى. قانداي سىناققا دا قاسقيىپ قارسى تۇرادى! جەتپىس جەتىدەگى ك س ر و چەمپيوناتىندا كىلەمگە جولاماعان ءۇش ايدىڭ كەمدىگى قاتتى بىلىنگەن.
ۇشكەمپىروۆ ءۇشىنشى ورىنعا تابان تىرەدى. جەتپىس سەگىزدەگى بىرىنشىلىككە اش بۋراداي بۋىرقانىپ كىرىستى. فينالعا ەركىن جەتكەن. ءبىراق تاشكەنتتىك ۆاسيلي انيكيننىڭ ءبىر يىعى وزىق شىقتى. وداقتىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى كەم دەگەندە ەۋروپا چەمپيوناتىنا بارۋى كەرەك ەدى.
قۇراما جاتتىقتىرۋشىلارى جاقسىلىقتىڭ ورنىنا ەۋروپاعا رەسەيلىك اناتولي ءبوزيندى اپارعان. بوزينگە بۇيىرعانى - كۇمىس مەدال. مۇندايعا ەتى ءولىپ كەتكەن ۇشكەمپىروۆ بوسقا جۇيكە توزدىرعان جوق.
جەتپىس توعىزداعى ك س ر و حالىقتارىنىڭ سپارتاكياداسىندا قارسى كەلگەندى قوعاداي جاپىرا وتىرىپ، فينالدا شۋماكوۆپەن ۇستاستى. بۇل جولى الەكسەيدى جىعاتىنىنا بەك سەنىمدى-ءتىن. ءبىراق تورەشىلەر ەكەۋىنىڭ موينىنا ءۇش-ۇشتەن ەسكەرتۋ ءىلىپ، ايىپ ۇپايدىڭ ازدىعى ەسەبىنەن شۋماكوۆتى التىن تۇعىرعا الىپ شىقتى.
ۇشكەمپىروۆ - كۇمىس جۇلدەگەر! پەندەشىلىك دەگەندى قويساڭىزشى، ك س ر و قۇراماسىنىڭ باپكەرلەرى كەزەكتى ەۋروپا چەمپيوناتىنا تاعى دا اناتولي ءبوزيندى الىپ باردى. ۇشكەمپىروۆتەن ۇتىلىپ جۇرگەن جىگىت قولا مەدالدى قاناعات تۇتتى. جاقسىلىق سابىر ساقتادى. ەشكىمگە رەنىشىن بىلدىرگەن جوق. ءالىپتىڭ ارتىن باققان. «وليمپيادا جىلى» دەگەن ايشىعىمەن سەكسەنىنشى جىل كەلدى.
جيىرما توعىزعا يەك ارتقان جاقسىلىق تاس-ءتۇيىن! وداق چەمپيوناتىنا نە بەل، نە بەلبەۋ كەتەدى، دەپ اتويلاي كىرگەن. اقپاننىڭ ايازدى كۇندەرىندە ءدال ماسكەۋدىڭ تورىنە جايىلعان بوز كىلەمدە ۇشكەمپىروۆ ناعىز كۇرەستىڭ قانداي بولاتىنىن قولمەن قويعانداي دالەلدەپ بەردى.
ءشۇۋ دەگەننەن ءۇش بىردەي قارسىلاسىن بەت قاراتپاي جىققان جاقسىلىق كەزەكتى سىندا رەسەيلىك ۆىلەجانيندى 22:0 ەسەبىمەن ويسىراتا جەڭدى. ودان كەيىن ەۋروپا چەمپيوناتىنىڭ ەكى مارتە كۇمىس جۇلدەگەرى، 26 جاستاعى قازاندىق اناتولي ءبوزيندى 11:1 ەسەبىمەن تاس-تالقان قىلدى.
فينالداعى قارسىلاس - وداق چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى ۆيكتور ساۆچۋك. ناعىز وتتاي جانىپ تۇرعان شاعى، جاسى - 25-تە. ءوزى ماسكەۋلىك سپورتشى. ياعني، ەكەۋى تەڭ تارتىسقان جاعدايدا تورەشىلەردىڭ بۇيرەگى ساۆچۋكقا بۇراتىنى داۋسىز. جاقسىلىق جانىن سالىپ ايقاستى. ساۆچۋكقا سوقىر ۇپاي ۇستاتپاي، 12:0 ەسەبىمەن كۇمانسىز ۇتىپ شىقتى!
ءسويتىپ، جاقسىلىق باتىر ەكىنشى مارتە ك س ر و چەمپيونى اتاندى. قازىر عوي، اللاعا شۇكىر، قازاقتان اي سايىن ازيا چەمپيوندارى تۋ كوتەرىپ جاتقانى. ول كەزدە الاش بالاسىنىڭ كەڭەس وداعىنىڭ چەمپيونى بولۋى تىم سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي ەدى.
ناقتى دەرەككە جۇگىنسەك، سەكسەن ءبىرىنشى جىلعا دەيىن قازاق بالۋاندارىنان جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ (2 رەت) پەن ءشامىل سەرىكوۆ قانا كلاسسيكالىق كۇرەستەن وداق چەمپيونى اتاعىنا قول جەتكىزدى.
وليمپيادا دۋىنا جارتى جىلداي ۋاقىت قالعان. ءبىراق وسى جارتى جىل جاقسىلىقتىڭ جۇيكەسىن قالاي جونعانىن بىلسەڭىز عوي.
جۇيكە جونعان جارتى جىل
قىر استىندا ماسكەۋ وليمپياداسى قىلاڭىتادى. كلاسسيكالىق كۇرەستەن ك س ر و قۇراماسىنداعى ون سالماقتىڭ ەكەۋىن قازاق جىگىتتەرى جامباسقا باسىپ العان. جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ پەن ءشامىل سەرىكوۆ! ءشامىل 1978-1979-جىلدارى قاتارىنان ەكى رەت الەم چەمپيونى اتانعان جامپوز.
57 كەلىدەگى كىلەڭ مىقتىنىڭ ساعىن سىندىرعان ءشامىل وليمپياداعا الاڭسىز ازىرلىككە كىرىسكەن. ال، 48 كەلىدەگى جاقسىلىقتىڭ كوڭىلى الاڭ. سەبەبى، اعا جاتتىقتىرۋشى گەننادي ساپۋنوۆتىڭ قاباعى قىرىستاۋ. ساپۋنوۆقا سالسا، وليمپيادا كىلەمىنە ونىڭ شاكىرتى الەكسەي شۋماكوۆتىڭ شىققانى جاقسى.
جاتتىعۋ جيىنىندا جاقسىلىق باستى قارسىلاستارىن تەگىس جەڭىپ شىقتى. شۋماكوۆ، بوزين، ساۆچۋك، انيكين، كازاراشۆيلي. كىلەڭ سەن تۇر، مەن اتايىن سايىپقىراندار. ءبىراق ەشقايسىسى ۇشكەمپىروۆتەن اسا العان جوق. سەكسەنىنشى جىلدىڭ ساۋىرىندە جاقسىلىق چەحوسلوۆاكياعا - ەۋروپا چەمپيوناتىنا اتتاندى.
قانشاما جىل جالىنان سيپاتپاعان قۇرىلىق بىرىنشىلىگىن قارقىندى باستاعان. فينالعا دەيىن ەشكىمدى دارگەيىنە كەلتىرگەن جوق. ال، باس جۇلدە ءۇشىن تالاستا الەم چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى، پولياك رومان كەرپاچپەن بەتپە-بەت قالدى. بەلدەسۋ بىتۋگە ون سەكۋندتاي قالعاندا روماننان ءبىر ۇپاي وزىپ تۇرعان. تىزگىندى تەجەپ، ەسكەرتۋ العاننىڭ وزىندە چەمپيون!
ءبىراق تالاسسىز ۇتسام دەگەن نيەتپەن كەرپاچقا وقشا اتىلدى. قاس-قاعىمدا پولياكتى يىقتان اسىرا ديىرمەن ادىسىنە ىڭعايلاي بەرگەندە، باس بارماعى قارسىلاسىنىڭ تريكوسىنا ءىلىنىپ قالىپ، تۇبىنەن مورت سىندى.
ءبىزدىڭ بالۋان قولىن اۋىرسىنا ەڭكەيە بەرگەندە، كەرپاچ تۋ سىرتىنا شىعىپ ۇلگەردى. ءسويتىپ، الاقاندا تۇرعان التىن مەدال سۋسىپ كەتتى. ءىشى قان جىلادى. ەلگە ورالعان سوڭ ۇشكەمپىروۆ توڭىرەگىندەگى اڭگىمە قايتا گۋلەدى. «ەۋروپادا كۇمىس العان ادام وليمپيادانى قالاي ۇتادى؟» وسى جەلەۋمەن باس جاتتىقتىرۋشى 48 كەلىدەگى بالۋانداردى تاعى ءوزارا سىناپ كورۋگە بەل بۋعان.
جاقسىلىق تاعى دا سىپىرا جەڭدى. ءدال وسى جەردە وليمپيادا جەڭىمپازى، الەم چەمپيونى الەكسەي شۋماكوۆ مارتتىك تانىتتى. «بۇل جولى جاقسىلىق بارىمىزدەن كۇشتى، باعىن بايلامايىق»، دەپ ەر جىگىتكە ءتان مىنەزبەن ءادىلىن ايتقان. شۋماكوۆتىڭ مارتتىگى جاقسىلىقتىڭ جولىن اشقانداي ەدى. ءبىراق باپكەرلەر القاسى كەسىمدى ءسوزدى ايتۋعا اسىعار ەمەس.
ءبىر كۇنى ويدا-جوقتا ون سەگىز جاستاعى گرۋزين بالۋانى تەمو كازاراشۆيلي شىقتى جۇلقىنىپ. مۇندايدا گرۋزيندەر كەرەمەت ۇيىمشىل عوي. تەمونىڭ ۇستازى، ءبىر كەزدەگى الەم چەمپيونى رومان رۋرۋا باس جاتتىقتىرۋشى گەننادي ساپۋنوۆتىڭ جاقىن دوسى.
ساپۋنوۆ رۋرۋانىڭ ءسوزىن جەرگە تاستاي الماي، جاقسىلىق پەن تەمونى جاتتىقتىرۋشىلار القاسىنىڭ داۋىسىنا سالدى. مىنە، قىزىق، 6:2 ەسەبىمەن كازاراشۆيلي ۇتىپ كەتتى. قازاقستاننىڭ ك س ر و قۇراماسىنداعى جاتتىقتىرۋشىسى، الەمگە ايگىلى مامان ۆاديم پساريەۆ داۋىس بەرۋ ناتيجەسىن ەستىگەندە، ەسىنەن تانىپ قالا جازدادى.
ال ۇشكەمپىروۆتىڭ جاعدايىن سۇراماي-اق قويىڭىز. مىنا جاعداي جانىن جەگىدەي جەپ بارا جاتسا دا، جاقسىلىق ەشكىمگە سىر بەرگەن جوق. قارسىلاستارىنا سالقىن قاباق تانىتپاي، ءۇن-ءتۇنسىز جۇرە بەردى.
وليمپيادا باستالۋعا جارتى ايداي ۋاقىت قالعاندا كۇرەسەتىن بالۋاندار جاريا بولدى. توعىز سالماقتاعى مىقتىلاردىڭ اتى اتالىپ، ەڭ جەڭىل سالماق قانا بەلگىسىز جاعدايدا قالعان. جاقسىلىقتا مازا جوق. سەڭ سوققانداي كۇيگە تۇسكەن. قۇراما جاريا بولعان سوڭ اراعا ەكى كۇن سالىپ، بازاعا ك س ر و سپورت كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى اناتولي كولەسوۆ كەلدى.
كۇرەس جولىن قازاق ەلىندە، ايگىلى باپكەر پەتر ماتۋشاكتىڭ قول استىندا باستاعان كولەسوۆ الەمنىڭ ءۇش مارتە چەمپيونى.
بۇگىندە وداق مويىنداعان ءداۋ باستىق. بۇل كەلىسى تەگىن ەمەس، جاتتىقتىرۋشىلار القاسىنىڭ الدىندا جاقسىلىقتىڭ جاعدايىن تالقىعا سالۋعا ادەيى كەلگەن ەكەن. ءىستىڭ انىق-قانىعىنا جەتكەن كولەسوۆ قانشاما ۋاقىت جۇيكەنى جۇندەي تۇتكەن ماسەلەگە نۇكتە قويىپ كەتتى.
ۇشكەمپىروۆ وليمپيادا كىلەمىنە شىعاتىن بولدى! مىنە، ادامعا اقىل ايتۋدان، جۇرتتى ادالدىققا ۇندەۋدەن الدىنا جان سالماعان كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ ك س ر و كۇرەس قۇراماسىنداعى سيپاتى وسىنداي ەدى.
قالاۋىم - ءبىر كەسە قىمىز!
ادام تابيعاتى قىزىق قوي. وليمپيادا جولداماسى قولعا تيگەنشە قىزىل تۇلكىدەي كوز ارباسا، ەندى مىڭ باتپان سالماعىمەن بەلىن قايىستىرىپ بارادى. ال، جولداما قولدا! ەندى سول جولداماعا لايىق كۇرەسۋ كەرەك. بۇل ايتۋعا عانا وڭاي.
كەيبىر جىگىتتەر ءتارىزدى ەكى-ءۇش اي الاڭسىز دايىندالساڭ، ءبىر ءسارى. كەيىنگى جارتى جىلدا كوكپارعا تۇسكەن سەركەدەي بولعان جوق پا. جۇيكەسى تۇتە-تۇتە بولعان جاقسىلىق ىشتەي كۇيىپ-جانعانىمەن سىرت كوزگە سابىرلى ەدى.
وليمپيادا جەرەبەسىن سۋىرعان ءساتى ءالى ەسىندە. ون ءۇشىنشى ءنومىر قولىنا تيگەن. الەمنىڭ ەكى دۇركىن چەمپيونى كونستانتين الەكساندرۋ ون ءبىردى الدى. «جولىم نەگە سونشا اۋىر؟!» ءشۇۋ دەگەندە وليمپياداداعى ەڭ كۇشتى قارسىلاس تاپ بولىپ وتىر. الەكساندرۋ 78-79-داعى ەكى الەم چەمپيوناتىنىڭ فينالىندا الەكسەي شۋماكوۆتى سان سوقتىردى ەمەس پە!
بەس رەت ەۋروپا چەمپيوناتىندا جەكە-دارا شىققان جامپوز. كونستانتيننەن قورىققان جوق، قاۋىپتەنگەنى راس. اۆتوبۋستا ەكى دۇركىن وليمپيادا جەڭىمپازى ۆالەري رەزانتسيەۆ جولىعا كەتتى.
«و- و، جاكە، قۇتتىقتايمىن! جەرەبەڭ ساتىمەن ءتۇستى!» جاقسىلىق تۇك تۇسىنبەي، ءداۋ بالۋانعا ءۇنسىز قاراعان.
«جاكە، كوتەر باسىڭدى، كونستانتين ساعان قاراعاندا سالماقتى كوپ قۋادى. سوندىقتان، ەكى ساعاتتا كۇشى قالپىنا كەلۋى قيىن. ءبىرىنشى بەلدەسۋدە ونىڭ تىنىسى اشىلمايدى. كورەسىڭ، سەن ۇتىپ الاسىڭ. قۇتتىقتايمىن!» ۆالەرا اڭقىلداعان قالپى جۇدىرىقتاي جاقسىلىقتى باۋىرىنا قىستى.
ويلاپ قاراسا، رەزانتسيەۆتىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار. كۇرەس باستالۋعا ەكى ساعاتتان از قالدى. بۇل 5-6 كەلىدەن ارىلسا، رۋمىن 7-8 كەلى «قۋدى». ول كۇش-قۋاتىن بويىنا جيناپ ۇلگەرمەيدى. ەندەشە، قاتتى كۇيىنەتىن ەشتەڭە جوق. تولقىماي، بوساڭسىماي، جيناقى كۇرەسۋ كەرەك. ەڭ باستىسى، تايساقتاماۋ قاجەت.
ءزاۋلىم سپورت سارايىنىڭ تورىنە قادام باسقان ساتتە تۇلا بويى الابوتەن دۋ ەتە قالدى. ون بەس مىڭ جانكۇيەردىڭ ون مىڭى قازاق بوپ كورىندى كوزىنە. «جەڭەمىن! - دەدى جاقسىلىق تىستەنىپ. - نە، وسى كىلەمدە ولەمىن!» جاقسىلىق كونستانتينگە قارسى جولبارىستاي شابىنىپ شىقتى.
قارسى الدىمدا الەم چەمپيونى تۇر دەپ، السىزدىك تانىتقان جوق. قۇددى، ءجۇز مارتە جۇلقىسقان سىرالعى قارسىلاسىمەن ۇستاسقانداي، ەركىن سىلتەدى. كەيىنگى ەكى جىلدا جەر جۇزىندە جان بالاسىن شىداتپاعان رۋمىن بالۋانى ماڭدايى تاسقا ءتيىپ، بىلگەنىنەن جاڭىلا بەردى. ءيا، ول جاڭىلايىن دەگەن جوق، ونى جولدان تايدىرعان ءبىزدىڭ جانكەشتى، قايسار باۋىرىمىز بولاتىن.
ۇشكەمپىروۆ الەكساندرۋدان 6:2 ەسەبىمەن باسىم ءتۇستى. سونداعى قۋانعانى ءالى ەسىنەن كەتپەيدى.
ءدال سولاي ومىرىندە شاتتانىپ كورمەپتى. ءدال سول كەزدەگىدەي بار قۋاتىن سارقىپ تاستاپ، شاتقاياقتاعانى ەسىندە جوق. بەلدەسۋ بىتكەن بويدا جاڭا تۋعان قۇلىنداي بۋىن-بۋىنى ءدىرىل قاعىپ، اياعىندا تۇرا السايشى. توبىعى تايىپ كەتىپتى. كەمەرىنەن اسا شالقىعان قۋانىشتان ونى دا ەلەڭ قىلعان جوق. جارتى ساعات ەسىن جيا الماي جاتتى.
ءبىر كەزدە قازاقستان كومسومولىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قۋانىش سۇلتانوۆ جەتتى بال-بۇل جايناپ.
جاقسىلىقتى قۇشاعىنا قىسىپ، ريزالىعىن بىلدىرگەن. سوسىن سەلت ەتكىزەر جاڭالىعىن جەتكىزدى. وسىلاي قاراي قازاق ك س س ر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بايكەن ءاشىموۆ (قازىرگى ۇعىممەن - قازاقستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى) كەلە جاتىر ەكەن.
جاقسىلىق پەن قاسىندا شىر-پىر بوپ جۇرگەن جاناشىر اعاسى قابدەن بايدوسوۆ اڭ-تاڭ. كوپ ۇزاماي قالىڭ نوكەرىمەن بايكەن ءاشىموۆ كىرىپ كەلدى.
- مەنى دىنمۇحاممەد قونايەۆ جىبەردى، - دەدى بايكەن ءاشىموۆ اماندىق سۇراسقاننان كەيىن.
- ول كىسى سەنى ءوزى قاداعالاپ وتىر. قالاي، جاقسىلىق، جەڭەمىز بە؟ - جەڭەمىز، اعا!
- جاقسىلىقتىڭ جانارى جارق ەتە قالدى.
- چەمپيون بولادى دەگەن جىگىتتى جىقتىم. سەنەسىز بە، الەكساندرۋدى ۇتقانىما ءالى سەنبەي وتىرمىن. جاسىم جيىرما توعىزدا. ەندى شەگىنەر جايىم جوق. كوڭىلدەرىڭىزگە شەكسىز ريزامىن!
- جارايسىڭ، باۋىرىم! دىنمۇحاممەد احمەت ۇلى ساعان جانە سەرىك قوناقبايەۆقا زور ءۇمىت ارتىپ وتىر.
- ۇمىتتەرىڭىزدى اقتايمىن، اعا! بۇكىل ەل بوپ قولداپ جاتىرسىزدار. سول ەلدىڭ تىلەگى عوي، ەڭ قيىن اسۋدان استىم. بارىڭىزگە مىڭ دا ءبىر راحمەت! ەلدى ساعىندىم، اعا! اۋىلدى اڭساپ وتىرمىن. جانى قالماي قولداپ جاتقان حالىققا راحمەت! بارىنە سالەم ايتىڭىزدار. اللا قولداسا، ەندى جىعىلمايمىن. نە جەڭەمىن، نە وسى جەردە ولەمىن، اعا! ۇلكەن كىسىگە ءدال وسىلاي دەپ سالەم ايتىڭىز.
- سابىر، سابىر ەت، باتىر!
- ەۋروپادا ەسەم كەتكەن كەرپاچتى دا جىعامىن. سول جولى ءوز قاتەلىگىمنەن ءسۇرىندىم. ەندى ولاي بولمايدى.
- راحمەت، جاقسىلىق! قانداي تىلەگىڭ بار، ساعان نە بەرەيىك، نە سۇرايسىڭ، اينالايىن؟!
- ءبىر تىلەگىم بار، ايتسام، ورىندايسىز با؟ مۇندايدى كۇتپەسە كەرەك، اشىموۆكە ەرىپ كەلگەن جىگىتتەر بۇعان ۇدىرەيىسە جالت قاراستى.
بايكەن ءاشىموۆ جىميعان قالپى جاقسىلىققا سۇراۋلى جۇزبەن قاراعان. ءسال ءۇنسىز قالعان جايدارى جىگىت الدىنداعى اسقار تاۋداي اعاسىنا ەركەلەي ءۇن قاتتى:
- اعا، ءدال وسى جەردە ءبىر كەسە قىمىز بولسا عوي، شىركىن! بايكەن اعاسى ءبىر راحاتتانىپ كۇلدى دەيسىڭ! جىگىتتەردىڭ دە ەزۋىنە كۇلكى ۇيىرىلگەن. ءبۇتىن ءبىر ۇلتتىڭ اقجارما كوڭىلى مەن تاڭعى شىقتاي ءموپ-ءمولدىر سەزىمىن جەتكىزگەن اعالاردان كەيىن جاقسىلىقتىڭ جان-دۇنيەسى الاپات كۇي كەشكەن.
تۇتاس ءبىر حالىقتىڭ قۋاتى بويىنا دارىعانداي، ءاي ءبىر، بۋىرقاندى دەيسىڭ. كوڭىلدە تيتتەي دە كۇمان جوق. عايىپتان الدەبىر كۇش قولتىعىنان دەمەپ تۇرعانداي. سول ەكپىنمەن وليمپيادا كىلەمىنە ءۇش مارتە قادام باستى. ۇشەۋىندە دە قارسىلاستارىن سەڭ سوققانداي سانسىراتقان.
الەم چەمپيوناتىنىڭ جۇلدەگەرى، ەۋروپا چەمپيونى رومان كەرپاچتى، الەم چەمپيوناتىندا ولجا سالعان، ەۋروپانىڭ اتاقتى كوكجالدارى ۆەنگر فەرەنتس شەرەش پەن بولگار پاۆەل حريستوۆتى جاقسىلىق كۇمانسىز ۇتىپ الدى.
ءسويتىپ، قولتوقپاقتاي عانا جىگىت بارشا قازاق جۇرتىن شات-شادىمان قۋانىشقا بولەپ، ۇلتىنىڭ سپورت تاريحىنىڭ تورىنەن ءبىر-اق شىقتى. فينالدا تورەشى ىسقىرىق شالىسىمەن تالاي جىلعى بەينەتتىڭ وتەۋىندەي بوپ ەكى كوزىنەن ىستىق جاس پارلادى. بۋىن-بۋىنىنان ءال كەتىپ، بوز كىلەمنەن تۇرا الماي قالعان جاقسىلىقتى ءبىر كەزدەگى ايتۋلى بالۋان قابدەن بايدوسوۆ اعاسى الاقانىنا سالىپ، ايالاي كوتەرىپ اكەتكەن.
سول ساتتە اۋماعى اتشاپتىرىم سارايعا جينالعان مىڭ سان قازاقتان باستاپ الىستاعى الاش جۇرتىنىڭ جانارىنا مونشاق-مونشاق جاس تۇنىپ ەدى-اۋ. سول ساتتەن باستاپ جاقسىلىق تۋعان حالقىنىڭ الاقانىنا قوندى.
اللاعا شۇكىر، سول ابىرويىنا قىلاۋداي داق تۇسىرمەي ءالى ەركەلەپ كەلەدى. ال شيرەك عاسىر بۇرىن ازاتتىعىن العان الاش جۇرتى جاقسىلىقتان كەيىن كۇرەستەن ءبىر وليمپيادا چەمپيونى قاشان شىعادى، دەپ سارعايا توسىپ ءالى ءجۇر...
قىدىربەك رىسبەك
Egemen.kz
