كەڭەستىك كەزەڭدە ۇلتتىق جادىمىز اۋىر سوققى الدى - دارحان قىدىرالى
مۇنداي پىكىردى بۇگىن Sarap Time ساراپشىلار كلۋبىنىڭ «تاريحي سانا جانە قوعامنىڭ رۋحاني قاۋىپسىزدىگى» تاقىرىبىنداعى وتىرىسىندا حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى دارحان قىدىرالى ءبىلدىردى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات.
«بۇگىنگى تاقىرىپ شىن مانىندە وتە وزەكتى. تاريحي سانا جانە قوعامنىڭ رۋحاني قاۋىپسىزدىگى دەپ تە ادەمى قويىلىپتى. شىن مانىندە قوعامنىڭ رۋحاني قاۋىپسىزدىگى وسى تاريحي سانا ارقىلى قالىپتاسادى. ۇلتتىق سانا دا تاريحي سانا ارقىلى قالىپتاسادى. ءاربىر ۇلتتىق يممۋنيتەتى بولادى. سول يممۋنيتەتتى، ۇلتتىڭ كودىن، ۇلتتىڭ جادىسىن ساقتايتىن ول - ۇلتتىڭ زيالىلارى. ۇلتتىڭ زيالىلارىن ساقتاي بىلسەك، وندا ءبىز ۇلتتىڭ كودىن دا، ۇلتتىڭ جادىسىن دا ساقتاي الامىز. ءبىزدىڭ حالقىمىز، ۇلتىمىز وتە كوپ جاراقات العان. سوندىقتان تاريحي جادىسىنا ءبىرشاما ايىرىلىپ قالعان ۇلت. ءبىز كوبىنەسە حاندارىمىزدى ابىلايمەن شەكتەيمىز نەمەسە كوپ جاعدايدا قالماق-جوڭعارمەن شايقاستى ايتامىز. سەبەبى سول 300 جىلعا سوزىلعان قالماق-جوڭعارمەن شايقاس كەزىندە ءبىزدىڭ ۇلتتىق جادىمىز ۇلكەن سوققى العان. ءبىراق سول سوققىنىڭ ءوزى كەڭەستىك كەزدە العان سوققىمىزدىڭ جانىندا بالانىڭ ويىنشىعى سياقتى بولىپ قالادى»، - دەدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا، 1916-جىلى اقپان توڭكەرىسى كەزىندە 1 ميلليون قازاق جەتىسۋدان قىتايعا كوشىپ كەتتى. ال 1917-جىلعى قازان توڭكەرىسى قازاق حالقىنا ۇلكەن ناۋبەت اكەلدى.
«ونىڭ ارتىنان اشتىق كەلدى. جەتىسۋ جەرىندەگى، تۇركىستان گەنەرال گۋبەرناتورلىعىنداعى قازاقتار ءۇشىن اشتىق ەرتە باستالدى. 1917-1918-جىلدارداعى اشتىقپەن تۇرار رىسقۇلوۆتاردىڭ قالاي كۇرەسكەنىن بىلەمىز. ودان بەرگىدەگى 1921-22، 1931-32-جىلدارداعى اشتىق 2 ميلليوننان استام، كەيبىر زەرتتەۋشىلەردىڭ دەرەكتەرىندە 3 ميلليونعا جۋىق قازاقتى جالمادى. وسى رەتتە مىنا ءبىر ءۇزىندىنى وقىپ بەرەيىن. ستالينگە جولدانعان بەسەۋدىڭ حاتىن بىلەسىزدەر. سونىڭ ءبىرى مانسۇر عاتاۋلين 1937-جىلى حالىق جاۋى دەپ قامالعان كەزدە بىلاي دەپ جازعان ەكەن:
«بۇلار حالىق جاۋلارى ەمەس، جاۋ مەنمىن. سوندىقتان مەنى سوتتاڭدار. ءبىراق، مەن دە حالىق جاۋى ەمەسپىن. حالىق جاۋلارىنىڭ جاۋىمىن. ال وندايلارمەن جاۋلاسۋىم 32-جىلى كومانديروۆكامەن قارقارىلىعا بارعانىمدا باستالدى. ماشينادان ءتۇستىم، اينالادا ءتىرى پەندە كورىنبەيدى. ەشتەڭە جوق. ۇزىننان سالىنعان قورا عانا تۇر. ەسىگىن اشسام، ولىكتەر جاتىر. ۇلكەن قورانىڭ ءىشى قاتار-قاتار مايىتتەرگە تولى. كەيبىر ادامداردىڭ كوزدەرى اشىق جاتىر. ءبىراق، ولەتىنى كورىنىپ تۇر. ايقاي-شۋدى ەستىپ سىرتقا شىقتىم. شاشتارى جالبىراپ، كوزدەرى قانتالاعان، قولدارىندا پىشاقتارى بار ايەلدەر جۇرگىزۋشىمە تارپا باس سالدى. اۋەگە وق اتتىم، ولار جان-جاققا قاشتى. جان-جاعىما قاراسام ءبىر وشاقتا ۇلكەن قازان قايناپ، وتتا تۇر ەكەن. بىردەڭە ءپىسىپ جاتىر. قاقپاعىن اشسام قايناپ جاتقان سۋدىڭ ىشىندە جاس بالانىڭ بىردە اياعى، بىردە قولى، بىردە وكشەسى كورىنەدى. مەن سول كەزدەن باستاپ حالىق جاۋى بولدىم». بۇل الاپات اشتىق شىن مانىندە حالىقتىڭ ەڭسەسىن كوتەرمەستەي ۇلكەن سوققى بولىپ ءتيدى»، - دەدى دارحان قىدىرالى.
اۆتور: مارلان جيەمباي
