شەتەل تىلدەرىنە اۋدارىلاتىن شىعارمالاردى ىرىكتەۋ ءادىل جۇرۋگە ءتيىس - جاناربەك ءاشىمجان
سونىمەن قاتار، اۋدارما بيۋروسىن قۇرۋ ماسەلەسى دە كوتەرىلگەن-دى. الداعى ۋاقىتتا قازاقتىڭ قانداي شىعارمالارى شەت ەلدەگى وقىرمانعا تانىستىرىلادى، اۋدارما جۇمىستارى قالاي اتقارىلادى؟ وسى ماسەلە توڭىرەگىندە قازاقستان جازۋشىلار وداعى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، «قالامگەر- مەديا» ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، اقىن جاناربەك سادىقان ۇلى اشىمجانمەن «قازاقپارات» اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى سۇحباتتاسقان بولاتىن.
- جاناربەك سادىقان ۇلى، شەتەل تىلدەرىنە اۋدارىلاتىن شىعارمالاردى ىرىكتەۋ قالاي جۇيەلەنىپ جاتىر؟ تاۋەلسىزدىك جىلدارى قانشا شىعارما اۋدارىلدى؟
- راس، سوڭعى جىلدارى جازۋشىلارعا بيلىك تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلىپ كەلەدى. ايتكەنىمەن، ادەبي اۋدارماعا مەملەكەتتەن تىكەلەي قارجى بولىنبەسە، ونىڭ جۇزەگە اسۋى قيىن. كەڭەس وداعى تۇسىندا ادەبي اۋدارماعا مەملەكەتتەن ارنايى قارجى بولىنەتىن. سونىڭ ارقاسىندا داڭقتى كلاسسيكتەرىمىز: اۋەزوۆ، مۇسىرەپوۆ، سوقپاقپايەۆتار وزگە تىلدەرگە اۋدارىلدى. ولار شەتەلدەرگە مەملەكەتتىڭ اقشاسىمەن 100 مىڭداعان تيراجبەن اۋدارىلىپ، تارالدى. كەڭەس وداعى كۇيرەگەننەن كەيىن، شىعارماشىلىق وداقتار السىرەدى، جازۋشىلاردىڭ قالاماقىسى جويىلدى. بۇل جاعدايدا ادەبي اۋدارما مۇلدەم توقتادى.
- سوندا قازىر ادەبي اۋدارما قالاي جۇزەگە اسىپ جاتىر؟
- قازىر جەكەلەگەن جازۋشىلار ءوز تانىستارى نەمەسە جەكە قارجى مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ، اۋدارتتىرىپ جاتىر. مىسالى، تۇركيادا بەكسۇلتان نۇرجەكەيەۆ، نۇرلان ورازالين، عالىم جايلىباي، ۇلىقبەك ەسداۋلەت، سماعۇل ەلۋباي، ءسابيت دوسانوۆ، جۇماباي شاشتاي، مارحابات بايعۇت، راحىمجان وتاربايەۆ، بەرىك شاحانوۆ سەكىلدى قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارى تۇرىك تىلىنە اۋدارىلىپ، باسىلدى، تاراتىلدى.
بۇعان نەگىزىنەن قولداۋ كورسەتكەن قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىلىگى جانە «تۇركسوي» ۇيىمى بولاتىن. كوبىنە، ەلشىلىكتەر ارقىلى جۇمىس جاسالدى. سوڭعى ۋاقىتتارى مىسالى، 2015 -جىلى 80 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا مۇقاعالي ماقاتايەۆ قىتاي تىلىنە اۋدارىلدى. ونى جازۋشىلار وداعى مۇقاعالي ماقاتايەۆ اتىنداعى حالىقارالىق قورمەن بىرلەسە وتىرىپ، قىتايعا ۇسىنىسپەن شىعىپ، باۋىرجان وسپانوۆتىڭ دەمەۋشىلىگىمەن اۋدارتتى.
سول سەكىلدى، بەردىبەك سوقپاقبايەۆتىڭ، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتىڭ شىعارمالارى اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلدى. بۇل جوبالارعا الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى اماندىق باتالوۆ دەمەۋشى بولدى. راحىمجان وتاربايەۆ قىتاي تىلىنە ءوز شىعارمالارىن اۋدارتتى. ول دا ءوزى دەمەۋشىسىن، اۋدارماشىسىن تاپتى. سوندىقتان، اۋدارماعا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ بولماسا جەكەلەگەن قالامگەرلەردىڭ ءىسى ونبەيدى.
- ەندى الداعى ۋاقىتتا قانداي شىعارمالار اۋدارىلادى؟
- بۇل ماسەلەمەن اينالىساتىن ارنايى ۇلتتىق كوميسسيا قۇرىلدى. ونىڭ سىرتىندا تىكەلەي ادەبي اۋدارماعا بايلانىستى نۇرلان ورازالين جەتەكشىلىك ەتەتىن، وداق جانىندا ساراپشىلار القاسى بەكىتىلگەن. وسى باعىتتا جۇمىستار اتقارىلادى دەپ ويلايمىن.
- ساراپشىلار كوميسسياسىندا قانشا ادام بار؟ ونىڭ قاتارىندا كىمدەر بار؟
- ساراپشىلاردىڭ سانىندا بەلگىلى شەكتەۋ جوق. اۋدارما ماسەلەسى بويىنشا قۇرامىندا مۇرات اۋەزوۆ، تۇرسىنجان شاپاي، سماعۇل ەلۋباي، جۇماباي شاشتاي ۇلى، عالىم جايلىباي، الىبەك اسقاروۆ، ءاليا بوپەجانوۆا، ۇلىقبەك ەسداۋلەت، سۇلتانالى بالعابايەۆ، باقىتجان قاناپيانوۆ، ليۋبوۆ شاشكوۆا، نادەجدا چەرنوۆا، سۆەتلانا انانيەۆا، احمەتجان اشيري، قايرات باقبەرگەنوۆ سىندى قالامگەرلەر بار. وسىعان دەيىن ساراپتاۋ القاسىنىڭ ءۇش جيىنى ءوتتى. اۋدارىلاتىن نەگىزگى اۆتورالاردىڭ تىزىمىنە قاتىستى ۇلكەن تالقىلاۋلار بولدى.
- ءتىزىم قالاي ىرىكتەلەدى؟
- ساراپتاۋ كوميسسياسى شىعارمالاردى ۇسىنادى. كورنەكتى قالامگەرلەرمەن قاتار ايماقتارداعى تالانتتى اقىن- جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارى از ايتىلعان جوق. بۇل ءبىرازعا سوزىلاتىن پروتسەسس. تىزىمگە تالاپ بويىنشا تاۋەلسىزدىكتەن بەرى دۇنيەگە كەلگەن شىعارمالار ەنۋى قاجەت. الايدا، بىزگە بۇرىن اينالىمعا ەنگەن، اۋدارىلعان دايىن شىعارمالاردى بەرۋ قاجەت دەگەن ۇسىنىس تا ءتۇستى. جاستاردىڭ شىعارمالارى دا سىرت قالمايدى. ۇلتتىق كوميسسيا قۇرامىندا قالامگەرلەردەن ۇيىم تاراپىنان نۇرلان ورازالين مەن ۇلىقبەك ەسداۋلەت مىرزالار بار. جالپى، قالامگەرلەر اۋدارما ماسەلەسىنە بايلانىستى ۇكىمەت قولداۋىنا ءوز رازىلىقتارىن بىلدىرۋدە. شىعارمالارىمىز الەمنىڭ التى تىلىنە اۋدارىلادى دەپ جوسپارلانعانىن بىلەسىزدەر. ءبىراق قانشا قالامگەردىڭ تۋىندىسى اۋدارىلادى، ەلۋ مە، ءجۇز ەلۋ مە، ناقتى سانى ازىرگە بەلگىسىز.
- ايتسە دە قالامگەرلەردىڭ قانداي شىعارمالارى اۋدارىلادى؟
- ساراپشىلار كوميسسياسىندا ءبىر پىكىر قايشىلىعى بولدى. مىسالى، الىبەك اسقاروۆ «كىرپىشتەي» ءىرى شىعارمالاردى اۋدارۋدىڭ قاجەتى جوق دەگەن پىكىر ايتتى. ماسەلەن، ءا. نۇرپەيىسوۆتىڭ «قان مەن تەر»، «سوڭعى پارىزىنان» گورى ول كىسىنىڭ جاقسى ءبىر اڭگىمەسىن، بولماسا كەكىلبايەۆتىڭ ءبىر اڭگىمەسىن اۋدارساق دەگەن وي تاستادى. ونى قولداعاندار دا بولدى، قارسى بولعاندار دا بار. مىسالى، جۇماباي شاشتاي ۇلى جازۋشىنىڭ «پاسپورتىنداي» بولعان ەڭ ۇزدىك شىعارماسىن اۋدارايىق دەگەن ۇسىنىس ايتتى.
سوسىن، جاستاردىڭ كىتابىن جەكە-جەكە شىعارعاننان گورى شىعارمالارىن جيناقتاپ، ءبىر انتولوگيا قۇراستىرساق دەگەن ۇسىنىس ايتىلدى. ساراپتاۋ كوميسسياسىندا شىعارمالاردى ىرىكتەۋ كەزىندە الالاۋ، «بارماق باستى، كوز قىستى» اعايىنشىلدىققا جول بەرىلمەي مە دەگەن ماسەلە ايتىلىپ، قاتاڭ سۇزگىدەن وتكىزۋ ماسەلەسى ءسوز بولماي قالعان جوق. ەندىگىسىن ۋاقىت كورسەتەدى.
- وسى جۇمىستارعا ۇكىمەتتەن قانشا قارجى بولىنەتىنى ايتىلمادى ما؟
- ازىرگە قانشا قارجى بولىنەتىنى ايتىلعان جوق. ەڭ قۇرىعاندا، 100 اۆتور اۋدارىلسا، ۇلكەن جۇمىس بولار ەدى.
- جاكە، سۇحباتىمىزدىڭ باسىندا، ءبىرقاتار شىعارمالار شەتەل تىلىنە اۋدارىلعانىن ايتتىڭىز، سول شىعارمالار وزگە ەلدەردە قالاي قابىلداندى؟
- ول تۋرالى ناقتى اقپاراتىم جوق. فرانسۋز تىلىنە اۋدارىلعان شىعارمالار ىشىندە عالىمجان مۇقانوۆتىڭ ەڭبەكتەرىن ايتۋعا بولادى. ول كەزىندە ابايدى، ماحامبەتتى تىكەلەي فرانسۋز تىلىنە اۋداردى. 1997 -جىلدارى اۋدارىلعان ول ەڭبەك جاقسى قابىلداندى. فرانسيادان كەلگەن قالامگەرلەر ءبىرىنشى عالىمجان مۇقانوۆتىڭ اتىن ايتىپ كەلەتىن. وتە ساۋاتتى اۋدارىلعان دەپ ايتاتىن. تاتار، باشقۇرت تىلدەرىنە اۋدارىلىپ جاتىر. عالىم جايلىبايدىڭ شىعارمالارى 13 تىلگە اۋدارىلدى. سونىڭ ىشىندە، باشقۇرت، تاتار تىلىنە وتە ساۋاتتى اۋدارىلعانىن ماماندار ايتتى. ال كەيىنگى بۋىننىڭ ىشىندە داۋرەن بەرىكقاجى، تاناگوز ءىلياسوۆالار سەكىلدى تىكە اعىلشىن، فرانسۋز تىلىنە اۋداراتىن ماماندار بار. الداعى كەزەڭدەردە وسى قالامگەرلەردىڭ قاتارى مولايسا، شەتەل تىلدەرىنە اۋدارىلعان شىعارمالاردىڭ ساپاسى تۋرالى دا تولىققاندى مالىمەت الۋعا بولادى عوي دەپ ويلايمىن. ۇكىمەتكە اۋدارما بيۋروسىن قۇرۋ تۋرالى ناقتى تاپسىرما بەردى. اۋدارما بيۋروسى قالاي قۇرىلادى؟ بۇل ازىرشە سۇراق كۇيىندە عانا تۇر. الداعى ۋاقىتتا شەشىمىن تابۋعا ءتيىس.
- ۋاقىت ءبولىپ سۇحباتتاسقانىڭىزعا راحمەت.
اۆتور: الماس مۇقاش ۇلى
