قازاق ءتىلى استرونوميا تەرميندەرىنە وتە باي

استانا. قازاقپارات - قازاق ءتىلىنىڭ استرونوميالىق تەرمين قورى اعىلشىن، ورىس تىلدەرىنىڭ تەرمين قورىنان اناعۇرلىم باي.

ا. بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، پروفەسسور، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ەردەن قاجىبەك وسىنداي پىكىر ءبىلدىردى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات. استاناداعى تەرمينجاسام ماسەلەلەرىنە ارنالعان رەسپۋبليكالىق سەمينار- كەڭەستە عالىم قازاق تىلىندە استرونوميا، گەولوگيا جانە گەودەزيا سالالارى بويىنشا تەرمين سوزدەردىڭ مول قورى جيناقتالعانىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.

«ماسەلەن، مەن استرونوميا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورىن تانيمىن. ول قازاق ءتىلىنىڭ استرونوميالىق تەرمين قورى اعىلشىن، ورىس تىلدەرىنىڭ تەرمين قورىنان اناعۇرلىم باي، بۇل قالاي دەپ تاڭعالادى. ەرتە زاماندا كوشپەلىلەردىڭ كارتاسى اسپاندا بولعان دەپ تۇسىندىرەمىن. حالقىمىز استرونوميالىق تەرميندەردى وتە تەرەڭ، ەگجەي-تەگجەيلى دامىتقان. ەڭ قىزىعى، گەولوگيا مەن گەودەزيا تەرميندەرى دە قازاق تىلىندە وتە باي. ءبىز ۇڭعىلاۋ، ۇڭگىلەۋ سەكىلدى قاراپايىم ءبىر سوزبەن بەرەتىن تەرميندەر اعىلشىن، ورىس تىلدەرىندە ءۇش-ءتورت تەرمينمەن بەرىلەدى. سەبەبى، گەولوگيا مەن گەودەزيا - تۇركى حالىقتارىنىڭ ەجەلگى سالالارى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ەردەن زادا ۇلى.

سونداي-اق، ە. قاجىبەك قازاق ءتىلى تەك فيلولوگيا، گۋمانيتارلىق پاندەردىڭ ءتىلى بولىپ قالماۋى ءۇشىن، عىلىم مەن ءوندىرىستىڭ ءتىلىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەسىنە كوڭىل ءبولۋ قاجەتتىگىن باسا ايتتى.

«ءار سالا ءۇشىن تەرمينولوگيا عىلىمىندا دالەلدەنگەن مولشەر بويىنشا، كەمىندە 5 مىڭ، ءارى كەتسە 10-15 مىڭ تەرمين كەرەك ەكەن. ال ءبىز سوڭعى 20-30 جىل ىشىندە 30 مىڭعا جۋىق تەرميندى بەكىتتىك.

قوعامدا 100 سالا بار دەسەك، كەمىندە 500 مىڭ تەرمين كەرەك ەكەن، ءبىز 500 مىڭنىڭ ورنىنا 30-40 مىڭ تەرميندى بەكىتىپ وتىرمىز. ەكىنشىدەن، ءار سالانىڭ تەرمينولوگيالىق قورىندا كەمىندە 5-10 پايىز، ءارى كەتسە 10-20 پايىز ماتەماتيكالىق «سينۋس»، «كوسينۋس»، «كوتانگەنس» سەكىلدى وزگەرمەيتىن كاتەگوريالىق ۇعىمدار بولادى.

ال قالعان 90-80 پايىزىن «قوسۋ»، «ءبولۋ»، «الۋ»، «كوبەيتۋ» سىندى ءتول ءتىلدىڭ نەگىزىندە قالىپتاستىرۋ كەرەك»، - دەدى ول.

ەسكە سالايىق، بۇگىن استاناداعى ق ر ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسىندا «قازىرگى تەرمينجاسامنىڭ باعىتتارىن ايقىنداۋ ماسەلەلەرى» تاقىرىبىندا رەسپۋبليكالىق سەمينار- كەڭەس ءوتتى. وعان ق ر ۇكىمەتى جانىنداعى رەسپۋبليكالىق تەرمينولوگيا كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرى، تەرمينولوگ- عالىمدار، ق ر مينيسترلىكتەرىنىڭ ءتىل سالاسىنا جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى قاتىسىپ، تەرمينولوگيا ماسەلەلەرى جونىندە وي- پىكىر الماستى.

اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى