راقىمجان قوشقاربايەۆتىڭ رەيحستاگقا تۋ تىككەنىن كوردىم - سوعىس ارداگەرى
زەنيتشى ورەل، حاركوۆ، بريانسك قالالارىن ازات ەتۋگە قاتىسىپ، كۋرسك دوعاسىنداعى شايقاستا بولدى. جەڭىستى بەرليندە قارسى الدى. سوعىس ارداگەرى قازاقپارات تىلشىسىنە 1942-1945 -جىلدارى ارالىعىندا مايدان دالاسىندا بولعان كۇندەرىن ايتىپ بەردى.
اجار ورازعاليەۆا اقتوبە قالاسىنداعى سوعىس ارداگەرلەرىنە ارنالعان كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيدە تۇرادى. بۇل ءۇيدى مۇناي كومپانياسى 2003 -جىلى سالىپ، پايدالانۋعا بەردى. ول كەزدە 80 پاتەرلى ءۇيدىڭ ءارقايسىسىندا سوعىستى كورگەن، مايدان دالاسىندا وت كەشكەن ارداگەر تۇردى. بۇگىندە ولاردىڭ ۇشەۋى عانا قالعان. وزگەسى قونىس اۋداردى، دۇنيەدەن وزدى.
«پاتەر كۇيەۋىم، سوعىس ارداگەرى عابيدوللا ورازعاليەۆقا بەرىلدى. ول 1938-1941 -جىلدارى ارالىعىندا وتان الدىنداعى بورىشىن وتەدى. 1941 -جىلى ۇيىنە ورالۋى ءتيىس ەدى. ءبىراق كەنەتتەن سوعىس باستالىپ، كەرى قايتارىلدى. ول 122 ميلليمەترلىك زەڭبىرەكتەن وق اتتى، ونى «سوعىستىڭ قۇدايى» دەپ اتادى. تۇسكەن جەرىنىڭ ءبارىن قازىپ، تىپ- تيپىل ەتەتىن. كەيىن چەليابى قالاسىنان تانك الدىرىپ، سول تانكتىڭ كومانديرى بولدى. عابيدوللا مەرگەن ەدى. ونىڭ بۇل ەرلىگى ەسكەرۋسىز قالعان سەكىلدى. قازىر قولىمىزدا كىتاپ بار. ونىڭ تانكتەن شىعىپ تۇرعان سۋرەتى ساقتاۋلى. 1944 -جىلى تانك ورتەنىپ، اۋىر جاراقاتتان سوڭ ەلگە ورالعان»، - دەپ ەسكە الدى اجار ورازعاليەۆا.
ال زەنيتشى اجار ورازعاليەۆا سوعىسقا 18 جاسىندا اتتانعان. 1941 -جىلى كەش قالىپ، 1942 -جىلدىڭ تامىز ايىندا قۇربىسى جانيا بەرنيازوۆانىڭ «سوعىسقا الىپ جاتىر» دەگەن حابارىن ەستىدى. ولار ويلانباستان ءبىر شەشىمگە كەلدى، مايدانعا بىرگە اتتاندى.
«مەن ەسەپشى بولىپ جۇمىس ىستەدىم. قۇربىمنان حابار الىپ، اسكەري كوميسسارياتقا باردىم. ءوتىنىش جازىپ، 4-5 قىز قابىلداندى. سول كەزدە اتىراۋ ستانساسىندا ستالينگرادتان كەلگەن پويىز تۇردى. پويىزدا 416 زەنيتتى ارتيللەريالىق ديۆيزيون بولدى. ءبىزدى سول ديۆيزيونعا قوسىپ، ءبىر اي دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزدى. اتىراۋدا جۇرگەن كەزدە ۇزىن شاشىمدى جۋىپ، تاراپ، ءوردىم دە قيعىزدىم. شاشىمدى «ساقتاي الساڭدار، ساقتاپ قويىڭدار» دەپ تاپسىرىپ كەتتىم. كەيىن ەر بالالاردىڭ ۇلگىسىنە سالىپ قيدىرىپ، جاڭا كيىم الدىم. ال ناعىز سوعىسقا 1943 -جىلى كۋرسك قالاسىندا ارالاستىق»، - دەپ ەسكە الدى وتكەن كۇندەرىن سوعىس ارداگەرى.
كۋرسك قالاسىنداعى سوعىس ءۇش ايعا سوزىلدى. ايگىلى كۋرسك دوعاسىنداعى شايقاستى وتكەرگەن ارداگەر كۇنى-ءتۇنى ۇيىقتاماي، زەڭبىرەكتى قۇشاقتاپ وتىراتىنىن، ءۇش اي بويى اياق كيىمىن شەشپەي، سوعىس دالاسىندا تاماقتاناتىنىن ايتتى.
«ادام ۇيقىسىز جۇرسە ولمەيدى ەكەن. كۋرسك دوعاسى شايقاسى كەزىندە 9 قىز ءبىر زەڭبىرەكتەن وق اتىپ، ۇشقان ۇشاقتاردى قۇلاتامىز. ولاردىڭ جارىلعىش زات تاستاۋىنا كەدەرگى كەلتىرەمىز. كۇندە بومبا، كۇندە ءورت. كەيىن كەڭەس اسكەرى شابۋىل جاساۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. سول كەزدە نەمىستەردىڭ قولاستىنا ءوتىپ كەتكەن ورەل، حاركوۆ، بريانسك قالالارى ازات ەتىلدى. كەيىن ءبىزدى كيەۆ قالاسىنا جىبەردى. سول جەردە جاقىن قۇربىم جەمىسپەن قوشتاستىم، ءوزىم دە جارالاندىم. وتا جاسالىپ، دەنەمنەن تەمىردىڭ سىنىعى الىندى»، - دەدى اجار ورازعاليەۆا. اۋىر جارالانعان جاۋىنگەر مايدان دالاسىن تاستاپ كەتكەن جوق. ەس جيناپ، بويىن تىكتەگەن سوڭ قايتا سوعىسقا ارالاستى. رۋمىنياعا بارىپ، 1945 -جىلى بەرلينگە باعىت الدى. سول جەردە جەڭىس تۋىنىڭ تىگىلگەنىن كورىپ، قۋانىش مەرەكەسىن تويلادى.
«بەرلينگە بارعان سوڭ 7 -مامىر كۇنى نەمىس كۇشىنىڭ السىرەگەنىن ەستىدىك. ال 8 -مامىر كۇنى تۇنگى ساعات 2 دەن كەتە بىزگە قاراي جۇگىرىپ كەلە جاتقان مايوردى كوردىم. سول كەزدە مەن تۇنگى كۇزەتتى قابىلداپ جاتقان ەدىم. اي جارىق. قۋانعانىمنان قىزداردى وياتتىم. ولار سەنبەدى. كەيىن ءبارى ورىندارىنان تۇرىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى قۇتتىقتادىق. ۇيگە ورالىپ، باۋىرلارىمىزدى كورەتىن كۇنگە جەتكەنىمىزگە تاۋبە دەدىك. ال 9 -مامىر كۇنى نەمىستىڭ بەرىلگەنىن بينوكل ارقىلى كوردىك. قىزدار بينوكلدى ءبىر- بىرىنەن الما- كەزەك الىپ، راقىمجان قوشقاربايەۆتىڭ كومانديرى ونىڭ قولىنا تۋ ۇستاتىپ، شىعارىپ سالعانىن دا كوردى. قوشقاربايەۆ سول كەزدە بارىمەن قوشتاسىپ كەتتى. كەيىن تۋ تىگىلىپ، جولداستارى ونى اسپانعا لاقتىرىپ، قۇتتىقتادى»، - دەدى اجار ورازعاليەۆا.
93 جاستاعى اجە «نەگە سوعىسقا باردىم؟» دەگەن سۇراقتى ءوز-وزىنە قويعان ەمەس. ول سوعىسقا بارىپ، ەلىن قورعاۋدى، ازاماتتىق پارىزى سانادى. «سوعىس بىتكەن سوڭ پويىزبەن، كەمەمەن اتىراۋعا جەتتىم. ول كەزدە ءار سولداتتى كۇتىپ الىپ، ۇيىنە اپارىپ تاستايدى ەكەن. اكە- شەشەمىز جازعى قونىسقا كەتكەن. الدىمنان ءىنىم مەن ءسىڭلىم شىقتى. اجەم قۋانىشتان ەس-ءتۇسسىز جاتتى. كوتەرىپ الىپ، بەتىنەن ءسۇيدىم»، - دەدى سوعىس ارداگەرى.
1945 -جىلدىڭ قاراشا ايىندا عابيدوللا ورازعاليەۆ پەن اجار ورازعاليەۆا وتاۋ قۇرىپ، 10 بالا ءسۇيدى. قازىر اجار اجە ون بالادان 12 نەمەرە، 15 شوبەرە ءسۇيىپ وتىر.
اۆتور: التىناي ساعىندىقوۆا
