جاڭا جۇيە مەديتسينا سالاسىنداعى «تانىس- تامىرلاستىققا» دا توتەپ بەرە الادى - الماز شارمان
سەبەبى وتاندىق مەديتسينا اتالعان جۇيەگە ابدەن دايىن. قازاقپارات تىلشىسىنە سۇحبات بەرگەن الماز شارمان ساقتاندىرۋ جۇيەسىن ەنگىزۋدىڭ وزەكتىلىگى جايىندا ايتىپ بەردى.
- تاياۋ ارادا ەلىمىزدە مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسى ىسكە قوسىلادى. ءسىز وسى باستاماعا قالاي قارايسىز؟ ودان قانداي ناتيجە كۇتەسىز؟
- مەن اتالعان جۇيەنى تولىعىمەن قولدايمىن. قازاقستاندا مەديتسينالىق ساقتاندىرۋدى ەنگىزەتىن ۋاقىت كەلدى. وتاندىق دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى دا وعان تولىعىمەن دايىن. ماسەلەن، 90-جىلداردىڭ سوڭىندا مەديتسينا سالاسىن باسقارۋدىڭ ورتالىقتاندىرىلعان ءبىر جۇيەسى بولمادى. ءقازىر جاعداي وزگەردى. مەديتسينالىق ساقاندىرۋعا قاجەتتى ورتالىقتاندىرىلعان جۇيە دە قالىپتاستى. ونى مەديتسينالىق قىزمەتتەردى تولەۋ جونىندەگى كوميتەت اتقارادى. دەمەك، مەحانيزم بار. ول - ءبىر. ەكىنشىدەن، بۇگىندە جەكە مەنشىك مەديتسينا سالاسى دا اياققا نىق تۇرىپ، ساپالى قىزمەتتەردى ۇسىنا باستادى. مەن ءوزىم ءدال وسى سالاعا ۇلكەن ءۇمىت ارتىپ وتىرمىن. سەبەبى ءوزارا باسەكەلەستىكتىڭ ناتيجەسىندە ساپا ارتادى، حالىقتىڭ اقشاسى دا ءتيىمدى جۇمسالادى. بىلۋىمشە، مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق قوردا مەملەكەتتىك مەكەمەلەرمەن بىرگە جەكە مەنشىك مەديتسينالىق ۇيىمدار دا تىركەلەدى. بۇل دەگەنىمىز، باسەكەلەستىك بارلىق سالاعا تارالادى. كىمنىڭ قىزمەتى ساپالى بولادى، اقشا دا سوعان جىبەرىلەدى. وندايدا تۇتىنۋشىنىڭ ۇتاتىنى بەلگىلى.
- دەگەنمەن، اتالعان جۇيەنى ەنگىزۋگە ءالى ەرتە دەگەن پىكىر بار...
- مەن ول پىكىرمەن كەلىسپەيمىن. رەفورمانى ەنگىزۋ تۋرالى شەشىم ۋاقىتىندا قابىلدانىپ وتىر. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ قازىرگى ماتەريالدىق- تەحنيكالىق جابدىقتالۋى دا جامان ەمەس. ەندىگى كەزەكتە بيزنەس ۇدەرىستەردى دۇرىس جولعا قويا الساق، قۇبا- قۇپ.
- مىندەتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسى قاي مەملەكەتتەردە جاقسى دامىعان؟
- گەرمانيا سونىڭ ايشىقتى مىسالى بولا الادى. ول جاقتا مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ ىسكە اسىپ جاتقانىنا ءبىراز ۋاقىت بولدى. اتالعان شارالاردىڭ تيىمدىلىگى دالەلدەنىپ وتىر. نەمىس مەديتسيناسىنىڭ ساپالى ەكەنىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. ا ق ش- تا دا مەملەكەتتىك ساقتاندىرۋدىڭ بەلگىلى ءبىر جۇيەسى قالىپتاسقان. الايدا مەديتسينالىق قىزمەتتەردىڭ باسىم بولىگى اقىلى تۇردە كورسەتىلەدى. امەريكادا «Medicarە» اتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ باعدارلاماسى تەك جاسى ۇلكەن ادامدارعا عانا ارنالعان ەدى. ءبىراق ەگدە جاستاعى امەريكالىقتاردىڭ سانى ارتىپ وتىر. سول سەبەپتى مەملەكەتتىك ساقتاندىرۋدىڭ ۇلەسى كۇشەيدى.
- قازىرگى حالىقارالىق تاجىريبەنى ەسكەرسەك، قازاقستاندا جاڭا جۇيەنى تولىققاندى ىسكە قوسۋ ءۇشىن قانشا ۋاقىت قاجەت بولادى؟
- مەنىڭشە، كەم دەگەندە، 10 جىل قاجەت. نەگىزى، مەديتسينالىق ۇيىمدار جاڭا جۇيەگە دايىن. ەندىگى ماسەلە - اقشا جيناۋ. وسى شارالاردى ىسكە اسىرۋعا ۋاقىت قاجەت. سەبەبى بىردەن بارلىعىنان اقشا جينالمايدى. ول راس. سول سەبەپتى مەملەكەت بۇل جەردە بۋفەردىڭ ءرولىن اتقارادى. باس كەزىندە بارلىق شىعىندار تەگىن مەديتسينالىق كومەك اياسىندا، ياعني بيۋدجەتتىڭ ەسەبىنەن وتەلەدى. ونى دا قولدايمىن. ويتكەنى مىندەتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە بىرتىندەپ كوشكەن دۇرىس. حالىق وعان ۇيرەنۋى كەرەك، بارا- بارا مەنتاليتەت تە وزگەرەدى. ماسەلەن، قازىرگى كەزدە مەديتسينالىق مەكەمەنى ءوز ەركىمەن تاڭداۋعا مۇمكىندىك بار. ونى ءبارى بىردەي بىلە بەرمەيدى. سوندىقتان جاڭا جۇيەنى اسىقپاي ەنگىزگەن ءجون. ال، ەڭ باستىسى، ادامدارعا ولاردىڭ قۇقىقتارىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. مەملەكەتتىڭ ەسەبىنەن قانداي شىعىندار وتەلەدى؟ ساقتاندىرۋ اياسىندا اۋرۋدىڭ قاي تۇرلەرىن ەمدەۋگە مۇمكىندىك بار؟ وسىنىڭ بارلىعىن كەڭىنەن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. ارينە، ونداي شارالارعا ءبىر جىل از بولادى.
- سىزدىڭشە، جاڭا رەفورمانى تابىستى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن تاعى نەنى ەسكەرۋ كەرەك؟
- مەنىڭشە، الدىمەن مەديتسينالىق قىزمەتتى ۇسىناتىندارعا بىردەي جاعداي جاساۋ قاجەت، مەملەكەتتىك مەكەمە بولسىن، جەكە مەنشىك ۇيىم بولسىن، بارلىعىنا بىردەي قاراعان ءجون. وسى ماسەلەگە باسا نازار اۋدارعان ماڭىزدى. سەبەبى جەكە مەنشىك مەديتسينا سالاسىندا باسەكەلەستىك بار. وندايدا قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى ارتادى. سوندىقتان جاڭا جۇيەنىڭ بارىنشا اشىق بولعانى دۇرىس، اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى ازايتىپ، بارلىعىنا بىردەي جاعداي جاسالۋى قاجەت. ارينە، حالىق اراسىندا جان- جاقتى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەرەك. ويتكەنى 90-جىلدارى مىندەتتى ساقتاندىرۋدى ەنگىزەمىز دەگەندە حالىق تا، جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى دا ونىڭ ماڭىزدىلىعىن دۇرىس تۇسىنبەي قالدى. سونىڭ سالدارىنان قورعا دۇرىس جارنا دا تۇسپەدى. اقشاسى جەتكىلىكسىز بولعاننان كەيىن جاڭا جۇيە دە ىسكە اسپادى.
- دەگەنمەن، جاڭا جۇيەنىڭ كەمشىلىكتەرى بار ما؟ باستى ارتىقشىلىعى نەدە؟
- مەنىڭشە، مىندەتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنا اقشا جيناۋ ەڭ قيىن جۇمىس بولادى. سەبەبى جۇمىس بەرۋشىلەر ءۇشىن بارلىق ەڭبەكاقى كولەمىنىڭ 2 پايىزىن قورعا اۋدارۋدىڭ ءوزى وڭايعا سوقپايدى. قازىرگى داعدارىس جاعدايىندا بارلىعى اقشانى ۇنەمدەۋگە تىرىسادى. سوندىقتان جۇمىس بەرۋشىلەر تابىسىن جاسىرىپ، جالاقىنى قايتادان كونۆەرتپەن بەرۋدى باستايتىن ءتارىزدى. ال جاڭا جۇيەنىڭ ارتىقشىلىعى جايىندا ايتار بولساق، دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنە تۇسەتىن اقشانىڭ كولەمى ارتادى، اۋرۋحانانىڭ كومەگىنە جۇگىنەتىن حالىق تا ونى بايقايدى.
- جاڭا جۇيەنىڭ اشىقتىعى دەمەكشى، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا تانىس- تامىرلاستىق ارقىلى جۇمىسقا تۇرۋ، سول جۇمىسقا تۇرعىزعانى ءۇشىن «سالەم- ساۋقات» بەرۋ وقيعالارى ازايادى دەپ ويلايسىز با؟
- ءيا. نەگىزى، بۇگىندە دارىگەرگە پارا بەرۋ كوپ ەلدەردە «نونسەنس» رەتىندە قابىلدانادى. سەبەبى جالاقىسى جاقسى دارىگەرلەر پارا المايدى. سوندىقتان مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىن ەنگىزگەندە وسى ماسەلەگە باسا نازار اۋدارعان ءجون. تانىس- تامىرلاستىق ارقىلى جۇمىسقا تۇرۋ وقيعالارى دا بىرتە- بىرتە ازايادى. ويتكەنى قازىردىڭ وزىندە حالىق الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى اقپارات الماسىپ، دارىگەرلەردىڭ كاسىبي دايىندىعىن تالقىلاپ، قاي مەكەمەدە قانداي ماماننىڭ جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىن، جاقسى دارىگەردىڭ قاي جەردە وتىرعانىن دا جاقسى بىلەدى. سونداي ماماندارعا كوپتەپ بارادى.
- بولاشاقتا الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورى جەكە مەنشىك جانە مەملەكەتتىك مەكەمەلەرمەن كەلىسىم جاسايدى. ال سول كەلىسىمگە وتىرعىسى كەلمەيتىن كلينيكالار مەن دارىگەرلەر تابىلسا، قالاي بولادى؟
- ارينە، ولار تابىستان ايىرىلادى. بالكىم، ونداي كلينيكالارىڭ تاريفتەرى تومەن بولاتىن شىعار. دەگەنمەن، جاڭا جۇيەنى دۇرىس رەتكە كەلتىرسە، مەملەكەتتىك مەكەمە بولسىن، جەكە مەنشىك ۇيىم بولسىن، بارلىعىنا مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ اياسىندا قىزمەت كورسەتكەن ءتيىمدى بولادى. - سوندا ءوزارا باسەكەلەستىك قالاي ىسكە اسادى؟ مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ سالاسىداعى رەفورما دارىگەرلەرگە ناقتى نە بەرەدى؟ - باسەكەلەستىكتىڭ باستى كورسەتكىشى سول، پاتسيەنت دارىگەردى، ياعني كلينيكانى دا ءوزى تاڭدايدى. ال مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنداعى اقشا سول كلينيكاعا اۋدارىلادى. وسىلايشا، پاتسيەنت ءۇشىن، وعان قىزمەت كورسەتۋدەن تۇسەتىن اقشا ءۇشىن باسەكەلەستىك كۇشەيەدى. ارينە، وسىنداي نارىقتىق جاعدايدا دارىگەرلەرگە ءتيىستى جالاقى تولەۋ ماسەلەسى دە رەتتەلەدى دەپ سەنەمىن. ايتپەسە، بۇگىندە مىقتى مامانداردىڭ كوبىسى مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە ىستەگىسى كەلمەيدى. ويتكەنى جەكە مەنشىك ۇيىمداردا الدەقايدا كوپ اقشا تولەيدى.
- قازىرگى كەزدە ەمدەۋدەن بۇرىن پروفيلاكتيكاعا باسىمدىق بەرۋ كەرەك ەكەنى جايىندا ءجيى ايتىلادى. ونداي شارالار جاڭا جۇيەنىڭ دامۋىن تەجەپ تاستاماي ما؟
- پروفيلاكتيكالىق مەديتسيناعا باسىمدىق بەرۋ كەرەكتىگى جايىندا مەن ءوزىم تالاي رەت ايتتىم. ەمدەۋدەن بۇرىن اۋرۋدىڭ الدىن العان وڭاي ءارى ءتيىمدى. قازىرگى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا اۋرۋدىڭ تۇرىنە قاراي ەمەس، ادام باسىنا قاراي اقشا تولەۋ تەتىكتەرى قاراستىرىلعان. ارينە، اۋرۋدى ەمدەۋ شىعىندارى سول تولەمنەن اسىپ كەتكەنى مەديتسينالىق ۇيىمدار ءۇشىن ءتيىمسىز. سوندىقتان ولار ادامىڭ اۋرۋحاناعا تۇسپەگەنىن قالايدى. ايتپەسە، ارتىق شىعىن شىعىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن. بۇگىندە ءبىرقاتار مەملەكەتتەردە، سونىڭ ىشىندە ا ق ش- تا ارالاس تاريفتەر مەحانيزمى بار. قازاقستان دا قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتىنىڭ تۇجىرىمداماسىن تالقىلاۋعا كىرىستى. بۇل - وتە ماڭىزدى شارا. ونىڭ نەگىزگى ماقساتى - پروفيلاكتيكا، قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن مەديتسينالىق كومەكتىڭ تەپە- تەڭدىگىن ساقتاۋ. قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى اۋرۋدىڭ الدىن الۋ شارالارى كوزدەيدى. ال مەديتسينالىق كومەك اياسىندا ەمدەۋ شارالارى جۇرگىزىلەدى. ەكەۋى قوسىلعاندا وتە قىزىقتى جۇيە پايدا بولادى.
اۆتور: ارمان اسقاروۆ
