شابا ادەنقۇل قىزى: قازاقتىڭ ءان الەمىن بەسىك جىرلارىمەن تولىقتىرعىم كەلەدى - كەسكىن

استانا. قازاقپارات - تاۋەلسىزدىكتىڭ تاڭى اتقاننان كەيىن ەلگە ورالىپ، حالىق اندەرىن شەبەر ورىنداۋىمەن، كومپوزيتورلىعىمەن كوپشىلىككە تانىلا باستاعان ءانشى، كومپوزيتور شابا ادەنقۇل قىزىن اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.

- اتامەكەنگە كەلگەننەن كەيىنگى ونەر جولىڭىز قالاي باستالدى؟

- مەن اتامەكەنگە 2002 -جىلى شىلدە ايىندا كەلدىم. كەلە سالىپ قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىندا «ءداستۇرلى ءان» ماماندىعى بويىنشا وقۋعا ءتۇستىم. ۇستازىم پروفەسسور، حالىق ءارتىسى قايرات بايبوسىنوۆ. العاشىندا دايىندىق كۋرستى اقىلى تۇردە وقىپ ءجۇرىپ، قايرات اعايدىڭ جەتەكتەۋىمەن «سارىن» انسامبلىندە ءانشى بولىپ جۇمىسقا تۇردىم. ءسويتىپ جەكە ورىنداۋشى رەتىندە سول «سارىندا» كونسەرۆاتورياعا تانىلۋىمنىڭ ارقاسىندا، دايىندىقتىڭ ەكىنشى جىلدىعىندا مەنى اتالعان وقۋ ورىنى گرانتقا اۋىستىردى. بۇنداي باعالاۋ مەنىڭ قازاق ەلىنە كەلگەندەگى ەڭ العاشقى كورگەن جاقسىلىعىم، ماراپاتىم دەپ ايتۋعا بولادى. سودان كەيىن تولىق كۋرسكە ەمتيحان تاپسىرىپ، گرانتپەن ءوتتىم. ونى قىزىل ديپلوممەن ءتامامداپ، ەكى كۋرستاسىممەن بىرگە رەكتوردىڭ ارنايى بولگەن قاراجاتىمەن ماگيستراتۋرانى وقىپ شىقتىق. بۇل مەنىڭ ەلىمىزدەن كورگەن ەكىنشى جاقسىلىعىم دەپ ايتار ەدىم.

- ونەردە العا ىلگەرلەۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە وزگەلەردىڭ قولداۋى قاجەت. سىزگە ۇستازدارىڭىزدان وزگە باسقا ادامدار بولدى ما؟

- مەنىڭ ساحناعا شىعۋىما كومەك قولىن سوزعان ادامنىڭ ءبىرى سول كەزدەگى «تەرىسقاقپاي» تەاترىنىڭ ءارتيسى ۇلان نۇسىپاليەۆ بولدى. «تەرىسقاقپاي» ءار رەتكى كونسەرتتەرىنىڭ ساحناسىنا مەنى شىعارىپ وتىردى. سوندىقتان دا اتامەكەندەگى قاناتقاقتى قادامدارىما كومەكتەسكەن ۇلان نۇسىپاليەۆتەي اعاما ايتار العىسىم كوپ. ارينە وزىمە قول ۇشىن سوزعان ادامدار ۇلان اعامەن عانا شەكتەلگەن جوق. ەڭ العاشقى كەلگەن جىلداردان باستاپ ماعان ايىرىقشا قولداۋ كورسەتكەن ونەر جۇلدىزى مەرۋەرت تۇسىپبايەۆا. ول كىسى 2000- جىلى قىتايعا گاسترولدىك ساپارمەن بارعاندا سول جاقتان مەنىڭ ءان البومىمدى ساتىپ العان. سول البومدا ايتىلعان ءوز تۋىندىم «تۋعان جەر» دەگەن ءانىمدى ورىنداپ جۇرگەن ەدى. كەيىن مەن قازاقستانعا كەلدى دەگەندى ەستىپ، ارنايى ىزدەپ ءجۇرىپ تاۋىپ، ۇيىنە اپارىپ، قوناق ەتىپ، سىي- سياپاتىن بەرىپ قايتاردى. سودان كەيىن تۋعان اپكەم سياقتى ارالاسىپ كەتتىك. مەنىڭ ساحناعا شىعۋىما، اندەرىمنىڭ وڭدەلۋىنە، باسقا دا ءارتۇرلى جاقتاردان كومەكتەسىپ تۇردى.

- ءسىز العاشتا ساحناعا ەسترادامەن كەلگەن ەدىڭىز. كەيىن حالىق اندەرى بويىنشا وقۋ وقىدىڭىز. تاعى ءبىر جاعىنان كومپوزيتورلىق تالانتىڭىزدىڭ بار ەكەنىن بىلەمىز. سول جاعىن جالعاستىرىپ ءجۇرسىز بە؟

 - سازگەرلىگىم تۋرالى ايتار بولسام ول قۇدايدىڭ ماعان بەرگەن ءبىر سىيى بولار دەپ ويلايمىن. دايىندالىپ، ءويتىپ- ءبۇيتىپ ءانشى، ءبيشى بولۋعا بولاتىن شىعار. ال كومپوزيتور بولۋدىڭ ءجونى بولەك. مەن ءان جازايىن دەپ ويلانىپ وتىرىپ جازبايمىن، ءان ويىما وزدىگىنەن كەلەدى. كەلگەن اۋەنگە ولەڭ ىزدەيمىن. ەگەر ول اۋەنگە سايما- ساي ولەڭ تابىلماسا ساحنادا ءان بولىپ شىرقالماي دا جاتادى. سەبەبى اۋەن سوزىنە سايكەس بولۋى كەرەك.

- قازىرگى ۋاقىتتا كومپوزيتور رەتىندە قانشا ءانىڭىز بار؟

- وتىزدان استام ءانىم بار. كوپ اندەرىم ەل الدىندا شىرقالىپ جوعارى باعاسىن الىپ ءجۇر. جۇرەكتەن شىققان اۋەندەرىڭ ەلدىڭ جۇرەگىن تەربەتىپ جاتسا نۇر- ۇستىنە نۇر. بۇل سازگەردىڭ ۇلكەن باقىتى.

- ونەرپاز رەتىندە تۋعان جەرىڭىزدەن تاۋەلسىز قازاق ەلىنە قانداي تارتۋ الا كەلدىم دەپ ويلايسىز؟

 - ءوزىمنىڭ بىرنەشە اندەرىممەن قوسا مەنىڭ ورىنداۋىمدا «كوزىڭنىڭ ءمولدىرىن- اي»، «ءۇري- اي»، ءاپپاقتىڭ ءانى «كوك وزەن» سياقتى اندەردى تانىمالدىققا يە بولدى جانە كورەرمەندەردىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى. سونداي-اق، عۇرىپتىق اۋەندەردىڭ ءبىرازىن (سىڭسۋ، قوشتاسۋ، كورىسۋ ت، ب. ) قايتادان جاڭعىرتتىپ، ساحناعا شىعاردىم.

- تاۋەلسىزدىككە بيىل 25 جىل بولدى. تاۋەلسىزدىكتەن العان شاپاعاتىڭىز جايلى ايتىپ بەرسەڭىز...

- ءيا، ءبىز سياقتى شەكارانىڭ ارعى جاعىندا تۋعان قازاقتار ءۇشىن تاۋەلسىزدىكتىڭ ورنى ەرەكشە. ەگەر قازاق ەلىنە كەلمەگەندە ءداستۇرلى ءان ورىنداۋدا وسى كۇنگى دەڭگەيىمە جەتپەس ەدىم، ءداستۇرلى مۋزىكادان ۇلكەن ءبىلىم الا الماس ەدىم. ەلىمىزدىڭ شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىتتا وسىنشاما ۇلكەن جەتىستىككە جەتۋى ەلباسىنىڭ كەمەڭگەر ساياساتىنىڭ ارقاسىندا بىزدىڭدە تاسىمىز ورگە دومالادى دەپ ايتۋعا بولادى. ماسەلەن الىس، جاقىن شەتەلدەن كەلگەن اعايىندارىمىزدىڭ تۇرمىس جاعدايى ەشكىمنەن كەم ەمەس. بۇنىڭ ءبارى ءبىرىنشى تاۋەلسىزدىكتىڭ، ەكىنشى كەمەلدى ساياساتتىڭ، تىنىشتىقتىڭ ارقاسى.

- الداعى ۋاقىتتا قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟

- وتكەن جازدا تۇمانباي مولداعاليەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان كوپشىلىككە تانىمال «تۋعان جەر» اتتى انىمە بەينەبايان تۇسىردىك. بەينەبايان وزىمە قاتتى ۇنادى. كوپشىلىكتىڭ دە كوڭىلىنەن شىقتى دەپ ويلايمىن. قازىرگى ۋاقىتتا ءومىرىمىز بىرگە بولعاننان كەيىن ونەردە دە بىرگە بولايىق دەگەن ويمەن جولداسىم نۇرلان ەكەۋىمىز دۋەت بولىپ ءان ورىنداپ ءجۇرمىز. اللا قالاسا الداعى ۋاقىتتا ءان البومىمىز جارىققا شىعادى. كەلەر جازعا قاراي كونسەرتتىك باعدارلاماردى قولعا الساق دەپ وتىرمىز. ۇيدە بالا باعىپ وتىرعان كەزدەرىمدە بەسىك جىرلارىنىڭ از ەكەنىنە كوزىم جەتتى. مەن وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولىقتىرۋ ماقساتىندا، حالىق اسپاپتارىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن بالالارعا ارناپ بەسىك جىرىن ورىنداپ شىقپاقپىن. قازاقتا «بالاپان ۇيادان نەنى كورسە، ۇشقاندا سونى ىلەدى» دەگەن ءسوز بار عوي. بالالار بەسىكتەگى كۇنىنەن-اق ەۋروپانىڭ ەلىرمە مۋزىكاسىمەن تاربيەلەنىپ، جەڭىل- جەلپى اۋەندەردى ەستىپ وسسە كەيىن ءوز حالقىن شىن ءسۇيىپ، ءانى مەن كۇيىن بويىنا تەرەڭ سىڭىرە المايدى. ەگەر ساپالى بەسىك جىرلارىن دايىنداپ قويساق، جاس انالار سونى بالالارىنا تىڭداتار ەدى. سول ارقىلى ۇرپاعىنىڭ ساناسىنا حالقىمىزدىڭ اسىل قازىناسىن سىڭىرەر ەدى. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا وسى ءىستى قولعا الۋ ەڭ باستى جوسپارىمنىڭ ءبىرى.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

سۇحباتتاسقان بەيسەن سۇلتان ۇلى