قازاقستان - قاسيەتتى مەكەنىمىز

استانا. قازاقپارات - ەجەلگى تۇران ولكەسىنىڭ ۇلان- عايىر اۋماعىن الىپ جاتقان ۇلى دالا ەلى - قازاقستان رەسپۋبليكاسى بيىل ءوزىنىڭ وركەندى اسۋ، مەرەيلى بەلەسىن اتاپ وتۋدە.

ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى بارشا حالقىمىز ءۇشىن ەلەۋلى كەزەڭ، ەڭسەلى مەرەكەگە اينالۋدا. ويتكەنى، تاۋەلسىزدىك - اتا- بابالارىمىزدىڭ عاسىرلار بويعى اسىل ارمانىنىڭ ءىس جۇزىندەگى كورىنىسى. جۇزدەگەن جىلدار بويعى كۇرەسىنىڭ جارقىن جەڭىسى، ورىندالعان تاريحي اماناتىنىڭ ماۋەلى جەمىسى دەپ باعالاۋىمىز كەرەك.

حالقىمىزدىڭ ومىرىندە بۇرىن- سوڭدى بولماعان بۇل تاريحي ءداۋىر 1991 -جىلعى 16 -جەلتوقساندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن باستالدى. شيرەك عاسىردا الەمدىك دەڭگەيدەگى تۇلعا، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ سىندارلى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان دەموكراتيالىق ساياسي- قۇقىقتىق جۇيەسى بار، ەكونوميكاسى تۇراقتى، حالقىنىڭ ءال- اۋقاتى جوعارى، جاھانعا بەيبىت تىرلىك، بەرەكەلى دامۋىمەن تانىلعان مارتەبەلى مەملەكەت رەتىندە قالىپتاستى.

سوڭعى جىلدارى قازاقستان حالقى جەلتوقسان ايىندا ەلدىك مەرەكەلەردىڭ سالتاناتتى شەرۋىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇنىمەن باستاپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ ۇلىق مەيرامىمەن ۇلاستىرۋدى يگىلىكتى داستۇرگە اينالدىردى. سەبەبى، ەلباسىنىڭ ەرەن ەڭبەگى ارقىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ الىپ بايتەرەگى بوي كوتەرىپ، جايقالىپ جاپىراق جايعانىن جۇرتشىلىق كورىپ- ءبىلىپ، جان- جۇرەگىمەن ۇعىنىپ وتىر.

الەمدىك تاجىريبەدە مەملەكەت قۇرىلىسىنىڭ ەڭ اۋىر ءارى سىندارلى سىناقتارىندا ايرىقشا قاجىر- قايرات، ەرىك- جىگەر تانىتقان تاريحي تۇلعانى ۇلىقتاۋ، تاۋەلسىز ەلدىڭ شاڭىراعىن كوتەرگەن كوسەمگە قۇرمەت كورسەتۋ بەرىك قالىپتاسقان داستۇرلەردىڭ قاتارىنا ەنەدى. بۇل ءداستۇر ءبىزدىڭ ەلدە حالىقتىڭ اينىماس اق ادال نيەت- پەيىلىمەن، ءىلتيپات- قۇرمەتىمەن مەيلىنشە سۋارىلىپ، قازاق ەلىندە بەرىك قازىعىن قاقتى. مەملەكەتتىلىك تاريحى عاسىرلارعا تەرەڭدەگەن وركەنيەتتى ەلدەردىڭ تاجىريبەلەرىن زەردەلەگەندە ⅩⅨ عاسىردا جاڭا باعىتتاعى گەرمانيانىڭ تۇڭعىش كانتسلەرى لاۋازىمىن اتقارعان بەلگىلى مەملەكەتتىك قايراتكەر وتتو فون بيسماركتىڭ: «بوستاندىق - بۇل ءبارىنىڭ بىردەي قولى جەتە بەرمەيتىن كەرەمەت بايلىق» دەگەن ءسوزى ەسكە تۇسەدى.

شىنىندا دا، الەمنىڭ جۇزدەگەن ۇلتتارىنىڭ قاتارىندا ءبىزدىڭ حالىقتىڭ ماڭدايىنا ازاتتىقتىڭ جۇپار اۋاسىن جۇتۋ باقىتى بۇيىرعانىن ەرەكشە ماقتانىش ەتۋىمىز كەرەك. بيىلعى جىلى «بىرلىك پەن جاسامپازدىقتىڭ 25 جىلى» اتتى وتانشىل رۋحتى وياتار ۇرانمەن ءوتىپ جاتقان قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ شيرەك عاسىرلىق بەلەسىنىڭ تۇجىرىمدامالىق نەگىزى ەل دامۋىنىڭ باستى بەس يدەولوگەماسىنا سۇيەندى. ولار: بوستاندىق، بىرلىك، تۇراقتىلىق، جاسامپازدىق جانە وركەندەۋ. ەندى وسى تۇعىرنامالىق باعىتتاردى تاراتىپ كورسەك.

ماسەلەن، بوستاندىق: تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ەلىمىز، قازاقستان حالقى جانە ءاربىر ازامات ءوزىنىڭ بولاشاعىن ءوزى دەربەس قۇرۋدا شىنايى بوستاندىققا قول جەتكىزدى. بىرلىك: تاۋەلسىزدىك العان كۇننەن باستاپ قازاقستان تاتۋلىق پەن دوستىققا نەگىزدەلگەن بارشا حالىقتىڭ بىرلىگىن ءوز دامۋىنىڭ نەگىزى ەتىپ الدى. شيرەك عاسىردىڭ ىشىندە قازاقستان سول قاعيدانى بەرىك ۇستانىپ كەلەدى. تۇراقتىلىق: قازاقستان بۇگىنگى بارلىق جەتىستىكتەرىنە ەڭ اۋەلى ەلدەگى ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك تۇراقتىلىق ارقىلى عانا قول جەتكىزدى. جاسامپازدىق: تاۋەلسىزدىك زامانى - بۇل جاسامپازدىق پەن ۇلى ىستەردىڭ ۇلى جولى. وركەندەۋ: قازاقستان سىندارلى تاڭدالعان دامۋ جولى ارقىلى بارلىق سىناققا توتەپ بەرىپ، سونىڭ ارقاسىندا وركەندەۋگە جانە حالىقتىڭ ءال- اۋقاتىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك الدى. ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ VII- VIII عاسىرلارىندا ءومىر سۇرگەن كونە تۇركى مەملەكەتىنىڭ بيلەۋشىسى بىلگە قاعاننىڭ تاسقا قاشالعان تاعىلىمدى پايىمدارىنىڭ قاتارىندا «ەل بولىپ بىرىگۋدەن اسقان باقىت جوق» دەگەن اسىل تولعامى مۇرا بوپ قالعان ەكەن.

تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ءجۇرىپ وتكەن جولىمىزدا قول جەتكىزگەن تاريحي تابىستارعا شولۋ جاساساق، 25 جىلدىڭ ىشىندە قازاقستان الەمنىڭ ەڭ دامىعان 50 ەلىنىڭ قاتارىنا ەندى، «قازاقستان-2030» ستراتەگياسى مەرزىمىنەن بۇرىن ىسكە اسىرىلدى. قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ ۇزاق مەرزىمدى باعدارلاماسىنا اينالعان «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن، مەملەكەتتىڭ جاڭارۋ جولى «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستىك.

ەل پرەزيدەنتى ءوزىنىڭ تاياۋدا جازىلعان «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» اتتى كىتابىندا: «ۇلت جوسپارى - قازاقستاندىق ارمانعا باستايتىن جول» دەپ اتالعان جولداۋ مەملەكەتتىك يدەيانىڭ ءتۇپقازىعى - ءبىزدىڭ جالپىۇلتتىق اڭسارلى ارماننان باستاۋ الاتىنىن جان- جاقتى اشىپ كورسەتۋگە باعىتتالدى. ءبىز جالپىۇلتتىق ارماننىڭ ورىندالۋى ءۇشىن بار كۇش- جىگەرىمىزدى، ءبىلىم- بىلىگىمىزدى، العان تاجىريبەمىز بەن تۇيگەن ۇلگى- ونەگەمىزدى تولىق ءارى سارقا جۇمسايتىن بولامىز. بۇل اسىل مۇرات - كۇللى قازاقستاندىقتاردى جارقىن بولاشاققا باستاۋدىڭ كەپىلى. ۋاقىت ءبىزدى تاڭدادى! ءبىز سول ۋاقىتقا ەندى ءوزىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ءمورىمىز - تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ اتىن جازدىق»، دەپ اتاپ كورسەتتى.

مەملەكەت باسشىسى بيىلعى جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان «5 ينستيتۋتتىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا 100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىن ورىنداۋدىڭ پراكتيكالىق كەزەڭى باستالعانىن حالىققا جاريا ەتتى. بۇل اسا ماڭىزدى قۇجاتتا كاسىبي مەملەكەتتىك اپپارات قۇرۋ، زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، يندۋستريالاندىرۋ جانە ەكونوميكالىق ءوسىم، بىرتەكتىلىك پەن بىرلىك، ەسەپ بەرەتىن مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋ سياقتى بەس ينستيتۋتتىق رەفورما بەلگىلەنگەن. بۇل رەفورمالاردا ءبىزدىڭ ەلىمىز العا قويعان ءورشىل ماقساتى - قازاقستاندى الەمنىڭ ەڭ وزىق 30 ەلىنىڭ قاتارىنا قوسۋدىڭ ناقتى مەحانيزمدەرى بەلگىلەنگەن. ۇلت جوسپارىندا ءبىزدىڭ ۇزاق مەرزىمدى دامۋ باعدارلامامىز «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن ىسكە اسىرۋدىڭ بارلىق تەتىكتەرى قامتىلعان. ناتيجەسىندە، وتكەن جىلى بۇل باعىتتا اسا جاۋاپتى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، مەملەكەتتى، ەكونوميكا مەن قوعامدى دامىتۋدا جاڭا قۇقىقتىق ورتا قالىپتاستىراتىن 59 زاڭ كۇشىنە ەندى.

بۇل شارالار، ارينە، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ اسقاق ماقساتى بولىپ سانالاتىن وسى عاسىردا الەمنىڭ ەڭ وزىق 30 ەلىنىڭ قاتارىنا كىرۋىمىزگە جول اشۋدا. ەل پرەزيدەنتى بۇل تۇرعىدا: «ءبىز تاۋەلسىزدىكتىڭ 25- جىلدىعىنا جاڭا قازاقستاندىق ارمانمەن اياق باستىق، ونىڭ باستى ماقساتى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان «2050» ستراتەگياسىمەن بارا- بار»، دەپ اتاپ ءوتتى. ۇلت جوسپارى كەلەشەكتە قازاقستاندى ءوزىنىڭ جالعىز وتانى سانايتىن ارمانى- مۇراتى ءبىر حالىقتى بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت قالىپتاستىرۋدىڭ ناقتى باعىت- باعدارىنا اينالدى. جاڭعىرتۋلار قازاقستاندى، ونىڭ ەكونوميكاسىن، مەملەكەت پەن قوعامدى وزگەرتەتىن تاريحي مىندەتتەر كەشەنىن قامتىپ وتىر. ياعني، دۇنيە جۇزىندەگى اسا دامىعان مەملەكەتتەردى بىرىكتىرەتىن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ ستاندارتتارىنا سايكەس كەلەتىن ەلدى دامىتۋ، ەكونوميكالىق ءوسىم مەن بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىرىن جاقسارتۋ ءۇشىن جاڭا لايىقتى جاعدايلار قالىپتاستىرادى. شيرەك عاسىردا ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ كەمەل ساياساتىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزىلگەن ايتۋلى جەتىستىكتەردىڭ قاتارىنا قازاقستاننىڭ حالىقارالىق باستامالارىن ايرىقشا اتاپ كورسەتۋىمىز كەرەك. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان 70-تەن استام حالىقارالىق ۇيىمدارعا مۇشە.

ەلىمىزدىڭ اسا ىقپالدى حالىقارالىق ۇيىمدار - ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمى مەن يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا ءتوراعالىق ەتۋى - قازاقستاننىڭ جوعارى بەدەلىن ايعاقتايدى. ەقىۇ ءسامميتىنىڭ ۇزاق ۇزىلىستەن كەيىن استانادا وتكىزىلۋى - قازاقستاننىڭ وسى ۇيىمعا ءتوراعالىعىنىڭ ايتۋلى ناتيجەسى بولىپ تابىلادى. فورۋمنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قابىلدانعان استانا دەكلاراتسياسى الەمدىك ساياساتقا «ەۋرازيالىق قاۋىپسىزدىك» جانە «استانا رۋحى» ۇعىمدارىندا كورىنىس تاپقان قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا تۇسىنىگىن ەنگىزدى. قازاقستان الەمدىك كونفەسسياارالىق ءۇنقاتىسۋلاردىڭ باستاماشىسى جانە ۇيىمداستىرۋشىسى رەتىندە تانىلدى. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزدەرى ەلدەر مەن وركەنيەتتەر اراسىنداعى بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدىڭ ديالوگتىق الاڭىنا اينالىپ وتىر. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى يادرولىق قارۋعا قارسى جاھاندىق قوزعالىستىڭ كوشباسشىلارى قاتارىنا ەندى.

ك س ر و كۇيرەگەننەن كەيىن، ەلىمىز قۋاتى جونىنەن الەمدەگى ءتورتىنشى زىمىراندىق- يادرولىق ارسەنالعا يەلىك ەتتى. ءبىزدىڭ اۋماعىمىزدا 104 قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق سس-18 زىمىراندارى ورنالاستى. ولارعا 1400 يادرولىق وقتۇمسىق ورناتىلعان بولاتىن. 40 -جىل بويى 500 گە جۋىق يادرولىق جارىلىس جاسالعان پوليگوننىڭ ءۇنى ءبىرجولا ءوشتى. ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءىرى سەمەي يادرولىق پوليگونى ءبىرجولاتا جابىلىپ، يادرولىق قارۋدىڭ الەمدەگى ءتورتىنشى ارسەنالى جويىلدى. قازاقستان الەم تاريحىندا يادرولىق قارۋدان ءوز ەركىمەن باس تارتقان تۇڭعىش ەل بولدى.

مەملەكەتىمىز يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ ءتارتىبىن مۇلتىكسىز ساقتاي وتىرىپ، جەر جۇزىندە جاپپاي قىرىپ- جوياتىن قارۋعا جالپىعا بىردەي تىيىم سالۋ، بەيبىت اتومدى ءقاۋىپسىز پايدالانۋ، حالىقارالىق يادرولىق تەرروريزم قاتەرىنە جول بەرمەۋ جونىندەگى جاھاندىق باستامالاردى ۇسىنىپ كەلەدى. سەمەي پوليگونىن جابۋ تۋرالى ەلباسى جارلىعى بەكىتىلگەن 29 تامىز قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن بۇگىنگى تاڭدا يادرولىق سىناقتارعا قارسى ارەكەتتەردىڭ حالىقارالىق كۇنى بولىپ بەلگىلەندى. بۇل تۋرالى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ ارنايى قارارى قابىلداندى. بۇل ايتۋلى داتانىڭ ادامزات تاريحىنداعى ماڭىزىن ەسكەرە وتىرىپ، بيىلعى جىلى ۆاشينگتوندا وتكەن يادرولىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى IV سامميتتە ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ ءوزىنىڭ جاڭا سىرتقى ساياسي باستاماسى - «الەم. 21-عاسىر» مانيفەسىن جاھانعا جاريا ەتتى. ماڭىزدى قۇجات حالىقارالىق تۇرعىدان كەڭ سەرپىلىس تۋعىزىپ،  ب ۇ ۇ- نىڭ رەسمي قۇجاتتارىنىڭ تىزبەسىنە ەندى. مانيفەست ءوزىنىڭ وزەكتىلىگى مەن مازمۇندىلىعى بويىنشا قازىرگى تاڭدا جەر- جاھاندى الاڭداتىپ وتىرعان اسا ماڭىزدى ماسەلەلەردى قامتۋىمەن بارشا الەم جۇرتشىلىعىنىڭ نازارىنا ىلىكتى. ەلباسىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى تاريحي قۇجاتى قازىرگى كەزەڭدە الەمدىك شيەلەنىستەردىڭ اسقىنىپ كەتكەن تۇسىندا حالىقارالىق جاعدايدىڭ كۇرەتامىرلى ماسەلەلەرىن سيپاتتاپ بەردى.

مەملەكەت باسشىسى دۇنيە جۇزىندەگى دۇمپۋلەرگە سەبەپ بولىپ وتىرعان سان الۋان فاكتورلاردى ساراپتاي وتىرىپ، كوشباسشى ەلدەردىڭ باسشىلارىنا الاڭداۋشىلىقپەن جانە ەرەكشە ىقىلاسپەن قازىرگى الەمدىك قۇرىلىس جۇيەسىندەگى تەڭگەرىمسىزدىكتى ودان ءارى بولدىرماۋعا جانە حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋعا باعىتتالعان ناقتى شارالاردى قابىلداۋعا شاقىردى. مەملەكەت باسشىسى الەمدىك قۇرىلىسقا سىن- قاتەر توندىرەتىن جاھاندىق جانە وڭىرلىك وزگەرىستەر ورىن الىپ جاتقاندىعىنىڭ ءشۇباسىز شىندىعى ايقىن بايقالىپ تۇرعان جاڭا مىڭجىلدىق ماڭىزدى ساياسي، اسكەري جانە گۋمانيتارلىق وقيعالارعا تولى ەكەندىگىن ەسكە سالدى.

ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 70- سەسسياسىندا قازاقستاننىڭ جاھاندىق ستراتەگيالىق باستاما-2045 جوسپارىن جاساۋ باستاماسى جاريا ەتىلدى. بۇل جوسپار سوعىستار مەن جانجالداردىڭ تۇبەگەيلى سەبەپتەرىن جويۋدى كوزدەيدى. بارلىق ۇلتتاردىڭ ينفراقۇرىلىمعا، رەسۋرستار مەن نارىقتارعا تەڭدەي جانە ادىلەتتى قولجەتىمدىلىگى نەگىزىندە دامۋدىڭ جاڭا ءۇردىسىن قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى. ونى ب ۇ ۇ- نىڭ 100 جىلدىعى مەرەيتويىنا قاراي جۇزەگە اسىرۋ ۇسىنىلدى. الەمدە يادرولىق قارۋسىزدانۋعا قاتىستى قازاقستان تاراپىنان جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار جان- جاقتى جالعاسىن تابۋدا.

ايتساق، جىل سايىن 29 -تامىز كۇنى استانادا يادرولىق قارۋسىزدانۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان حالىقارالىق جيىندار ءداستۇرلى تۇردە وتكىزىلۋدە. بيىلعى جىلى وتكەن «يادرولىق قارۋسىز الەم قۇرۋ» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسيادا ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ جاھاندىق قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋدىڭ ادامزاتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزدىلىعىنا توقتالا وتىرىپ، يادرولىق قارۋسىزدانۋ سىيلىعىن تاعايىنداۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. «يادرولىق قارۋسىزدانۋ مەن جاھاندىق قاۋىپسىزدىككە قوسقان ۇلەسى ءۇشىن» سىيلىعىنىڭ العاشقى لاۋرەاتى رەتىندە يوردانيا كورولى ابداللا Ⅱبەلگىلەنگەنىن اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك.

سونىمەن قاتار، پرەزيدەنت جاقىندا جاپونيا ەلىنە جاساعان رەسمي ساپارىندا يادرولىق جارىلىستىڭ قۇربانىنا اينالعان حيروسيما قالاسىنا ارنايى باردى. سول ساپاردا حيروسيما قالاسىنىڭ ءمەرى كازۋمي ماتسۋي ەلباسىنىڭ 1991 -جىلى سەمەي سىناق پوليگونىن جابۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋى، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جانە قارۋسىزدانۋ باعىتىندا كوتەرگەن باستامالارى بۇكىل الەمگە ۇلگى بولعانىن اتاپ ءوتتى. سونداي- اق، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «يادرولىق قارۋسىز الەم قۇرۋ» يدەياسىن كوتەرگەن پرەزيدەنت رەتىندە حالىقارالىق قوعامداستىقتا ۇلكەن رولگە يە بولعانىن ايتىپ، ەلباسىنا «حيروسيما قالاسىنىڭ ايرىقشا قۇرمەتتى ازاماتى» ارنايى اتاعىن بەردى. بۇعان قوسا، جاپونياعا ساپارى بارىسىندا ەلباسى گوي بەيبىتشىلىك قورىنىڭ 2016 -جىلعى «يادرولىق قارۋسىزدانۋ جانە تاراتپاۋ ىسىنە قوسقان ەلەۋلى ۇلەسى ءۇشىن» بەيبىتشىلىك مادەنيەتى ارناۋلى سىيلىعىمەن ماراپاتتالدى. بۇل حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ماراپاتتار ەلباسىنىڭ جاھاندىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە قوسىپ جاتقان تاريحي ەرلىگىنە بەرىلگەن تاعى ءبىر ايرىقشا باعا دەۋىمىز كەرەك. ناقتى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، سەمەي پوليگونىندا جارىلعان 500 دەن استام بومبانىڭ زاردابى حيروسيموعا تاستالعان اتومنىڭ قۋاتىنان 2,5 مىڭ ەسەگە اسىپ كەتەدى ەكەن. بۇل حالقىمىز ءۇشىن وتە اۋىر تراگەديا ەكەنىن ايتۋىمىز كەرەك. سوندىقتان دا، سول ساپاردا ەلباسى جاپون حالقىنىڭ ويلاۋ جۇيەسى قازاقتاردىڭ دۇنيەتانىمىنا جاقىن ءارى ونىمەن ۇندەس ەكەنىن ايتا الامىن. ءبىزدىڭ حالىقتارىمىزدى قيىن دا كۇردەلى، كەيدە ءتىپتى تاقسىرەتتى تاعدىرى تىعىز بايلانىستىرادى. قازاقستان مەن جاپونيا جاپپاي قىرىپ- جوياتىن قارۋدىڭ بۇكىل قاسىرەتىن باستان وتكەردى»، - دەپ اتاپ ءوتتى.

ەگەمەندىكتىڭ ەلەڭ- الاڭىندا ەل پرەزيدەنتىنىڭ «اۋەلى ەكونوميكا، سودان كەيىن ساياسات» دەگەن قاعيداسى بۇگىندە الەمدىك قوعامداستىق دەڭگەيىندە ەرەكشە باعالانىپ، مەملەكەت دامۋىندا ءوزىنىڭ وزەكتىلىگى مەن ومىرشەڭدىگىن ۇدايى دالەلدەپ كەلەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە، قازاقستان تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە ءبىرىنشى بولىپ نارىقتىق ەكونوميكالى مەملەكەت رەتىندە تانىلدى. شيرەك عاسىردا ىشكى جالپى ءونىمى دوللارمەن ەسەپتەگەندە 20 ەسە، ورتاشا ەڭبەكاقى 17 ەسە ءوستى. شامامەن 2 ميلليون جۇمىس ورنى اشىلدى. ەلدەگى كەدەيشىلىك دەڭگەيى 20 ەسە قىسقاردى. ەگەر 90- جىلداردىڭ باسىندا ءاربىر ءۇشىنشى ادام قازاقستاندا كەدەيشىلىك شەگىنىڭ ارعى جاعىندا ءومىر سۇرسە، بۇگىندە كەدەيشىلىك دەڭگەيى %3 دان دا تومەن. رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار 10,5 مىڭ شاقىرىم اۆتوموبيل جولى سالىندى جانە جوندەلدى. يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسى بويىنشا 6 جىلدا 3,8 تريلليون تەڭگەگە 900 جوبا قولدانىسقا ەنگىزىلىپ، 85 مىڭ تۇراقتى جۇمىس ورنى قۇرىلدى. ەلدىڭ حالىقارالىق رەزەرۆىنىڭ كولەمى، ۇلتتىق قور قارجىلارىن قوسا العاندا، 95 ميلليارد دوللاردى قۇراپ، ءى ج ءو- نىڭ %50 ىنا دەيىن ارتتى.

قارجى جانە بانك جۇيەسى، دامۋ جانە ەكونوميكانى باسقارۋ ينستيتۋتتارى قۇرىلىپ، ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋدە. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ىشكى جالپى ءونىمنىڭ كولەمى ونداعان ەسە ارتىپ، جوعارى دەڭگەيگە جەتتى. رەسپۋبليكامىزدا شەتەلدىك قارجىنىڭ ەداۋىر كولەمىن تارتۋعا جانە بىرلەسكەن ەكونوميكالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا ىقپال ەتەتىن قولايلى ينۆەستيتسيالىق احۋال قامتاماسىز ەتىلدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستانعا 255 ميلليارد دوللار تىكەلەي شەتەل ينۆەستيتسياسى تارتىلدى. «بيزنەستى وڭاي جۇرگىزۋ» رەيتينگى بويىنشا ەلىمىز 189 ەلدىڭ ىشىندە 41- ورىن الادى. ەڭبەك رىنوگىنىڭ تيىمدىلىگى بويىنشا قازاقستان 140 ەلدىڭ ىشىندە 18- ورىندا تۇر. شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن «جاسىل ءدالىز» اشىلدى. اگرارلىق سەكتورعا گەرمانيادان، يتاليا مەن قىتايدان ستراتەگيالىق ينۆەستورلار تارتىلدى.

ەلىمىزدە ۇدەمەلى يندۋستريالىق- يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى كەزەڭ- كەزەڭىمەن ىسكە اسىرىلىپ، بۇگىندە ءبىز بۇل باعىتتىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعىنا اياق باستىق. وسىعان وراي، قازاقستان شيكىزاتقا تاۋەلدىلىكتەن ارىلىپ، عىلىمدى قاجەت ەتەتىن ەكونوميكا قۇرۋعا بەل شەشە كىرىستى. ەكونوميكاداعى تۇراقتىلىقتىڭ ارقاسىندا جالاقىنىڭ، زەينەتاقىنىڭ، شاكىرتاقىنىڭ جانە مەملەكەتتىك جاردەماقىنىڭ تۇراقتى ءوسۋى قامتاماسىز ەتىلۋدە. مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ، عىلىم، مادەنيەت جانە سپورت سالالارىنداعى كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردى دامىتۋعا ەداۋىر قارجى بولىنۋدە. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا شامامەن 1400 مەكتەپ پەن 1300 دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارى سالىندى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا الەۋمەتتىك سالا شىعىندارى ءى ج ءو- نىڭ %6- ىنان %10- ىنان استامعا دەيىن ءوستى. قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاشا ءومىر جاسى 72 گە ۇلعايدى. 100 ميلليون شارشى مەتردەن استام تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلىپ، حالىقتىڭ باسپانامەن قامتاماسىز ەتىلۋى ءبىر جارىم ەسەگە ۇلعايدى. مىنە، وسىلاردىڭ ءبارى ەلباسى اتاپ كورسەتكەندەي، ەلىمىزدى «سەرپىلىستى تاريحي داۋىرگە» الىپ كەلۋدە.

سەرپىندى ەكونوميكالىق ورلەۋلەر مەن الەۋمەتتىك وڭ وزگەرىستەردىڭ جۇزەگە اسۋىنا ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ قالىپتاستىرعان حالىقتىڭ بىرلىگى مەن كەلىسىمىن قامتاماسىز ەتكەن بىرەگەي مودەلى سەرپىلىس بەرگەنىن اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. ازاتتىقتىڭ العاشقى جىلدارىندا مەملەكەت قۇرۋشى قازاق حالقىنىڭ سانى جالپى ەل حالقىنىڭ جارتىسىنا دا جەتپەۋى ەگەمەن ەلدىڭ بايراعىن بيىكتەتۋگە ەلەۋلى سىناق بولدى. وسىنداي سىن- قاتەرلى تۇستا پرەزيدەنت مىقتى مەملەكەت قالىپتاستىرۋ جولىندا بارلىق ەتنوستاردىڭ مۇرات- ماقساتتارىن توعىستىرۋدىڭ مۇمكىندىگىن ءىس جۇزىندە دالەلدەپ بەردى. ەلباسى دۇنيە ءجۇزىنىڭ بىردە- ءبىر مەملەكەتىندە تاجىريبەگە ەنبەگەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇرىپ، ەتنوسارالىق قاتىناستاردى جەتىلدىرۋدە ىرگەلى ىستەرگە جول اشتى. وتكەن جىلى بىرەگەي قوعامدىق ينستيتۋتتىڭ قۇرىلعانىنا 20 جىل تولۋىنا وراي قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن 2015 -جىل ق ح ا جىلى دەپ جاريالاندى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا قازاقستان ەتنوساياساتىنىڭ ەلەۋلى ارتىقشىلىقتارى قالىپتاستىرىلدى. ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ ورنىقتى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ازاماتتىق تەڭ قۇقىقتى ىسكە اسىرۋدىڭ تەتىكتەرى جاسالدى. ازاماتتىق قاعيدات نەگىزىندە قازاقستاندىق بىرەگەيلىك پەن بىرلىك قالىپتاستىرىلىپ، نىعايا تۇسۋدە.

قازاقستانداعى ەتنوستاردىڭ وكىلدىگى جانە ولاردىڭ مۇددەلەرىن ىسكە اسىرۋ ەڭ جوعارى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلۋدا - كونستيتۋتسيانىڭ كەپىلى ەل پرەزيدەنتى قحا ءتوراعاسى بولىپ تابىلادى. اسسامبلەيا سەسسيالارىنىڭ شەشىمدەرىن بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قاراۋى جانە ورىنداۋى مىندەتتىلىك رەتىندە بەكىدى. ەل پارلامەنتىندەگى ەتنوستاردىڭ كەپىلدى وكىلدىگى قحا- نىڭ ماجىلىسكە 9 دەپۋتات سايلاۋى ارقىلى قامتاماسىز ەتىلۋدە. «ماڭگىلىك ەل» جالپىۇلتتىق پاتريوتتىق يدەياسىن وزەك ەتكەن قازاقستاندىق بىرەگەيلىك پەن بىرلىكتىڭ قۇندىلىق نەگىزى قالىپتاستىرىلدى. مەملەكەت ەتنوستاردىڭ ءتىلى، داستۇرلەرى مەن مادەنيەتىن دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاسادى جانە قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. بىرەگەيلىك پەن بىرلىكتىڭ قازاقستاندىق مودەلى ازاماتتىق باستاماشىلدىقتىڭ، ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى مەن مەملەكەتتىڭ سىندارلى ديالوگىنىڭ نەگىزىندە دامۋدا. سوعان سايكەس، ءتيىستى نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق اكتىلەر قابىلدانىپ، بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەر مەن ءىرى كاسىپورىندار جانىنان ق ح ا- نىڭ قولداۋىمەن قوعامدىق كەلىسىم كەڭەستەرى قۇرىلدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن 2014 -جىلى ق ح ا قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى ۇيىم رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنان «قوعامدىق كەلىسىم» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى قۇرىلدى. قايىرىمدىلىق، مەدياتسيا تۋرالى زاڭدار قابىلداندى.

«ەگەمەندى ەل كورىكتى، بەتەگەلى بەل كورىكتى» دەمەكشى، مەملەكەتتىڭ تىرەگى، ىرگەتاسى دا، رۋحاني تامىرىمىز دا - اۋىلدا ەكەنى ءمالىم. وتكەن جىلى ەلباسى ۇسىنعان «ۇلى دالا ەلى» ۇعىمىنىڭ استارىنا ۇڭىلسەڭىز، ەڭ اۋەلى كوز الدىڭىزعا التىن دىڭگەك - اۋىل كەلەتىنى اقيقات. ويتكەنى، ۇلتىمىزدىڭ تۇتاستاي گەنوفوندى، رۋحاني تامىرى، مادەني كودىنىڭ ءبارى اۋىلدا جاتىر. تاۋەلسىزدىك اۋىلعا نە بەردى دەگەن سۇراققا كەلسەك، ەڭ اۋەلى اگرارلىق سەكتوردىڭ جاڭا ساتىعا كوتەرىلگەنىن اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. ەلىمىزدە اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن الەمدەگى ەڭ جاقسى جاعداي قالىپتاسقان. قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىنىڭ اۋدانى - 215 ميلليون گەكتار. بۇل - الەمدىك رەسۋرستاردىڭ 4 پايىزدان استامى. قازاقستان ءبىر تۇرعىنعا شاققانداعى ەگىستىك القابىنىڭ اۋدانى جونىنەن الەمدە اۆستراليا جانە كانادامەن بىرگە الدىڭعى قاتاردا تۇر. وڭىرلەردىڭ تابيعي- كليماتتىق تۇرعىدان ءارالۋاندىعى مەن توپىراقتىڭ قۇنارلىلىعى بىزگە ءتۇرلى باعىتتاردا - بيداي، كۇرىش، مايلى داقىل جانە جەمشوپ داقىلدارى، ەت جانە ءسۇت وندىرىسىندە باسەكەگە قابىلەتتى بولۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قازاقستان الەمدەگى ءىرى استىق ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ وندىعىنا كىرەدى. ورتالىق ازيا ەلدەرىنە جىل سايىن 6 ميلليون تونناعا دەيىن، ەۋروپالىق وداق ەلدەرىنە 2 ميلليون تونناعا دەيىن استىق ەكسپورتتالادى. جالپى العاندا، قازاقستان ەكسپورتىنىڭ گەوگرافياسى 70 ەلدى قامتيدى. «اگروبيزنەس-2020» اۋقىمدى باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلۋدا، ونىڭ اياسىندا اگرارلىق ازىق- تۇلىك سەكتورىنا 16 ميلليارد دوللاردان استام قاراجات ينۆەستيتسيالاناتىن بولادى. سوڭعى 4 جىلدىڭ وزىندە مەملەكەت اگروونەركاسىپ كەشەنىنە 5 ميلليارد دوللاردان استام ينۆەستيتسيا سالدى. ەلباسى بۇعان دەيىنگى جولداۋلارىندا ۇسىنعان «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» جوباسى ەلىمىزدىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندە جاڭا مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالاردىڭ بوي كوتەرۋىنە جول اشتى. اۋىلدىق اۋماقتاردىڭ ينفراقۇرىلىمىن قالىپتاستىرۋ جۇمىستارى ءوز ناتيجەسىن بەرۋدە.

اۋىلدىق اۋماقتارداعى فەرمەرلەردى قولداۋ ماقساتىندا قابىلدانعان «سىباعا» ، «التىن اسىق» ، «ىرىس» جانە باسقا دا باعدارلامالار ارقىلى مەملەكەت تاراپىنان نەسيە بەرۋ شارالارى يگىلىكتى جولعا قويىلدى. اۋىل تۇرعىندارىن تازا سۋمەن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان «اق بۇلاق» باعدارلاماسىنىڭ قولعا الىنۋى، مەكتەپكە دەيىنگى جەتكىنشەكتەرگە تاربيە بەرۋگە باعىتتالعان «بالاپان» باعدارلاماسىنىڭ باستالۋى جانە باسقا دا يگىلىكتى ىستەر اۋىلعا دەگەن تاۋەلسىزدىكتىڭ تارتۋى دەپ ەسەپتەۋىمىز كەرەك. اۋىلدىق جەرلەردە قازاق ەلىنىڭ بولاشاق ابايى مەن شوقانى، باۋىرجانى مەن قانىشى ءوسىپ كەلە جاتقانىنا ەشقانداي كۇمانىمىز جوق. سول سەبەپتى، اۋىلدىق اۋماقتاردا ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋگە ءالى دە كوپ كوڭىل بولە بەرۋىمىز كەرەك. جالپى العاندا، اۋىل مەكتەپتەرىنىڭ ماتەريالدىق- تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتىپ، ولاردى بىلىكتىلىگى جوعارى كادرلارمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىسى جالعاسا بەرمەك. سونىمەن بىرگە، اۋىلداردىڭ ينفراقۇرىلىمى مەن الەۋمەتتىك سالاسىن دامىتۋ، قاجەتتى ءبىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت، سپورت نىساندارىن سالۋ، جوندەۋ جۇمىستارى تولاستاماۋى كەرەك. ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ بيىل جەر رەفورماسى جونىندەگى كوميسسيانىڭ جەر كودەكسىنىڭ جەكەلەگەن نورمالارىنا قاتىستى ءموراتورييدىڭ كۇشىندە تۇرۋ مەرزىمىن 2021 -جىلدىڭ 31 -جەلتوقسانىنا دەيىن ۇزارتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇيعارىمىمەن قۇرىلعان جەر رەفورماسى جونىندەگى كوميسسيا قوعامدى تولعاندىرعان پروبلەمالىق ماسەلەلەردى تالقىلاي وتىرىپ، ۇلكەن جۇمىس جۇرگىزدى. ۇكىمەت ەنگىزەتىن جەكەلەگەن زاڭ جوباسىندا كورىنىس تابۋى ءتيىس ءبىرقاتار ۇسىنىستار ازىرلەدى. اتاپ ايتقاندا، ول اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردى بەرۋ پروتسەدۋرالارىن جەتىلدىرۋ، ولاردىڭ ۇتىمدى پايدالانىلۋىنا باقىلاۋدى كۇشەيتۋ ماسەلەلەرىنە قاتىستى.

جالپى، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ وعان ىلەسە كوپتەگەن سالالاردىڭ دامۋىنا جاعداي تۋعىزادى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى ءبىرقاتار قيىندىقتارعا قاراماستان، ەل پرەزيدەنتى مادەنيەت سالاسىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ، ناقتى قولداۋ كورسەتۋدى جولعا قويدى. اتاپ ايتساق، 2003 -جىلى مەملەكەت باسشىسى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا قازاقستاننىڭ مادەني مۇراسىن، گۋمانيتارلىق ءبىلىم قورىن، تاريحي- مادەني جانە ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرىن قالپىنا كەلتىرۋدى، ۇلتتىق ادەبيەت پەن جازۋداعى كوپعاسىرلىق تاجىريبەنى بىرىكتىرۋدى زەرتتەۋدەگى ءبىرىڭعاي جۇيە قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان باعدارلاما جاساۋدى تاپسىردى. تاريحي باستاما بويىنشا تمد ەلدەرىندە بۇرىن- سوڭدى بولماعان «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ كەشەندى تۇردە ىسكە اسىرىلۋى حالىقتىڭ بويىندا رۋحاني سىلكىنىس جاساپ، تاريحي- مادەني قورىمىزدى تولىقتىردى. 2004 -جىلدان - باعدارلامانى جۇزەگە اسىرا باستاعان كەزدەن باستاپ تاريح پەن مادەنيەتتىڭ 78 ەسكەرتكىشىندە رەستاۆراتسيالىق جۇمىستار جۇرگىزىلدى. عىلىمدى جاڭا ارتەفاكتىلارمەن بايىتقان 26 عىلىمي- قولدانبالى، 40 ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى. شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى شىلىكتى مەن بەرەل قورعاندارىنداعى (ب. ز. د. V- III ع ع. ) قازبالار، «سكيف- ءسىبىر اڭ ستيلىنە» نەمەسە ونەرگە جاتاتىن تابىلعان التىن بۇيىمدار الەمگە ايگىلى بولدى. تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا العاش رەت ەلىمىزدەگى ەسكەرتكىشتەردىڭ ماسشتابتى ينۆەنتاريزاتسياسى وتكىزىلدى جانە رەسپۋبليكالىق (218 نىسان) جانە جەرگىلىكتى (11 277 نىسان) ماڭىزى بار تاريح پەن مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءتىزىمى بەكىتىلدى.

قىتاي، تۇركيا، موڭعوليا، رەسەي، جاپونيا، مىسىر، وزبەكستان، سونىمەن قاتار، ا ق ش پەن باتىس ەۋروپاعا عىلىمي- زەرتتەۋ ەكسپەديتسيالار ناتيجەسىندە 5 مىڭنان استام قۇندى تاريحقا، ەتنوگرافياعا، قازاقستان ونەرىنە بايلانىستى ءارحيۆتى قۇجاتتار، قولجازبالار مەن باسپا شىعارىلىمدارى الىندى. العاش رەت «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا قازاق تىلىندەگى تولىمدى گۋمانيتارلىق ءبىلىم بەرۋ قورىن قۇرۋ باستالدى. 537 كىتاپ ءبىر جارىم ميلليوننان استام تيراجبەن شىعارىلدى، ولاردىڭ اراسىندا تاريحقا، ارحەولوگياعا، ەتنوگرافياعا، جاڭا ەنتسيكلوپەديالىق سوزدىكتەرگە بايلانىستى قايتالانباس سەريالار كەزدەسەدى.

اتاپ ايتساق، «بابالار ءسوزى»، «بيبليوتەكا ميروۆوي ليتەراتۋرى»، «يستوريا كازاحسكوي ليتەراتۋرى»، «فيلوسوفسكوە ناسلەديە كازاحسكوگو نارودا س دريەۆنەيشيح ۆرەمەن دو ناشيح دنەي»، «ميروۆايا كۋلتۋرولوگيچەسكايا مىسل»، «ەكونوميچەسكايا كلاسسيكا»، «ميروۆوە فيلوسوفسكوە ناسلەديە» سياقتى قاتارلار بار.

ورتا عاسىرلارداعى اۋەندەردى تەرەڭ زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلدى، ونىڭ ىشىندە كۇيلەر، تاريحي ولەڭدەر. قازاقتىڭ ءداستۇرلى اندەرىنىڭ «ماڭگىلىك سارىن: قازاقتىڭ 1000 كۇي، 1000 ءانى» انتولوگياسى شىعارىلدى. پرەزيدەنت مادەنيەتتىڭ، ادەبيەت پەن ونەردىڭ ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەن تانىمال تۇلعالارىنا ءداستۇرلى ستيپەنديا تاعايىندادى، مادەنيەت وشاقتارى مەن ونەر وردالارىنا مەملەكەت قارجىسىن تيىسىنشە ءبولدىرىپ وتىردى.

قازىر جىل سايىن وسى سالانىڭ بەلگىلى قايراتكەرلەرى مەن جاس تالانتتارىنا ارناۋلى ستيپەنديالار بەرىلىپ كەلەدى. ادەبيەت، كينو، تەاتر ونەرى جاڭا كەزەڭگە كوتەرىلدى. بۇگىندە الەمنىڭ ەڭ داۋلەتتى ادامدارىنىڭ الدىڭعى لەگىندە تۇرعان كومپيۋتەرلىك عۇلاما بيلل گەيتستىڭ ء«بىلىم - باسقارا ءبىلۋدىڭ باستى قۇرالى» دەگەن ءسوزى بار. جاڭا قازاقستاندى زاماناۋي بىلىممەن قارۋلانعان بىلىكتى ماماندار عانا العا وزدىرا الاتىنىن ايقىن بولجاعان ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ وسىدان 23 -جىل بۇرىن تىكەلەي باستاماسىمەن «بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسىن تاعايىندادى. باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلىپ كەلە جاتقان وسى كەزەڭدە 12040 قازاقستاندىق جاسقا ستيپەنديا تاعايىندالدى. سونىڭ ىشىندە، بۇگىندە وسى باعدارلاما ارقىلى 8885 مامان شەتەلدە ءبىلىم الىپ، ولاردىڭ 99 پايىزى جۇمىسقا ورنالاستىرىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە تاعايىندالاتىن ستيپەنديالاردىڭ قولدانىستاعى قادامدارىن قايتا قاراۋدىڭ قاجەتتىگىن ۋاقىتتىڭ ءوزى تالاپ ەتىپ وتىر. سوندىقتان، حالىقارالىق تاجىريبە جان- جاقتى زەردەلەنىپ، ءتيىستى تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى. بىرىنشىدەن، ۇمىتكەرلەرگە ستيپەنديا تاعايىنداۋ مەن مامانداردى دايارلاۋدىڭ ساپاسىنا قويىلاتىن تالاپتار كۇشەيتىلدى. ۇمىتكەرلەردىڭ اكادەميالىق جانە تىلدىك ءبىلىم دەڭگەيلەرىنە قويىلاتىن تالاپتار ارتتىرىلدى. ناتيجەسىندە، 2015 -جىلى IELTS بويىنشا تاپسىرىلعان تەستىڭ ساناتى 3-تەن 5- دەڭگەيگە دەيىن كوتەرىلدى. ەكونوميكا سالالارىنىڭ قاجەتتىلىگىنە تالداۋ جاسالىپ، «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىندا بەلگىلەنگەن باعىتتاردى جۇزەگە اسىراتىن مامانداردى دايارلاۋعا باسىمدىق بەرىلدى. سونداي- اق، ماگيستر دارەجەسىن الۋعا مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى، باق ماماندارى، ينجەنەرلىك- تەحنيكالىق قىزمەتكەرلەرگە ارنالعان جاڭا كۆوتالىق ساناتتار ەنگىزىلدى. ستيپەندياتتاردى وقىتۋ ءۇشىن جوعارى وقۋ ورىندارى ءتىزىمىن جاساقتاۋ تەتىگى قايتا قارالدى. «بولاشاق» باعدارلاماسى ارقىلى ماماندار دايارلاۋدا تەك قانا حالىقارالىق رەيتينگتە العاشقى 100 پوزيتسيانى يەلەنگەن جانە پاندىك رەيتينگتە العاشقى وندىققا ەنگەن ۋنيۆەرسيتەتتەر عانا تاڭداپ الىنۋدا. باعدارلاما اياسىندا قازاقستاننىڭ عىلىمي- زەرتتەۋ الەۋەتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا عالىمدارعا ءبىلىم بەرۋ جانە زەرتتەۋ جۇمىستارى وتاندىق جانە شەتەلدىك ەكى ۋنيۆەرسيتەتتە قاتار جۇرگىزۋ قاراستىرىلعان Split PhD وقىتۋ مودەلى ەنگىزىلدى. بيىلعى جىلدان باستاپ بيزنەستى باسقارۋ سالاسىندا ماماندار دايارلاۋ بويىنشا MBA باعدارلاماسىنىڭ جۇمىسى جانداندىرىلدى. اتالعان باعدارلاما ءۇشىن الەمدەگى ۇزدىك 10 بيزنەس مەكتەپتە وقۋعا 10 ستيپەنديا ءبولىندى. ستيپەنديا تاعايىنداۋ جونىندەگى كونكۋرسقا قاجەتتى قۇجاتتار ءتىزىمى قىسقارتىلىپ، بايقاۋدىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قابىلداۋ كەزىندە بەينەكامەرا ارقىلى قاداعالاپ وتىرۋ ءتارتىبى ەنگىزىلدى. تاۋەلسىز ساراپشىلىق كوميسسيانىڭ قۇرامى جاڭارتىلىپ، وعان مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرمەن قاتار، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ، بيزنەس قۇرىلىمداردىڭ جانە باسقا دا ازاماتتىق قوعامداردىڭ وكىلدەرى ەندى. باعدارلاما شىعىندارىن جۇيەلى تۇردە وڭتايلاندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. 2015 -جىلدان باستاپ اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدىڭ جاڭا مودەلى ەنگىزىلدى. ياعني، 12 ايدىڭ العاشقى 6 ايىن قازاقستاندا، قالعان 6 ايىن شەتەلدە وقىتۋ ۇلگىسى بەكىتىلدى. بۇعان قوسا، قىسقا مەرزىمدى تاعلىمدامالاردى ۇيىمداستىرۋ كولەمى 4,5 ەسەگە قىسقارتىلىپ، اكادەميالىق دايارلاۋعا باسىمدىق بەرىلدى.

بۇگىنگى تاڭدا ەلباسىنىڭ «بولاشاق» ستيپەندياسى ارقىلى ءبىلىم العان ازاماتتاردىڭ قاتارىنان مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى باسقارۋشىلار توبى قالىپتاستى. سونداي- اق، قازاقستاننىڭ عىلىمى مەن ەكونوميكاسىن، ونەرىن وركەندەتۋگە ۇلەس قوسىپ جاتقان دارىندى جاستار دا بارشىلىق. اتاپ ايتساق، الماتى قالاسىنىڭ اكىمى باۋىرجان بايبەك، قازاقستاننىڭ مادەنيەتى مەن سپورتىن وركەندەتىپ جۇرگەن بەلگىلى ديريجەر الان بورىبايەۆ، بوكستان وليمپيادا چەمپيونى سەرىك ساپييەۆ جانە باسقا دا تالانتتى ازاماتتاردى اتاۋعا بولادى. بۇعان قوسا، گوللانديادا دوكتورانتۋرادا وقيتىن قازىبەك تولەۋبايەۆ وسىمدىكتەردى قورعاۋ سالاسىندا بىرەگەي عىلىمي جاڭالىق ەنگىزدى. بۇل ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن وتاندىق ەكونوميكانىڭ باستى درايۆەرىنە اينالدىرۋعا مۇمكىندىك تۋماق.

ا ق ش- تا دوكتورانتۋرادا وقىعان داميرا قانايەۆا وپتيكالىق بيوسەنسور ويلاپ تاپتى. بۇل جاڭالىق ارقىلى ساناۋلى ساعاتتاردا تۋبەركۋلەز جانە وبىر اۋرۋلارىنىڭ قانشالىقتى اسقىنعاندىعىن ناقتى انىقتاپ، ءتيىستى ەم بەلگىلەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. گەرمانيانىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىك كلينيكاسىندا ءبىلىم الىپ، ورديناتۋرادان وتكەن بالالار حيرۋرگى دميتريي گوربۋنوۆ استاناداعى كارديوحيرۋرگيالىق ورتالىقتا جۇرەك جانە قان تامىرلارى اۋرۋلارى بويىنشا 2 مىڭنان استام وپەراتسيا جاسادى. اپالى- ءسىڭلىلى ءمادينا، فاتيما جانە ديانا راقىشيەۆالار فرانتسيانىڭ جوعارى وقۋ ورنىندا فورتەپيانو، سكريپكا جانە ۆيولونچەل كلاستارى بويىنشا ماگيستراتۋرانى ءتامامدادى. بۇگىندە اتالعان دارىندى جاستار شەتەلدەردىڭ ۇلكەن ساحنالارىندا قازاقستاننىڭ بەدەلىن ارتتىرۋدا. بۇلار حالقىمىز ايتپاقشى «ەل دەگەندە ەزىلە، جۇرت دەگەندە جۇمىلا» قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ازاماتتار. ياعني، وسى جانە باسقا دا بىلىكتى ماماندار بۇگىندە «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن، ۇلت جوسپارىن، «نۇرلى جول» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋعا وزدەرىنىڭ بىلىمدەرى مەن بىلىكتەرىن ارناۋدا.

«بولاشاقتىقتار» ەلىمىزدىڭ جاڭا باسقارۋشىلار توبىن قالىپتاستىرىپ، وسكەلەڭ جاستاردىڭ سولار سياقتى تەرەڭ ءبىلىم الىپ، بىلىكتі مەنەدجەرلەر بولۋىنا ۇلگى- ونەگە كورسەتۋدە. وسى ايتىلعان يگىلىكتەردىڭ بارشاسى ءبىز مۇرات ەتىپ وتىرعان ماڭگىلىك ەلدىڭ ىرگەتاسىن بەكىتىپ، قابىرعاسىن كوتەرۋدىڭ ناقتى قادامدارى. عاسىرلار بويى كۇننىڭ نۇرىن بويىنا بارىنشا سىڭىرگەن كۇلتەگىن ەسكەرتكىشىنە «ماڭگىلىك ەل» قۇرساق دەگەن اسىل ارمانىن جازىپ كەتكەن اتا- بابا اماناتىن ورىنداۋداعى بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ ۇلاعاتتى ءىسى. سوندىقتان، ەلىمىزدىڭ تولايىم تابىستارى ەشقاشان تولاستاماق ەمەس. الداعى جىلى سپورتتاعى جەتىستىكتەرىمىزدى تاعى ءبىر پاش ەتەتىن «ۋنيۆەرسيادا-2017» سايىسىن ۇيىمداستىرۋ، ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ءيميدجىن جاڭا ساتىعا كوتەرىپ، قازاقستاندا «جاسىل» ەكونوميكانىڭ وركەندەۋىنە جول سالاتىن ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسىن وتكىزۋ، ەڭ باستىسى، ەلىمىزدى جالپى جاھاننىڭ قاۋىپسىزدىگىنە جاۋاپتى مەملەكەت دەڭگەيىنە كوتەرگەن ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە ەكى جىل قاتارىنان تۇراقتى ەمەس مۇشەلىگىن اتقارۋدىڭ زور مىندەتى تۇر. وسىناۋ ارشىندى قادامداردىڭ بارشاسى ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ سىندارلى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاندى «ماڭگىلىك ەلگە» اينالدىرۋداعى ابىرويلى ىستەردىڭ ارقاۋىن جالعاپ، ۇلى دالا ەلىنىڭ كەلەشەگىن كەڭەيتە تۇسەتىنى اقيقات.

گۇلشارا ءابدىقالىقوۆا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى «ەگەمەن قازاقستان»