شەتەلدەگى قانداستاردىڭ ءداستۇرلى ونەرگە دەگەن ىقىلاسى ەرەكشە - اراي اسقاپ قىزى، ءداستۇرلى ءانشى

استانا. قازاقپارات - دانىشپان ابايدىڭ «تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ، ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ» دەگەن سوزدەرى قازاق ءومىرىنىڭ بۇكىل تىنىس- تىرشىلىگى ولەڭمەن ورنەكتەلەتىنىن ايقىن كورسەتەدى.

حالىقتىڭ ءداستۇرلى اندەرىنىڭ تارالىپ، ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە جەتۋىنىڭ ءوزى حالىق انشىلەرىنىڭ ونەرىمەن تىعىز بايلانىستى. ويتكەنى انشىلەر ارقىلى اندەردىڭ تەرەڭ سىرىنا قانىعامىز، تاريحىن ۇعىنامىز. انشىلەردىڭ شىعارماشىلىق جولى ۇلتتىق ءداستۇردى ساقتاۋشى عانا ەمەس، بۇرىنعى مەن بۇگىنگىنىڭ اراسىن جالعاستىرۋشى رەتىندە كورىنەدى. سونىمەن بىرگە ءار وڭىردە حالىقتىڭ انشىلىك ءداستۇرى وزىندىك بوياۋىمەن ساقتالعانى بەلگىلى. ەل ارالاپ، ونەر كورسەتكەن ونەرپازدار ءار ەلدىڭ مادەنيەتىن توعىستىرۋدا، ءار ءوڭىردىڭ انشىلىك سارىنىن ناسيحاتتاۋدا ۇلكەن ءرول اتقارعان. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان سوڭ ەلباسىنىڭ قامقورلىعىمەن اتا مەكەنگە اعىلعان كوشپەن بىرگە شەتتەگى قازاقتار اراسىندا ساقتالعان قازاقتىڭ ءان- جىرى، تالاي تارلان تاريحتىڭ كۋاسى بولعان وزگەشە اۋەندەرى كەلدى.

«ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار، تىڭداۋشىنىڭ قۇلاعىن كەسەرى بار»، دەمەكشى كەيدە داڭعارا ەسترادان كورى قازاقتىڭ ءداستۇرلى اندەرى قانىمىزعا جاقىن سەزىلەدى. الايدا بۇگىنگى جاس انشىلەردى كوبى ەسترادالىق اندەردى ورىنداۋعا قۇمار. قازاقتىڭ قارا دومبىراسىن قولعا الىپ، التى قىردى اسىرا ءان سالاتىن جاستاردىڭ شوعىرى از. سول ساناۋلى انشىلەردىڭ ءبىرى، التايدىڭ ارعى بەتىندە ءومىر ەسىگىن اشىپ، التاي اۋەندەرىمەن سۋسىنداپ وسكەن قاراكوز قانداسىمىز، بۇل كۇندە ەلگە ورالىپ، ءداستۇرلى ءان ونەرىندە وزىندىك ۇنىمەن، وزگەشە ورىنداۋشىلىق مانەرىمەن كوزگە ءتۇسىپ جۇرگەن جاس ءانشى، الماتى قالالىق «كۇمىس كومەي» ءان بايقاۋىنىڭ جۇلدەگەرى، دانەش راقىشەۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق كونكۋرستىڭ جەڭىمپازى، كەنەن ازىربايەۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق بايقاۋدىڭ باس جۇلدەگەرى اراي اسقاپ قىزىن اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.

- ەڭ اۋەلى اڭگىمەڭىزدى ءوزىڭىز تۋىپ وسكەن التاي اۋەندەرىنىڭ ەرەكشەلىگەنىنەن باستاساڭىز؟

- جالپى قازاق اندەرىن ءبولىپ- جارىپ قاراۋعا كەلمەيتىن ۇلكەن تۇتاس تۇلعا. ءبىزدىڭ اندەرىمىزدە ۇلتىمىزدىڭ بولمىسى، قاسيەتى، مىنەزى جاتىر. ۇلكەن جاعىنان ۇقساس دەۋگە بولادى. دەگەنمەن ءار ءاننىڭ ءوز تاريحى بار ەكەنى بەلگىلى. سول سەبەپتى دە ءار وڭىردە ومىرگە كەلگەن اۋەندەردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بولاتىنى ءسوزسىز. ءوزىم تۋىپ وسكەن قىتاي قازاقتارى اراسىندا كەڭ تارالعان اندەردىڭ كوبى حالقىمىزدىڭ باسىنان كەشكەن تاريحي ساتتەرىنىڭ تۋىندىسى. مىسالى «اعاجاي التاي»، «سۇلۋبايدىڭ ءانى»، بۇركىتبايدىڭ ءانى «وي، عايشا» سەكىلدى اندەردىڭ استارىندا ۇلكەن اشى تاريح جاتىر. بۇل اندەردە كەڭ دالانىڭ سارىنى، ۇلكەن مۇڭى بار. ولەڭى دە قاراپايىم قارا ولەڭگە قۇرىلعان.

- قازاق ەلىنە قاشان كەلدىڭىز، قايدا وقىدىڭىز؟

- تاۋەلسىز ەلدىڭ تابالدىرىعىن 2004 -جىلى اتتادىم. انامنىڭ ايتۋىنشا، كىشكەنتاي كۇنىمنەن انگە اۋەس بولىپ ءوسىپپىن. جەتى جاسىمنان باستاپ دومبىرادا ەركىن ويناي ءبىلدىم. تۋعان اۋىلىم التايدىڭ ارعى جاعىندا قازاقستان شەكاراسىنا جاقىن ورنالاسقاندىقتان، ءبىزدىڭ ۇيدە قازاقستاندىق تەلەارنالاردى كورۋگە مۇمكىندىك بولدى. سول كەزدە، قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسى تۋرالى كوپ ايتىلىپ جاتاتىن. انام ماعان «قىزىم، اللا قالاسا كەيىن سەنى وسى جەردەن وقىتامىن»، دەيتىن. ءوزىم دە قازاق ەلىندە وقۋدى ەرەكشە ارماندايتىن ەدىم. انامنىڭ اق تىلەگى قابىل بولىپ، 2006 -جىلى كيەلى قارا شاڭىراق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياعا وقۋعا ءتۇستىم. ارقا انشىلىك مەكتەبى بويىنشا وقىپ ءبىتىردىم. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ارداق يساتايەۆا سەكىلدى ۇلكەن ۇستازداردان ساباق الدىم. ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا جۇرگەندە كوپتەگەن بايقاۋلارعا قاتىسىپ، جۇلدەگەر اتاندىم. قازىر استانا قالاسى ۇلتتىق اسكەري- پاتريوتتىق ورتالىعىنىڭ ءانشىسىمىن.

- اندەردى قالاي تاڭدايسىز؟ رەپەرتۋارىڭىزدا قانشا ءان بار؟

- رەپەرتۋارىمدا حالىق اندەرى، حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرى جانە بۇگىنگى كومپوزيتورلاردىڭ اندەرىنەن قۇرالعان 200 گە جۋىق ءان بار. ارقا اندەرىن، التاي تارباعاتاي اندەرىن نەگىز ەتىپ ورىندايمىن. كەڭ دياپازوندى اندەردى تاڭداۋعا تىرىسامىن. اسكەري ورتالىقتا قىزمەت ىستەپ جاتقاننان كەيىن پاتريوتتىق اندەردى دە ورىنداپ ءجۇرمىن.

- ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىق مەرەكەسى قارساڭىندا العاشقى ءان كەشىڭىزدى بەرگەلى جاتىر ەكەنسىز. بۇل كەشتىڭ باستى ماقساتى نە؟

- تاۋەلسىزدىك - بۇل مەن ءۇشىن ەڭ قاسيەتتى ۇعىم. ءبىزدىڭ ەشنارسەمەن ولشەي المايتىن باستى بايلىعىمىز. تاۋەلسىز ەلدە انامنىڭ اق تىلەگى، مەنىڭ بالا كۇنىمگى ارمانىم ورىندالدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا ەلگە كەلىپ، قۇرمانعازى اتامىزدىڭ اتىنداعى ۇلكەن ونەر ورداسىندا ءبىلىم الۋ باقىتى بۇيىردى. سول ماندىق بويىنشا حالىقتىڭ الدىندا ونەرىمدى كورسەتىپ ءجۇرمىن. وتباسىلى بولدىم. ءبىر ۇلدىڭ اناسىمىن تاۋەلسىز ەلدىڭ نۇر شۇعىلاسىنا بولەنىپ، ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاعىمدى كورىپ ءوزىمدى ەرەكشە باقىتتى سەزىنەمىن. مىنە وسى قۇندىلىقتاردىڭ ءبارىن ماعان تاۋەلسىز ەلدە وتكەن جىلدارىم سىيلادى. ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىنڭ 25 جىلدىعىنا وراي حالىققا ازدا بولسا مەرەكەلىك كوڭىل- كۇي سىيلايىن دەگەن نيەتپەن، اللا بۇيىرسا، 25 -قاراشا سەلينوگراد اۋداندىق مادەنيەت ۇيىندە «تاۋەلسىز ەلىمە تارتۋ» اتتى العاشقى ءان كەشىمدى وتكىزبەكپىن. بۇل مەنىڭ الەمدەگى بار قازاقتىڭ تىرەگى بولعان تاۋەلسىز قازاق ەلىنە، ەل تىزگىنىن ۇستاعان ۇلى كوشباسشى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆقا دەگەن العىسىم دەپ بىلەمىن.

- شەتەل قازاقتارى اراسىنا ءجيى كونسەرتتىك ساپارمەن بارىپ تۇرادى ەكەنسىز؟ شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ ءداستۇرلى ونەرگە ىقىلاسى قانداي؟

- «دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمداستىعىنىڭ» ۇيىمداستىرۋىمەن شەتەلدەگى قازاقتار اراسىندا كوپتەگەن ونەر ساپارلارىندا بولدىم. «تۋعان ەلدىڭ قادىرىن شەت جۇرگەندە بىلەرسىڭ» دەيدى حالقىمىز. ءار جولى شەتتەگى قانداستاردىڭ جانارىنان ۇلكەن ساعىنشتى كورەمىن. سوندىقتان دا شىعار، قانداستاردىڭ ءداستۇرلى ونەرگە، قازاق اندەرىنە دەگەن قۇرمەتى شەكسىز. اسىرەسە قازاقتىڭ قارا دومبىراسىمەن سالعان اندەرى ۇيىپ تىڭدايدى. جالپى ەرتەدەن ۇزىلمەي كەلە جاتقان ۇلتتىق بولىمىسىمىزدىڭ ءبىر بولشەگى شەتتەگى قانداستارىمىزدا جاتىر. بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋرىندە ولاردىڭ دا سول جەردىڭ تۇرعىلىقتى ۇلتتارىنا ءسىڭسىپ، جۇتىلىپ كەتۋى الدىندا تۇر. تىلدەن، دىننەن اجىراماي تۇرعاندا ەلگە جەتىپ السا ەكەن دەپ ارماندايمىن.

اۆتور: ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى