گو چوك تونگ: مىقتى ءارى دانا كوشباسشىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ جولى بولىپ كەتتى
مارتەبەلى مەيماندى تانىستىرا كەلىپ، جوعارعى پالاتانىڭ ءتوراعاسى قاسىم- جومارت توقايەۆ گو چوك تونگ 1990-2004 -جىلدارى سينگاپۋر ۇكىمەتىن باسقارعانىن ەسكە سالدى.
«سينگاپۋر باسشىلىعىمەن ىلگەرىلەگەن دامۋ ستراتەگياسى ەلدى ەكونوميكاسى الەمدەگى ەڭ دامىعان جانە تۇراقتى مەملەكەتكە اينالدىرۋعا ىقپال ەتتى. گو مىرزا سينگاپۋردىڭ نەگىزىن سالۋشى، ازياداعى كورنەكتى ساياسي قايراتكەر، سينگاپۋردىڭ تۇڭعىش پرەمەر- ءمينيسترى لي كۋان يۋدىڭ ءىسىن جالعاستىردى. گو مىرزانىڭ پرەمەر- مينيستر قىزمەتىن اتقارعان كەزدە سينگاپۋردىڭ ىشكى جالپى ءونىمى حالىقتىڭ جان باسىنا شاققاندا 22 مىڭ ا ق ش دوللارىنان 44 مىڭ دوللارعا دەيىن ۇلعايدى. قازىرگى كەزدە سينگاپۋر رەسپۋبليكاسى الەمدەگى ەڭ دامىعان ەلدەردىڭ وندىعىنا كىرەدى. بولعان وزگەرىستەر تاريحقا «سينگاپۋردىڭ ەكونوميكالىق عاجايىبى» دەگەن اتپەن ەندى. سينگاپۋر قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك- شىعىس ازياداعى ساياسي جانە ساۋدا ەكونوميكالىق ماڭىزدى ارىپتەسى بولىپ تابىلادى. بۇل ەلدىڭ تاجىريبەسى الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا ەنۋگە ۇمتىلعان قازاقستان ءۇشىن ونەگە بولىپ تابىلادى»، - دەدى سەنات ءتوراعاسى.
«مەنىڭ استانادان العان اسەرىم زور. قالا تىرشىلىگىنىڭ قارقىنى ەۋرازيا كىندىگىندە قولايلى ءارى تابىستى ەلدى قالىپتاستىرۋداعى قازاقستان باسشىلىعىنىڭ وي- ءورىسىن پاش ەتەدى. ۇكىمەتتەگى ءوز تاجىريبەمدى ەسكەرە وتىرىپ، مەن قازاقستان سەكىلدى ۇلكەن ەلدىڭ دامۋىنا بايلانىستى قيىندىقتار مەن قاتەرلەردى تۇتاسىمەن باعالاي الامىن»، - دەپ باستادى ءوز ءسوزىن گو چوك تونگ. مەيمان تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن باستاپ ەكى مەملەكەتتىڭ كۇردەلى جاعدايىنا بايلانىستى سينگاپۋر مەن قازاقستان اراسىنداعى ءبىرقاتار ۇقساستىقتارعا توقتالدى.
ول 1965 -جىلى سينگاپۋر ىشكى جالپى ءونىمى حالىقتىڭ جان باسىنا شاققاندا 500 ا ق ش دوللارىن قۇراعانىن ەسكە سالدى. بۇگىندە ول بۇرىنعى ۇستەمدىك ەتۋشى، ۇلى بريتانيادان دا ۇلكەن - 55 مىڭ دوللارعا جەتتى. حالىقتىڭ ساۋاتتىلىق دەڭگەيى 60-تان 97 پايىزعا دەيىن كوتەرىلدى، ال ءومىردىڭ ۇزاقتىعى 65 جاستان 83 جاسقا دەيىن ۇلعايدى. ون سينگاپۋرلىقتىڭ توعىزىندا جەكەمەنشىك ۇيلەرى بار. «1965 -جىلى سينگاپۋر مالايزيادان بولىنگەندە تاۋەلسىزدىك بىزگە شىن مانىندە «قۇلاپ تۇسكەندەي» بولدى. سينگاپۋرداعى جانە ودان تىس جەردەگى ادامداردى: ءومىر سۇرە الامىز با؟ دەگەن ساۋال تولعاندىردى. بىزدە تابيعي بايلىقتار بولعان جوق، ەكونوميكا ۇساق ساۋداعا نەگىزدەلگەن، جۇمىسسىزدىق كوپ، ءدىني جانە تىلدىك تۇرعىدا ءبولىنۋ كوز الدىمىزدا بولدى»، - دەپ ەسكە الدى قۇرمەتتى اعا مينيستر.
سينگاپۋردىڭ العاشقى 25 جىلداعى دامۋى ۇلت نەگىزىن سالۋشىسى لي كۋان يۋدىڭ باسشىلىعىمەن ەكونوميكالىق تىرشىلىك ەتۋ جانە ۇلتتى قالىپتاستىرۋدىڭ كەڭىنەن تانىمال تاريحى بولىپ تابىلادى. بۇل سونداي- اق مەيماننىڭ پىكىرىنشە، سينگاپۋر مەن قازىرگى زامانداعى قازاقستاننىڭ اراسىنداعى ۇقساستىق بولىپ تابىلادى.
گو چوك تونگ سينگاپۋر ۇكىمەتىن باسقارعانداعى ءوز تاجىريبەسىمەن ءبولىستى. ونىڭ پىكىرىنشە، مەملەكەتتىڭ تابىستى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاجەتتى: ادام كاپيتالىن قالىپتاستىرۋ، ينستيتۋتتار قۇرۋ جانە كوشباسشىلىق ماسەلەسىن ءبولىپ ايتتى.
«مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن، ءبىرىنشى كەزەكتە ادام رەسۋرستارىنان ماڭىزدى ءارى باعالى ەشتەڭە جوق. سينگاپۋر ونى اۋىر تاجىريبە ارقىلى ۇقتى. بىزدە تابيعي بايلىقتار بولعان جوق، ساۋاتى تومەن جۇمىس كۇشى بولدى. ءوز ادامدارىمىزدى، ولاردىڭ ءبىلىم الۋىنا جانە بولاشاعىنا ينۆەستيتسيالاۋدان باسقا تاڭداۋ بولمادى. ءبىز مەكتەپتەردى جەدەل سالىپ، كوپتەگەن وقىتۋشىلار دايارلادىق. بۇل رەتتە ماتەماتيكا مەن عىلىمعا، كەڭ تارالعان ءتىل بولماسا دا اعىلشىن ءتىلىن وقۋ مەن جۇمىستىڭ نەگىزگى ءتىلى رەتىندە تاڭدادىق»، - دەدى مەيمان.
«ادام رەسۋرستارى مەن تابيعي رەسۋرستاردىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق، ءبىرىنشىسى تۇراقتى تۇردە ۇلعاياتىن اكتيۆ بولسا، ەكىنشىسى - ازايا بەرەتىن بولىپ تابىلادى. ادام كاپيتالىنا كوبىرەك ينۆەستيتسيا سالعان سايىن ونىڭ باعاسى دا ارتا تۇسەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى گو چوك تونگ.
قۇرمەتتى مينيستر مەملەكەت پەن ادامدار الەۋەتىن تولىق اشۋ ءۇشىن ينستيتۋتتاردى، ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارىن قۇرۋدى نەگىزگى ماسەلە رەتىندە اتادى. «ءبىزدىڭ ينستيتۋتتار شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن دە، سينگاپۋرلىقتار ءۇشىن دە ۇزاقمەرزىمدى سەنىمدىلىك ۇيالاتادى»، دەپ سانايدى ساياساتكەر.
ءۇشىنشى نەگىزگى باعىت - كوشباسشىلىق. «يگىلىكتى كوشباسشىلىق جانە حالىقتىڭ توپتاسۋى ەلدىڭ تابىسقا جەتۋى ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. كۇشتى باسشى ادامداردى بىرىكتىرەدى جانە ولاردى باعىتتايدى، ماقسات قويادى. ونى پوپۋليزممەن شاتاستىرۋعا بولمايدى... مىقتى ءارى دانا كوشباسشى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ جولى بولىپ كەتتى. ول جاس ەلدىڭ پرەمەر- ءمينيسترى بولعان كەزدەگى لي كۋان يۋ سەكىلدى ءىستى اياعىنا دەيىن جەتكىزەدى» - دەدى گو چوك تونگ.
سينگاپۋر ساياساتكەرىنىڭ پىكىرىنشە، ءوزىنىڭ 25 جىلىندا قازاقستان كەلەشەگى زور جاس ەل بولىپ تابىلادى. سينگاپۋردان ايىرماشىلىعى قازاقستاننىڭ الدىندا ءالسىز جاقتاردى ارتىقشىلىققا اينالدىرۋ ماسەلەسى تۇرعان جوق، ال قايتا باي تابيعي بايلىقتاردى حالىقتىڭ جان باسىنىڭ جوعارى تابىسىنا، ءومىردىڭ جوعارى جانە تۇراقتى ستاندارتتارىنا اينالدىرۋ ماسەلەسى تۇر.
«قازاقستان ۇكىمەتى الدارىندا تۇرعان قاتەرلەردى جاقسى تۇسىنەدى جانە كەلەشەكتە تۇراقتى دامۋ ءۇشىن مۇمكىندىكتەر جاسايدى دەپ سەنەمىن. ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ جانە بىلىمگە نەگىزدەلگەن ەكونوميكانى قالىپتاستىرۋدى كوزدەيتىن «ستراتەگيا-2050»، سونداي- اق «نۇرلى جول» ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ەكونوميكالىق ساياساتى كەلەشەككە ىلگەرىلەۋ ءۇشىن قازاقستانعا تاماشا تۇعىر بولادى»، - دەپ سانايدى گو چوك تونگ.
سينگاپۋر قازاقستانمەن ەكىجاقتى ينۆەستيتسيالار جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقپەن ەركىن ساۋدا تۋرالى كەلىسىم بەكىتۋ ارقىلى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا ۇمتىلۋدا. مارتەبەلى مەيمان سونداي- اق قازاقستانعا ازيالىق ينۆەستيتسيانى تارتۋ ءۇشىن حالىقارالىق قارجى ورتالىعى رەتىندە سينگۋپاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋدى ۇسىندى. ودان باسقا، ونىڭ پىكىرىنشە، «ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جول» باستاماسى اياسىندا ءوزارا ءىس- قيمىل الەۋەتى دە بار.
ءسوزىن اياقتاي كەلىپ، گو چوك تونگ قوناقجايلىقپەن قابىلداعانى ءۇشىن پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ، سەنات ءتوراعاسى ق. توقايەۆتىڭ جانە قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ اتىنا العىس ايتتى جانە قازاقستان حالقىن تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىمەن قۇتتىقتادى.
