كۇرمەۋى قيىن كوشى-قون

استانا. قازاقپارات - ۇلتارالىق تاتۋلىققا ۇقىپتىلىقپەن قارايتىن ەلدەر بەيبىتشىلىك بەسىگىندە كۇن كەشەرى داۋسىز.

سەبەبى، قازىر زاماننىڭ اياق الىسىن، جۇرەك قاعىسىن، بارار باعىتىن انىقتاپ ايتۋ قيىنعا سوعىپ تۇر. دوڭگەلەنگەن دۇنيە دورەكىلىككە تولى ساتتە مەيىرىم مەكەنىن ىزدەۋشىلەر كوپ. بىرەۋى دوستىقتى ويلاپ، بىرەۋى قاستىقتى ويلاپ كەلەدى. بىرەۋلەر اقشانى، بىرەۋلەر باسقانى ماقسات تۇتىپ، شەكارانىڭ شەتىنەن اعىلىپ جاتقان ادامدار سانى تولاستار ەمەس. تۋعان توپىراعىن تارك ەتكەن تالايلاردىڭ تاعدىرى وزگەلەردىڭ ولكەسىندە ءوتىپ جاتقانى بەلگىلى. ولاردىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگىندەگى تۋىنداعان ماسەلەلەردى تالقىلاۋ ءۇشىن 2011 -جىلى قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن جانە كوشى- قون جونىندەگى حالىقارالىق ۇيىمنىڭ قاتىسۋىمەن الماتى پروتسەسى دەپ اتالاتىن ءۇنقاتىسۋ الاڭى قۇرىلعان بولاتىن. پايىمدى دا پايدالى پىكىرلەر مەن ۇتىمدى ۇسىنىستاردى ۇشتاستىراتىن جيىننىڭ ءۇشىنشى كەزدەسۋى ءوز مارەسىنە جەتكەن ەدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسىنىڭ كىتاپحاناسىندا «ورتالىق ازياداعى ارالاس كوشى- قون اعىمدارىنىڭ ماسەلەسىن شەشۋ: حالىقتىڭ موبيلدىلىگى، بوسقىندار مەن وسال ميگرانتتاردىڭ قۇقىقتارى جانە ايماقتىق ىنتىماقتاستىق» تاقىرىبىندا كەزدەسۋ بولىپ ءوتتى. كەلەلى جيىن الماتى پروتسەسىنىڭ ءتوراعاسى سانالاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاراپىنان جانە ەلباسى كىتاپحاناسىنىڭ اتسالىسۋىمەن ۇيىمداستىرىلدى. وعان قازاقستان جانە ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ورتالىق مەملەكەتتىك مەكەمەلەرى وكىلدەرى مەن جەتەكشى ساراپشىلارى، حالىقارالىق ۇيىمدار مەن شەتەلدىك ەلشىلىكتەردىڭ وكىلدەرى، تالداۋ قۇرىلىمدارى مەن ۆەدومستۆولاردىڭ قىزمەتكەرلەرى، كوشى- قون ماسەلەسىن زەرتتەۋشىلەر قاتىستى.

ەكى كۇنگە جوسپارلانعان باسقوسۋدىڭ باستى ماقساتى - تاجىريبە الماسۋ، دامۋشى ۇردىستەردى تالداۋ، كەمشىلىكتەردى انىقتاۋ جانە ۇسىنىستار جاساۋ ارقىلى ورتالىق ازيا مەن جالپى ايماقتاعى ارالاس كوشى- قونعا بايلانىستى كۇردەلى پروبلەمالاردىڭ كۇرمەۋىن شەشۋ.

كەزدەسۋدىڭ العاشقى كۇنىن ەلباسى كىتاپحاناسى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى تيمۋر شايمەرگەنوۆ اشىپ، ماسەلەنىڭ ماڭىزدىلىعىنا ەرەكشە توقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل الماتى پروتسەسى جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ ءۇشىنشى كەزدەسۋى سانالادى.

جيىندا «ميگرانتتاردىڭ وسالدىعى جانە ورتالىق ازياداعى ىقپالداستىقتىڭ قاجەتتىگى: رەەميگراتسيانىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى مەن الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق سالدارى» اتتى باعالاۋدىڭ ناتيجەلەرى العاش رەت كوپشىلىككە تانىستىرىلدى. ونىڭ بارىسىندا ادامداردىڭ موبيلدىلىگى، ميگرانتتار مەن بوسقىندار اراسىنداعى وسال ساناتتاردىڭ قۇقىقتارى جانە ايماقتىق ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرى تىلگە تيەك ەتىلدى. جيىنعا قاتىسۋشىلار كوشى- قون پروبلەمالارىن، حالىقارالىق وزىق تاجىريبەلەردى، ميگرانتتار مەن بوسقىنداردىڭ قۇقىقتارىن جۇزەگە اسىرۋعا سەپتەسەتىن مۇمكىندىكتەر ماسەلەلەرىن كەڭىنەن تالقىلادى.

اشىق پىكىرتالاس تۇرىندە وتكەن جيىن بارىسىندا وڭتۇستىك- شىعىس ەۋروپا، شىعىس ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ايماقتىق ديرەكتورى ارگەنتينا سزابادوش، ورتالىق ازياداعى حالىقارالىق كوشى- قون ۇيىمىنىڭ ۇيلەستىرۋشىسى - قازاقستان، قىرعىزستان، تۇرىكمەنستان جانە وزبەكستان ميسسياسىنىڭ باسشىسى دەيان كەسەروۆيچ، ورتالىق ازيا بويىنشا ۇيلەستىرۋشىنىڭ ورىنباسارى تاتيانا حادجيەممانۋەل ءوز پىكىرلەرىن ءبىلدىردى.

كوشى- قون ماسەلەسى كەز كەلگەن مەملەكەت ءۇشىن ماڭىزدى. ول ۇلتارالىق قاتىناسقا تىكەلەي اسەر ەتەتىن بولعاندىقتان وعان بەي- جاي قاراۋعا بولمايدى. جيىنعا قاتىسۋشى مامانداردىڭ وي- پىكىرلەرى وتە وزەكتى. اتالعان الماتى پروتسەسى ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلايتىن تاپتىرماس الاڭ ەكەنىنە كوزىمدى جەتكىزىپ وتىرمىن. ءبىز قازاقستانمەن دە، باسقا دا مۇشە مەملەكەتتەرمەن دە الداعى ۋاقىتتا تىعىز بايلانىستا بولاتىنىمىزعا سەنىمدىمىن، دەدى ب ۇ ۇ ورتالىق ازيا بويىنشا بوسقىنداردى قورعاۋ جونىندەگى جوعارعى كوميسسارى باسقارماسىنىڭ ايماقتىق وكىلى جانە ايماقتىق ۇيلەستىرۋشىسى ياسۋكو ودا.

سونداي-اق، كوشى-قون جانە جۇمىسپەن قامتۋ سالاسىنا بايلانىستى زاڭدارعا ەنگەن وزگەرىستەر دە القالى جيىنعا ارقاۋ بولدى.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس 2015 -جىلى 24 -قاراشادا كوشى- قون جانە جۇمىسپەن قامتۋ سالاسىنا بايلانىستى ءبىرقاتار زاڭدارعا وزگەرىس ەنگىزىلدى. سونىڭ ىشىندە شەتەلدەن جۇمىس كۇشىن تارتۋعا بايلانىستى تالاپقا ءبىرقاتار وزگەرىستەر بار. زاڭ وتكەن جىلى قابىلدانعانىمەن، زاڭدى كۇشىنە 2017 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارىنان باستاپ ەنەدى. زاڭنىڭ ەرەكشەلىگىن اتاپ وتسەك، بىرىنشىدەن، ءوزى جۇمىسقا ورنالاسۋعا كەلگەن شەتەلدىك ازاماتتار ءۇشىن بۇرىننان بەكىتىلگەن نورما بار. ياعني، ۇكىمەت بەكىتكەن 30 ماماندىق جانە كۆوتا بويىنشا ارنايى رۇقسات ارقىلى كەلەتىن. ال جاڭا تالاپ بويىنشا شەتەلدىك قىزمەتكەرلەردى ەلىمىزگە جۇمىسقا تارتاتىن بولساق، ولار ءبىلىمدى مامان بولۋى شارت، - دەدى دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگىنىڭ ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى- قون كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى اسلان قارجاۋبايەۆ.

سونىمەن قاتار، ول قابىلدانعان زاڭنىڭ ءبىرقاتار وزگەرىستەرىنە توقتالدى. «جاڭا قۇجاتتا زاڭدى تۇلعالاردىڭ رۇقساتى ارقىلى شەتەلدىك ازاماتتاردى جۇمىسقا شاقىرۋ قالدى. بۇرىن ءبىز ولارعا تالاپ قوياتىنبىز. ال قازىرگى كۇنى ول تالاپتاردى الىپ تاستادىق. ونىڭ ورنىنا ءاربىر ەلگە كىرگەن شەتەلدىك ازامات ءۇشىن قارجى تولەۋدى ەنگىزىپ وتىرمىز. بۇل بارلىعىنا بىردەي بولمايدى. ءار سالاعا بايلانىستى. مىسالى، ول بىلىكتى مامان بولسا، وعان ازداۋ جالاقى تولەنەدى. ال جاي جۇمىسشىنى تارتاتىن بولسا، ونىڭ باعاسى جوعارى بولادى. وسىنداي وزگەرىستەر ەنگىزىلدى»، دەدى مامان.

سونداي- اق، ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى- قون كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى شەتەلدىك ماماندار ءوز قۇجاتتارىن قالاي راسىمدەي الاتىندىعىن دا تىلگە تيەك ەتتى. جالپى، دامىعان مەملەكەتتەردىڭ باسىم بولىگى جاقسى مامانداردى تارتۋعا تىرىسادى. سول ەلدەردىڭ تاجىريبەسىن زەرتتەي كەلە، ءبىز دە وسىنداي شەشىمگە كەلدىك.

مىسالى، كۆوتادان جانە رۇقساتتان تىس ناقتى ءبىر جۇمىس بەرۋشى شەتەلدىك ماماندى ەلىمىزگە جۇمىسقا تارتا الادى. ول ءۇشىن بىزگە، ياعني ورتالىق اپپاراتقا كەلىپ، ءوز قۇجاتتارىن تاپسىرادى. سودان سوڭ بىزدەن ءوز ماماندىقتارىنا سايكەس ءارى بىلىكتى مامانعا جاتاتىندىعى جونىندە انىقتاما الادى. بەرىلەتىن انىقتاما - بالدىق جۇيەدە. ول قۇجات بويىنشا شەتەلدىك ازامات 3 اي قازاقستاندا زاڭدى تۇردە جۇرە الادى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ول جۇمىس بەرۋشىنى ىزدەي الادى. ەگەر تابا الماسا، ەلىمىزدەن شىعارىلادى. ال جۇمىس تاباتىن بولسا، ءارى قاراي 3 جىل ءوز مىندەتىن اتقارۋعا قۇقىعى بار، دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن ا. قارجاۋبايەۆ.

كەزدەسۋ قورىتىندىسى بويىنشا الماتى پروتسەسى بويىنشا الداعى قادامدار مەن قولعا الىناتىن جۇمىس باعىتتارى بەلگىلەندى.

راۋان قايدار،

«ەگەمەن قازاقستان»