چەمپيون قالاي شىڭدالدى؟ - مارات ەلەۋسىنوۆتىڭ قوس ۇلىن تاربيەلەۋدەگى قۇپيالارى

استانا. قازاقپارات - ەكى ۇلى بار. ەكەۋى دە بوكسشى. ءبىرى قازاق ەلىنىڭ نامىسى ءۇشىن ا ق ش تورىندە اتوي سالىپ، كاسىپقوي بوكستىڭ كورىگىن قىزدىرىپ جۇرگەن داۋرەن ەلەۋسىنوۆ.

شارشى الاڭعا 5 رەت كوتەرىلگەن ول ءار ۋاقىتتا دا قارسىلاسىنان باسىم تۇسۋدە. ەكىنشىسى كۇنى كەشە عانا ريو وليمپيداسىندا قازاقستان قورجىنىنا «التىن» سالعان دانيار ەلەۋسىنوۆ. ونىڭ ءار ساعاتى ساناۋلى. ول مۇنداي جەتىستىككە جەتكەنى ءۇشىن باپكەر بولىپ باۋلىپ، بوكستىڭ قىر-سىرىن ەرىنبەي ۇيرەتكەنى ءۇشىن اكەسىنە قارىزدار دەسەك ارتىق ەمەس. ارينە، مارات ءتالىپ ۇلىنىڭ دا ۋاقىتى تاپشى. دەگەنمەن، ول ۋاقىت تاۋىپ، قازاقپارات ءتىلشىسىنىڭ ءبىرقاتار ساۋالىنا جاۋاپ بەرگەن ەدى.

- مارات ءتالىپ ۇلى، ەكى ۇلىڭىز دا بوكسشى. ولاردىڭ بۇل جولدى قالاي تاڭداعانىن جانە وعان ءسىزدىڭ قالاي اسەر ەتكەنىڭىزدى ايتىپ بەرسەڭىز.

- ءوزىم دە بوكسپەن اينالىسقانمىن. جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەننەن كەيىن دەنە شىنىقتىرۋ ساباعىنان ۇستاز بولۋمەن قاتار، بالالاردى بوكس ونەرىنىڭ قىر-سىرىنا جاتتىقتىرۋمەن دە اينالىستىم. ۇلكەن ۇلىم 12 جاسىنان باستاپ بوكسپەن اينالىستى. بىردە، ونىڭ سىنىپتاستارىن شاقىرىپ الىپ، بوكس ۇيىرمەسىنە قاتىسۋعا ۇگىتتەدىم. بارلىعى دا سول كەزدەن باستالدى. ۇلكەن ۇلىم جاتتىعۋ جاساپ جاتقان كەزدە، سول ۋاقىتتا نە ءبارى 7-8 جاستاعى كىشى ۇلىم دانيار زىر جۇگىرىپ، جانىمىزدا ويناپ جۇرەتىن. سويتسەم، ول تەك قانا ويىن قىزىعىنا بەرىلمەي، بوكس ونەرىنىڭ قىر-سىرىن دا ساناسىنا سىڭىرە بەرگەن ەكەن. بىردە ول ماعان 1989-جىلعى بالانى كورسەتىپ: «اكە، انا بالامەن جۇدىرىقتاسسام بولا ما؟» دەپ سۇرادى. مەن وعان قارسىلاسىنىڭ ەكى جاس ۇلكەن ەكەندىگىن ايتا كەلە: «بۇل بىرىنشىدەن، ەكىنشىدەن ونىڭ جاتتىعۋ جاساپ جۇرگەنىنە التى ايدان اسىپ كەتتى. ال سەن بولساڭ، جاتتىعۋ جاساۋدىڭ ورنىنا تەك قانا جۇگىرىپ ءجۇرسىڭ»، - دەدىم. ءيا، اندا-ساندا مەن وعان «تابان» ۇستاپ تۇراتىنمىن، كەيدە ءوزى موشەكتى سوققىلاپ جاتاتىن. ايتقان بەتىنەن قايتپاعاننان كەيىن جۇدىرىقتاسىپ كورۋىنە رۇقسات بەردىم.

قارسىلاسى ەكى جاس ۇلكەن بولعانىمەن، بويى دانيارمەن شامالاس ەدى. ولار شارشى الاڭدا جۇدىرىقتاسا كەتتى. ءدال وسى ساتتە مەن ۇلىمنىڭ قوزعالىسىنا، تۇرىسىنا العاش رەت زەر سالا قارادىم. جەكپە-جەكتىڭ قورىتىندىسىندا ۇپاي سانىمەن دانياردىڭ باسىم تۇسكەندىگىن بايقادىم دا، ونىمەن تىڭعىلىقتى اينالىسۋعا شەشىم قابىلدادىم. سويتسەم، ۇلىم 1 جىل بويى بوكس زالىنا كەلگەن كەزدە ارى-بەرى جۇگىرىپ، ويناپ قانا قويماي، كورگەنىن جادىنا تۇيە دە ءجۇرىپتى.

ادەتتە بوكس سەكتسياسى 10 جاستان قابىلدايدى، ال ول سول كەزدە 8 جاستا ەدى. سودان كەيىن ول 1989-1990-جىلعى دۇنيەگە كەلگەن بالالار اراسىندا وبلىستىق تۋرنيردە جەڭىسكە جەتتى. 2004-جىلى جاسوسپىرىمدەر اراسىندا قازاقستاننىڭ چەمپيونى اتاندى. كەلەسى جىلى دا تالدىقورعاندا وتكەن قازاقستان چەمپيوناتىندا 49 كەلى سالماق ساناتىندا جەڭىسكە جەتىپ، ەلىمىزدىڭ جاسوسپىرىمدەر قۇراماسى ساپىنا قابىلداندى.

2006-جىلى كادەتتەر اراسىندا ازيا چەمپيونى، جارتى ايدان كەيىن كادەتتەر اراسىندا الەم چەمپيونى بولىپ، سول چەمپيوناتتىڭ ۇزدىك بوكسشىسى بولىپ تانىلدى. 2005-جىلى ۇلكەن ۇلىم داۋرەن ەرەسەكتەر اراسىندا قازاقستان چەمپيونى بولدى. ال 2006-جىلى رەسپۋبليكا بىرىنشىلىگىندە قازىرگى وليمپيادا چەمپيونى باقتيار ارتايەۆتان فينالدىق كەزدەسۋدە ۇپاي سانىمەن ۇتىلىپ، كۇمىس مەدال يەلەندى. دەگەنمەن، سول جىلى ستۋدەنتتەر اراسىندا الەم چەمپيونى اتاعىن جەڭىپ الدى. وسىدان كەيىن 2 ۇلىممەن استاناعا كوشۋ تۋرالى ۇسىنىس جاستالدى. 2007-جىلى ءبىز ەلورداعا قونىستاندىق. بىزگە بارلىق جاعداي جاساپ، باسپانامەن قامتاماسىز ەتتى. سول ۋاقىتتان بەرى استانانىڭ اتىنان جارىسقا شىعىپ ءجۇرمىز.

- دانيار وليپيادا التىنىن الۋ ارمانى جايىندا سان مارتە ايتقان دا شىعار. العاش رەت سىزدەرگە بۇل ارمانىن ايتقان كەزىن ەسكە تۇسىرە الاسىز با؟

- سپورتپەن اينالىساتىن قاي بالا وليمپيادا چەمپيونى بولۋدى ارماندامايدى دەيسىز. دانيار بەكزات ساتتارحانوۆ، ەرماحان يبرايىموۆتار شارشى الاڭنىڭ شاڭىن قاققان كەزدە-اق وليمپيادا چەمپيونى بولاتىندىعىن ايتاتىن. جازعى وليمپيادا ويىندارى (ەستە بولسا، 2012-جىلى وليمپيادا ويىندارىن وتكىزۋ قۇرمەتى لوندونعا بۇيىرعان ەدى) وتەتىن ورىندى ىرىكتەۋ، ياعني 2012-جىلعى وليمپيادانى وتكىزۋ ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزىلىپ جاتقاندا ول: «2012-جىلى مەن 21 دە بولامىن ءارى وليمپيادا چەمپيونى اتانامىن» دەگەن ەدى. ءبىراق ول شيرەك فينالدا يتالياندىققا ەسە جىبەردى. ونىڭ قولىن كوتەرمەدى. دەمەك، ول جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن بارلىق مۇمكىنشىلىگىن جۇزەگە اسىرا المادى. جالپى، 2012-جىلمەن سالىستىرعاندا بوكستىڭ ءبىرشاما ءوسىپ-وركەندەگەندىگىن اتاپ وتەر ەدىم. ءتىپتى، كەنيا سپورتشىلارىنىڭ ءوزى وليمپيادا جۇلدەگەرلەرىمەن تەڭ دارەجەدە جۇدىرىقتاساتىن جاعدايعا جەتكەن. ماسەلەن، رەسەيلىك زامكوۆوي العاشقى جەكپە-جەگىندە كەنيالىققا ەسە جىبەرىپ قويدى.

- بۇعان دەيىنگى سۇحباتتارىڭىزدىڭ بىرىندە ءسىز دانياردىڭ ۇزدىك وقىعانىن، وزات وقۋشى بولعانىن ايتقان ەدىڭىز. ۇلىڭىز اسىرەسە قاي پاندەرگە جۇيرىك بولدى؟

- ول بىرنەشە مارتە مانەرلەپ وقۋدان جەڭىمپاز بولدى. ونىڭ ىشىندە قازاق جانە ورىس مەكتەپتەرى اراسىنداعى قالالىق جانە وبلىستىق تا بايقاۋلار بار. ءۇشىنشى رەت وعان: «ءيا، سەنىڭ ۇزدىك ەكەنىڭدى بىلەمىز. ءبىراق ءبىز ساعان ۇنەمى ءبىرىنشى ورىندى بەرە المايمىز عوي. بۇل جولى مىنا بالاعا بەرەيىك»، - دەپتى. وسىدان كەيىن ول بايقاۋعا قاتىسۋىن دوعاردى. مەكتەپتە سىنىپ جەتەكشىسى ءارى قازاق تىلىنەن ۇستازى كوندىرۋگە تىرىسقان ەكەن. ءبىراق، ول بىربەتكەي، مىنەزى سونداي.

- ءوزى ولەڭ جازىپ كورۋگە ۇمتىلعان جوق پا؟

- جوق، ونداي قۇلشىنىس تانىتقان ەمەس. فۋتبولعا اۋەس بولدى. ونىڭ سىنىبى 2 رەت قالالىق جارىستا جەڭىسكە جەتتى. ءبىر كەزدەرى بوكس پەن فۋتبول اراسىندا تاڭداۋ جاساۋ قاجەتتىلىگى دە تۋىنداعان ەدى. ەكەۋىنەن دە اجىراعىسى كەلمەدى. دەگەنمەن مەن بىرەۋىن عانا تاڭداۋدى تالاپ ەتتىم. ويتكەنى، قازاقتا «ەكى كەمەنىڭ قۇيرىعىن ۇستاعان سۋعا كەتەدى» دەگەن ماقال بار. ال دانيار بوكستى تاڭداعان كەزدە اناسى تۇبەگەيلى قارسى شىقتى. «ۇلكەن ۇلىمىز بوكسپەن اينالىسادى، ەندى كىشىسى وقۋ وقىسىن»، - دەگەن ەدى. ال ول بولسا: «اناشىم وتىنەمىن، مەن بوكسپەن دە اينالىسايىن، جاقسى دا وقيتىن بولامىن»، - دەپ سۇرانعانى بار.

قازاقستان چەمپيونى اتانىپ، جاسوپىرىمدەر قۇراماسىنا كىرگەننەن كەيىن 2-3 اپتاعا سوزىلعان وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارى سالدارىنان ساباعىندا ەكى ءۇشى بولعانى جاسىرىن ەمەس. سول كەزدە ول تەك بوكسپەن اينالىسۋ شەشىمىن قابىلداعان ەدى.

- ءسىز ەكى ۇلىڭىزدىڭ دا العاشقى باپكەرىسىز. ءسىز ولارعا وزگەلەرگە قاراعاندا ءسال دە بولسا جەڭىلدىك جاساۋشى ما ەدىڭىز الدە باسقا بالالارعا قاراعاندا ولارعا قاتاڭدىق تانىتتىڭىز با؟ جالپى، ءسىزدى قاتال باپكەر دەۋگە بولا ما؟

- اركەزدە ءارقالاي. دەگەنمەن، ولار ءتارتىپتى ءجيى بۇزدى دەپ ايتا المايمىن. ءيا، ولارعا مەنىڭ قاتال مىنەز كورسەتكەن كەزدەرىم دە بولدى. نەگىزىنەن بۇل جايت ولاردىڭ كەشقۇرىلىم قىدىرعىسى كەلگەن كەزدە ورىن الاتىن. مەن ولارعا ءار ۋاقىتتا دا تۋرا ساعات 23:00 دە ۇيدە بولۋى كەرەكتىگىن، ەگەردە كەلمەيتىن بولسا جازالاناتىندىعىن ەسكەرتەتىنمىن. بۇعان قوسا، ەگەر جوعارى ساتىعا كوتەرىلگىلەرى كەلسە بارلىق قىلتىڭ-سىلتىڭدى كەيىنگە قالدىرۋ كەرەكتىگىن ايتاتىنمىن. ءتۇرلى جايتتار ورىن الدى، كەيدە ۇرسىپ تا الاتىنمىن.

- قانداي ناقتى شارالار قولداناتىن ەدىڭىز؟

- ەندىگى ۋاقىتتا قىدىرمايتىندىقتارىن، كينو، دوس دەگەندى ۇمىتاتىندىقتارىن، جاتتىعۋدان كەيىن بىردەن ۇيگە قايتاتىندىقتارىن ايتاتىنمىن. ال بۇل ناعىز اۋىر جازا ەدى.

- بالا كەزىندە ولار قانداي ويىنداردى جاقسى كوردى؟

- بارلىق بالالار سياقتى جۇگىردى، دوپ قۋدى، كۇرەستى، توبەلەستى، جىلادى، دوستاسىپ الىپ، قۇشاقتاسىپ بىرگە ءجۇردى.

- بىردە دانيار اعاسىن ەش ۋاقىتتا دا قارسىلاس رەتىندە ساناماعاندىعىن، قايتا داۋرەننىڭ ءوزى ءۇشىن ۇلگى بولعاندىعىن، قاتەلىگىن تۇزەتىپ وتىراتىندىعىن ايتقان ەدى.

- ارينە، داۋرەن اعاسى رەتىندە وعان ۇنەمى كومەكتەسىپ ءجۇردى. ريو وليمپياداسى الدىندا ءبىز امەريكاعا بارىپ، سول جاقتا كاسىبي بوكسشىلارمەن بىرگە جاتتىعۋ وتكىزدىك. سول كەزدە داۋرەن باۋىرىمەن سپاررينگكە شىعاتىن بوكسشىلاردى ءوزى ىرىكتەپ، ولارمەن ءوزى كەلىسىپ، 6 جەكپە-جەك وتكىزدى. سودان كەيىن دانيار فلوريدا شتاتىنداعى جارىسقا قاتىسىپ، تۋرنير جەڭىمپازى اتاندى. بۇل وليمپيادا قارساڭىنداعى جاقسى تاجىريبە بولعان ەدى.

- ءسىز ۇلدارىڭىزدىڭ شارشى الاڭداعى جۇدىرىقتاسۋ مانەرىندە ايرىماشىلىق بار ەكەندىگىن ايتقان ەدىڭىز. دانيار بارىنشا تاسىلگە بوي الدىرسا، داۋرەن بارىنشا الەۋەتتى بوكسشى عوي...

- ءيا، داۋرەن نەگىزىنەن الەۋەتتى بوكستى جاقسى كورەدى. ال دانيار بولسا، سوققى جىبەرمەيدى، قارسىلاسىن الداپ سوققاندى، ودان ايلاسىن اسىرعاندى، ونى الداپ ءجۇرىپ سوققاندى، سوققى جاساۋعا الىپ شىعىپ، ودان كەيىن بەلگىلى ءبىر قاشىقتىققا جالتارىپ كەتۋدى قالايدى. داۋرەن بارىنشا قاتاڭ جەكپە-جەك جۇرگىزەدى، توبەلەسكەندى جاقسى كورەدى.

ارينە، فيزيكالىق تۇرعىدان ول دانيارعا قاراعاندا مىعىم. قولى دا اۋىر، قارسىلاسىن نوكاۋتقا دا جىبەرە الادى. ءبىراق، ولاردىڭ سالماق ساناتتارى ءارتۇرلى. ەگەر دە مەن دانياردى داۋرەندى جاتتىقتىرعانىمداي جاتتىقتىرار بولسام، مۇمكىن وندا قازىر ول وليمپيادا چەمپيونى بولماس تا ەدى. ولاردى جاتتىقتىرۋ ءۇشىن ءارتۇرلى ءادىس قاجەت.

- داۋرەندى ا ق ش- قا جىبەرۋ ءسىز ءۇشىن قيىندىق تۋىنداتقان جوق پا؟

- جوق، كەرىسىنشە، ونى ەرتەرەك، ارتايەۆتان كەيىن ەكىنشى ءنومىرلى بولىپ تۇرعان كەزدە جىبەرۋىم كەرەك ەدى دەپ ويلايمىن. سول ۋاقىتتا ول ناعىز بابىندا ەدى.

- دەگەنمەن، قازىر دە ول جەڭىلىستىڭ اشى ءدامىن تاتىپ كورگەن جوق قوي.

- ءيا، سولاي. ال ودان ارى قاراي قالاي وربيتىندىگىن ۋاقىت كورسەتەدى.

- بالالارىڭىزدى تاربيەلەگەن كەزدە ەڭ الدىمەن ولاردىڭ بويىنا نە سىڭىرگىڭىز كەلەدى؟

- ەڭ باستىسى ولاردىڭ بوس ۋاقىتى بولماۋى ءتيىس. ەگەر ولاردىڭ ىستەر ءىسى بولماسا، وندا ولاردى كوشە وزىنە تارتىپ الادى. ەگەر اتا-انا بالالارىنىڭ ءتالىم-تاربيەسىنە ىقپال ەتە الماسا، وندا ولارعا وزگەلەر اسەر ەتەدى. بالا بۇرىش-بۇرىشتا شىلىم شەگىپ، ەسەيگەننەن كەيىن سىراعا بوي الدىرادى. سوندىقتان دا، جاسوسپىرىم شاق ەڭ قاۋىپتى سانالادى. ءدال وسى ارالىقتا كەز كەلگەن سپورتپەن اينالىسۋ ماڭىزدى. مۇنان بولەك، بالانىڭ كىممەن دوس بولىپ، نەمەن اينالىساتىنىن ءبىلۋ دە ماڭىزدى.

- بالاسىن سپورتقا بەرگىسى كەلەتىن اتا-انالارعا قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟ چەمپيون بولۋ ءۇشىن تۋا بىتكەن قاسيەت قاجەت پە الدە تاربيەلەۋگە بولا ما؟

- قابىلەتسىز بالا بولمايدى. ەڭ باستىسى ونىڭ الەۋەتىن اشا ءبىلۋ كەرەك. ەگەردە ول بوكستا ءوزىن تانىتا الماسا، وندا ول سپورتتىڭ باسقا تۇرىنەن تالانتتى بولۋى مۇمكىن. ءبىراق، قالاي دەسەك تە ەشكىمدى كۇشتەپ، ماجبىرلەۋگە بولمايدى.

- قاتەلەسپەسەم، دانيار ءسىزدىڭ دە، داۋرەننىڭ دە ءبىر جاستا وتباسى قۇراعاندارىڭىزدى ايتقان ەدى.

- ءيا، مەن دە، ۇلىم داۋرەن دە 23 جاستا وتباسىلى بولدىق. 24 جاسىمدا مەن قىزدى بولسام، داۋرەن دە سول جاسىندا ۇلدىڭ اكەسى اتاندى. ال دانيار 24 جاسىندا شاڭىراق كوتەرىپ، سول جاسىندا ۇلدى بولدى.

- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، نەمەرەلەرىڭىز اكەسى مەن اتاسىنىڭ ءىزىن جالعاستىرا ما؟

- امان بولساق، ونى دا كورەرمىز. قالاي بولعاندا دا، قانداي ءتۇرى بولسا دا سپورتپەن اينالىستىرۋعا تىرىسامىز.

- قازىر ءسىز ۇيدە قوناق بار دەپ ايتىپ قالدىڭىز. قۇپيا بولماسا، قۇتتىقتاۋعا كىمدەر كەلدى؟

- بۇگىن وسى جەردەگى دوستارىمىز كونستيتۋتسيا كۇنىمەن قۇتتىقتاۋعا كەلدى. بۇعان دەيىن ولار ماعان جەتە الماعان ەدى. باستاپقىدا ءبىز ۇيدە بولمادىق، مۇنان بولەك، تۋعان-تۋىستارىمىز قوناققا كەلىپ جاتتى. دەگەنمەن، قوناقتارىمىزدىڭ باسىم بولىگىن قارسى الىپ، شىعارىپ سالدىق. تاياۋ كۇندەرى تۋعان-تۋىستىڭ كەلەسى توبى كەلمەك بولىپ جاتىر.

- دانياردىڭ جەكە باپكەرى رەتىندە وعان قانشا ۋاقىت دەمالىس بەرمەكشىسىز؟ جاتتىعۋعا قاشان كىرىسەدى؟

- بۇل جايىندا ويلاپ تا كورمەپپىز، ول دەمالۋعا جەتەرلىكتەي ەڭبەك ءسىڭىردى. جاتتىعۋدى ساعىنعان كەزدە بىردەن كىرىسەتىن بولامىز.

- جالپى، كەلەسى وليمپياداعا بارۋ ماقساتى بار ما؟

- ازىرشە جوق. مۇنىڭ بارلىعى دا وعان بايلانىستى، مەن ونى ماجبۇرلەمەيمىن. شەشىمدى ءوزى قابىلدايدى.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

اۆتور: مارلان جيەمباي