كلاسسيك سايىن مۇراتبەكوۆ
قالاي دەگەنمەن دە تىرىدەي ماقتالىپ جاتقانعا ىشتەي كۇمانمەن دە قارايتىنىڭ راس. بىرەۋدەن پايدا كەلەر، بىرەۋدىڭ قىزمەتى جوعارى بولار، بىرەۋدىڭ اۋلەتى - داۋلەتتى بولار. قازاقى باقاي قۋلىق، باس ەسەپپەن دە ابايدىڭ: «ارسىز بولماي اتاق جوق، الدامشى بولماي باق قايدا» دەگەن ءسوزىنىڭ ۇلگىسىنەن اينىمايتىن «مەن تۋرالى ءبىراۋىز جىلى ءسوز ايتىڭىزشى» دەپ قيىلىپ سۇراپ، الاقان جايۋ، ول بەيشاراعا كولگىرسىپ كولدەي ءالعىسوز، ماقالا جازۋ بۇگىنگى كۇنى تاڭسىق ەمەس. «جارىم مولدا، جارىم ادام، جارىم مۇسىلمان قيانات جاسايدى»، - دەيدى اباي. جارىم جازۋشى دا قيانات جاسايدى. «ءتاڭىرى اتقاندى ءتاڭىرى اتقان ماقتايدى»، دەگەن دە ابايدىڭ ءوز ءسوزى.
سونىمەن، قازاقتا جازۋشى از ەمەس، ءبىراق سايىن مۇراتبەكوۆ - دارا. بۇعان ەشكىمنىڭ داۋى دا جوق.
اكىم تارازي: «مەنىڭ سايىن دوسىم - كلاسسيك!» دەدى قىرىق ءۇش جىل بۇرىن شىققان سايىننىڭ سارعايعان كىتابىن ايالاي ۇستاپ وتىرىپ. ماعان دوسىنىڭ كلاسسيك ەكەنىن دالەلدەپ باققىسى كەلەدى. «سايىنىم ادەبيەتتە ءوز باعاسىن الا الماپتى- اۋ!» دەپ، كەيىنگى كەزدەرى، ءتىپتى، ءجيى ايتاتىن بولدى. سايىن اعانىڭ قوس تومدىعىن ەرىنبەي، جالىقپاي ۇزاق قاراپ، ءسۇزىلىپ وقىپ شىعىپ بولعان سوڭ: «سايىننىڭ ۇلى جازۋشى ەكەنىن تىرشىلىكتە وزىنە ايتا الماعانىما نالىپ وتىرمىن»، دەدى ءبىر كۇنى. «قالايشا ايتپادىڭ، ايتپاۋىڭ مۇمكىن ەمەس قوي، تالاي ايتقانسىڭ! ءوزىم تالاي كۋا بولدىم!» - دەيمىن ەستىگەندەرىمدى ەسىنە ءتۇسىرىپ.
«ايتقان دا شىعارمىن، ءبىراق ءدال قازىرگىدەي باعالاپ، وزىنە دالەلدەپ وتىرىپ، بار شىعارمالارىن وسىلاي تاپتىشتەپ اقتارىپ، وي ءتۇيىپ، زەرتتەپ، سۋرەتكەرلىگىن مويىنداتىپ، سايىننىڭ ءوزىن سەندىرىپ ايتپاعانىما وكىنىپ وتىرعانىم دا. قاليحانىم مەن سايىنىم تابيعاتىندا تازا سۋرەتكەر ەكەن. اتتەڭ، تىرشىلىكتە بىرگە جۇرگەن كەزدەرىمدە باعاسىن بەرە الماعانىم. وسىعان وكىنەمىن، ولارعا تەڭدەسەر جازۋشى جوق ەكەن. ەكەۋى دە ۇلى سۋرەتكەر ەكەن»، دەپ قولىنداعى كىتاپتى اسا ىجداھاتتىلىقپەن پاراقتاي باستادى. جۇزىندە ساعىنىشپەن قاتار وكىنىشتىڭ تابى بايقالادى.
جازۋ بولمەسىندە سايىننىڭ كىتابىنىڭ مۇقاباسىنا الاقانىن قويىپ وتىرىپ، ويعا كەتىپ قالاتىنىن بۇرىن دا بايقايتىن ەدىم.. ەندى، مىنە، ءار ءسوزىن، ءار سويلەمىنىڭ استىن سىزىپ ءوزىنىڭ پىكىرىن، سايىننىڭ ءار سويلەمىنە قۇمارى قانعانداي، ريزاشىلىعىن ءبولىسىپ كىتاپ بەتتەرىن تولتىرىپ جازىپ تاستاپتى.
سايىن مۇراتبەكوۆتىڭ دە دوسى اكىم تارازيگە جازعان قولتاڭبالارىنا كوزىم ءتۇستى. سارعايعان ساعىنىشتىڭ ءۇنى كەلەدى قۇلاق تۇبىنە.
«جابايى الما» 24.02. 1973ج. «اكىم اعا! قالاي ەكەن؟ وقىپ كورەرسىڭ»، «نا ۆەرشينە ۋشكارا» 26.04.1982ج. , «اكىمگە! باسىندا ءۇشقارانىڭ... جايدان- جاي ارنالماعان ەدى عوي. سولاي...»، «ديكايا يابلونيا» 3.09.1990 -جىلقى جىلى، «اكىم اعا ءورتاي ۇلىنا! ازاماتقا، ۇلكەن جازۋشىعا، ىلعي دا الدىمنان كورىنە بەر، دەپ! س. مۇراتبەكوۆ»، «تاڭدامالى پوۆەست جانە اڭگىمەلەر» 28.04.1981 ج «اكىم اعاعا، وسى كىتاپتىڭ قاق جارتىسىنىڭ جازىلۋ تاريحىنا كوزبە- كوز وتىرىپ، تالاي پىكىر- سىرلاردى بولىسكەن دوسقا!». ەكى دوس ءبىر- بىرىمەن اقتارىلا سىرلاسىپ، ساعىنىشتارىن باسا الماي قاۋىشىپ، تابىسىپ وتىرعانداي كورىندى. ءبىرى - كىتاپ، ءبىرى - وقىرمان.
جاقسى ادامدار نەگە ومىردەن كەتەدى ەكەن... ۇيىڭنەن ەرتەرەك شىعىپ كەتكەن جاقسى قوناق سەكىلدى. باۋىر باسىپ وتىرىپ، ول كەتكەن سوڭ قوڭىلتاقسىپ، جەتىمسىرەپ قالعانداي كۇي كەشتىرەدى. جاقسىعا، جاماننان گورى، عۇمىرىنىڭ ۇزاقتىعى لايىق قوي. قوعام توزباس ءۇشىن، ادام ازباس ءۇشىن دە جاقسى ادامنىڭ جالعاننان جوق ىزدەپ كەتپەۋىنە بولاتىن ەدى.
ىزگىلىك پەن دوستىقتىڭ، سىرلاستىق پەن ۇيلەسىمنىڭ تابىسۋىن اكىم مەن سايىن اعادان اڭعاراتىنمىن. جۇمىس بولمەسىندە سايىن مەن قاليحاننىڭ كىتابىن الما- كەزەك ۇستاپ، قايتا- قايتا وقي بەرەتىن اكىم تارازيدىڭ كۇيى ويلاندىرىپ تاستادى. ايتىلمايتىن، ايتىلسا دا جاۋابى جوق ساعىنىشتىڭ ءىزىن سەزەمىن.
ءبىرىنىڭ كىتابىن سورەگە قويىپ جاتىپ، ءبىرىنىڭ كىتابىن سورەدەن قايتا الىپ جاتادى. ەكەۋىن دە رەنجىتكىسى جوق. ارا- اراسىندا الدەنە ەسىنە تۇسە مە ەكەن، ءسال ەزۋ تارتىپ جىميىپ قويادى. «جارايسىڭدار، مىقتىسىڭدار!» دەيتىندەي. جۇزىنەن سوناۋ كوز ۇشىندا قالعان جاستىقتىڭ ءدۇبىرى سىلاڭداپ، ءار نارسەنى ەسكە سالىپ، بىردە جىميىپ، بىردە وي تۇبىنە ەرىك بەرىپ كوڭىل كۇيدى كۇپتى ەتىپ قوياتىنىن دا بايقايمىن. سىرلاسار دوستىڭ ورنى تولماي ويسىراپ تۇرعانى دا راس.
توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا ەكەۋى دە قىزمەتسىز. ءبىرىن- ءبىرى قيماي ساعىنىسىپ كەزدەسەتىنى، اڭگىمەسى جاراسىپ الاتاۋدى بەتكە الىپ وڭاشا، وقشاۋ كەتەتىندەرى ەسىمە ءجيى تۇسەدى. سايىن اعاما ۇسىنىس جاساسا-اق بولدى، سوزگە كەلمەستەن، اكىمنىڭ جولىن كۇتىپ، قىدىرا كەتۋگە دايىن تۇراتىن.
سەرۋەندەپ كەلگەننەن كەيىن ەرەكشە كوڭىل- كۇيمەن: «سايىنىم- وۋ، قىدىرۋعا ءارقاشان دايىنىم- وۋ»، دەپ اكىم ۇيدە اندەتىپ جۇرەتىن.
سايىن اعام وتە مادەنيەتتى، بيازى ادام ەدى. قاليحان اعامنىڭ كەيبىر قازاقى ازىلىنە تۇزەتۋ ەنگىزىپ: «ءاي، قال- اعا! قارىنداسىمىز عوي، ورتامىزدا روزا وتىر، سەن قالاي بولسا سولاي سويلەمەسەيشى»، دەپ جۇمساق كۇلكىسىمەن قاليحان اعامدى ىقتىرىپ، تارتىنتپاق بولادى. وعان بوي بەرەتىن قاليحان اعامنىڭ جايى جوق. «مەن قارىنداسىمدى كوپ ۇرعاشىنىڭ ءبىرى دەپ قارامايمىن. ول - جازۋشى! جازۋشى «جىنىسقا بولىنبەيدى دەپ جۇرگەن دە ءوزى»، دەپ ايىزىن قاندىرا راحاتتانىپ كۇلىپ الادى. سوسىن ءسوزىن بۇزعان سايىن اعامنىڭ جاڭاعى قىلىعىن كەشىرە قويماعانى تۇرىندە تۇرادى. اكىم ەكەۋىن قوساقتاپ بىرگە سىباپ الىپ، قىر اسىرىپ، تەمەكىسىن قايسارلانا، قۇشىرلانا ۇزاق سورىپ ءۇنسىز قالادى. «ەكەۋىڭ جابىلىپ مەنى جاۋكەمدەگىلەرىڭ كەلگەن ەكەن عوي، كونە قويادى ەكەنمىن سەندەرگە»، دەگەندەي ەكىلەنىپ، بىلەك سىبانىپ ەكى دوسىن ەسەسى كەتكەنشە ءبىر سىباپ، ىسكە العىسىز ەتىپ تاستايدى- داعى، ماناعى ادەمى اڭگىمەنى قولىن شوشايتىپ، قايتا باسىنان باستايتىن.
«مىنا ەكەۋى، بۇگىن، ءتىپتى، قىزداي سىزىلا قالىپتى عوي»، دەپ جەڭىلگەن ەكەۋگە شيقىلداي كۇلىپ الىپ، «ءويپىر- ءووووۋ، مادەنيەتىن قاراي گور ەكەۋىنىڭ...»، دەپ داۋىسىن مىسقىلداي سوزادى. «ال كوكە! ساراڭدىعىڭا سالماي، قۇي اناۋىڭنان، كانى!» دەپ باعجاڭ ەتىپ الايا قارايدى دا، قىرلى ستاكاندى اكىمنىڭ الدىنا ىسىرا سالادى. مۇنداي ساتتە قال- اعامنىڭ سۇرانىسىن «سەرەزنو!» قابىلدايتىن سايىن اعام مەن اكىم لەزدە قال- اعاڭا باعىنىپ، مويىنسۇنىپ: «ءلابباي، تاقسىر!» دەپ كىشىرەيىپ شىعا كەلەدى. وسى جەڭىس - قال- اعامنىڭ كوپتەن كۇتكەن شىن جەڭىسى. ەندى كوڭىلى جايلانىپ، راحاتتانىپ، اڭگىمەنى ارىدەن اعىتىپ، ءبىر ءوزى - ءبىر تاريحتىڭ قويناۋىنا ەركىن ەنىپ، ەكى دوسىنىڭ اۋزىن اشتىرىپ، كوزىن جۇمدىرىپ بولمايىنشا جۋىق ارادا توقتاي قويمايتىنى بايقالادى. سول ساتتە تۇزەتۋ ەنگىزەمىن دەسەڭىز باسىڭىزدىڭ بالەگە قالعانى، قال- اعام بۇل جولى قارسى كەلگەندى ايامايدى. نايزانىڭ ۇشىنا ءىلىنىپ قالمايىن دەگەن ادام دەمىن ىشىنە تارتىپ ۇزاققا شىداۋى ءتيىس. «مىنا جەرىن مەنەن ەستىگەنسىڭ، انەۋ جەرىن سايىننان ەستىگەنسىڭ. ەندى ءبارىن ءوزى بىلگەن، ءوزى وقىعان، ءوزى زەرتتەگەن بولىپ...»، دەپ سايىن اعام مەن اكىم قال- اعاما تاعى قارسى «شابۋىلعا» قامدانادى.
ۇزاققا قۇلاش سەرمەگەن قال- اعامدى قالايدا توقتاتۋ، توسىلتۋ كەرەك. ايتپەسە تاڭ اتىپ، ءتۇن باتادى. ءار بۇيىردەن ءبىر تۇرتكىلەپ، اڭگىمەنىڭ ءارىن كەتىرە بەرگەن ەكەۋدىڭ نە ايتقىسى كەلەتىنىن اڭدىپ، قال- اعام كوزىنىڭ استىمەن بۇل ەكەۋگە بارلاپ قاراپ الادى. وسى تۇستى كۇتكەندەي ەكەۋى قال- اعام جايلى انەكدوتتاردىڭ ءتۇر- ءتۇرىن اعىتا باستايدى. سول ساتتە الگىلەردىڭ سوزىنە ەرىپ، تەمەكىسىن قۇشىرلانا سورىپ- سورىپ جىبەرىپ، قال- اعام: «جوق ولاي ەمەس، بۇلاي بولاتىن»، دەپ ءوزى تۋرالى انەكدوتتىڭ مايىن تامىزىپ ءوزى ايتىپ كەتەتىنىن اڭعارماي دا قالاتىن.
ءسوزى ءمىردىڭ وعىنداي، قاداپ ايتقانى دا، بەينەلەپ ايتقانى دا ءدوپ ءتۇسىپ جاتاتىن. ءاپ- ساتتە سۋرەتكە اينالعان جاندى بەينەلەر كينولەنتاداي سىرعىپ، كوز الدىڭدا اينالا بەرەتىن، اينالا بەرەتىن. قاليحان اعام سويلەپ كەتكەندە سايىن اعا مەن اكىم تىم- تىرىس قالاتىن.
ءيا، ولار ءبىرىن- ءبىرى بايىتىپ، ءبىر- ءبىرىنىڭ جانسارايىن وزدەرى عانا ءبىلىپ، وزدەرى عانا ۇعىپ- ۇيىپ، ىركىلمەي كۇلىپ، كەيدە مۇڭايىپ، بىرىمەن ءبىرى تولىعىپ، بۇتىندەلىپ وتىراتىن. باستارى قوسىلا قالعاندا دۇنيەدەن ەرتە كەتكەن دوستارىن ءجيى ەستەرىنە الاتىن. سونىڭ ىشىندە قۇلاعىما قانىق بولىپ، جادىما ساقتالعاندارى: اقان نۇرمانوۆ، تەلمان جانۇزاقوۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، اسقار سۇلەيمەنوۆ.
ولاردىڭ ءار قىلىعى، ءار ءسوزى وزدەرىمەن بىرگە جاسادى. بۇلار شىن ماعىناسىنداعى جان بۇتىندىگىن ساقتايتىن تۇلعالار ەدى. ءبىر- بىرىمەن رۋحاني بايلانىستا، قالىپتى تارتىلىستا تۇراتىن. ءبىرىنسىز- ءبىرى جۇرە المايتىن. الىستا قالعان التايعا دا، توبە اسىپ قۇلان قالاسىنا دا، يەكتەگى ەشكىولمەسكە دە كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي جورتۋىلداپ ءجۇرىپ كەتە بەرەدى. ولاردىڭ تابيعاتىنىڭ ەرەكشەلىگىن، جان دۇنيەلەرىنىڭ عالامات تەرەڭدىگىن كورىپ تاڭ قالاتىن ەدىم، قىزىعاتىن ەدىم.
سايىن اعام مەن قاليحان اعام دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن جاس كەزدەرىن اكىم مەن ءابىش اعانىڭ ەسكە العاندارى بار. ەكەۋى بىرىنەن ءبىرى اسىپ ءتۇسىپ، جاستىق كەزەڭنىڭ داۋرەن ءداۋىرىن جارىسا ايتىپ وتىر. باستان وتكەندى ايتۋ، اڭگىمەلەپ ايتۋ ءبىر باسقا، ەكەۋى دە سول كەزەڭگە قايتا ورالعانداي، ءبىرىن- ءبىرى تولىقتىرىپ، بالاشا ءماز بولىپ، تۇرلەرىنىڭ ءوزى بالاعا، جاستىققا قايتا ورالعانداي. كۇلكىلەرى بايسالدى، ساليقالى ەمەس، سول كەزدەگى جەڭىل بوزبالا كۇلكىگە كوشىپ الىپ، قىرشاڭقى ازىلدەرىن قايتا ءتىرىلتىپ، جاراسىپ، قايتا تۇلەگەندەي قۇلپىرىپ وتىرادى. اڭگىمەنى دە قۇلپىرتا ايتادى. بۇلاردىڭ اڭگىمەلەرىن ەستىگەندە فاريزا اپاي تاڭ- تاماشا قالىپ، قۇمارتا تىڭداعان ەدى.
«ءابىشتى مەن جاستايىمىزدان بىلەمىن دەپ جۇرسەم، سىزدەر، ءتىپتى، باعزى زاماننان، بالا كەزدەرىڭىزدەن بىرگە ءجۇرىپ، بىرگە وسىپسىزدەر عوي»، دەيدى تاڭىرقاپ. ءابىش اعا ۇزىلگەن اڭگىمەنى قايتا باستايدى. «تاحاڭ (احتانوۆ) ءبىزدى قىزىق كورۋشى ەدى، ەرەسەك بولسا دا ورتامىزدان قالماي ەرىپ الاتىن. بىزگە جاراسادى ءار ۇيگە ءبىر قونىپ، دۋىلداسىپ جۇرە بەرەمىز، ءبارىمىز بويداقپىز. تاحاڭ بولسا وتباسىلى، بالالى- شاعالى. بىزدەرگە ەرىپ العان، تاحاڭ ءبارىن ۇمىتاتىن. كۇنى- ءتۇنى بىرگە جۇرەمىز. ءبىر توپ ۇيالاس كۇشىكتەردىڭ ويىنىن قىزىق كورگەن اۋىلدىڭ ءبىر توبەت يتتەرى بولۋشى ەدى. اڭىرىپ الىستان قاراپ قىزىعىپ تۇرىپ- تۇرىپ، جاڭاعى ۇيالاس كۇشىكتەرگە جۇگىرىپ جەتىپ كەلەدى دە، ويىندارىنا قۇيىنداي ارالاسىپ، ۋعىن دا شۋعىن قىلىپ جىبەرەتىن»، دەپ ءابىش اعا ماڭعازدانا كۇلدى. ءسويتىپ وتىرىپ، وزدەرى عانا بىلەتىن اتاقتى «كوك ەسەك، ساراڭ ەسەك، قوڭىراۋلى ەسەك» انەكدوتتارىن ايتىپ، اكىم ەكەۋى وتىرعانداردى قىران- توپان كۇلكىگە قاندىرىپ ەدى. ءيا، سول كۇنگى اڭگىمەنىڭ سارىنى مۇلدە بولەك، وزگەشە بولعان.
مۇقاعاليدىڭ: «ءابىش، جۇمىستان كەلە جاتىرسىڭ، جارتى- اق ساعات ۋاقىتىڭ بار ەكەنىن بىلەمىن. ءبىراق، سەن تىڭدا! مەن مىنا ولەڭىمدى ساعان قازىر وقيمىن»، دەپ تۇسكى ۇزىلىستە ءابىش اعايدى كۇتىپ، جولىن توسىپ تۇرعان مۇقاعالي كوز الدىما كەلدى. بۇل بولەك اڭگىمە...
احماتوۆانىڭ ايتاتىنى بار ەدى عوي. «بلوك ۇلى اقىن عانا ەمەس، ول ءبىر ءوزى ءبىر ءداۋىردىڭ كورىنىسى»، دەپ. مەن ادەبيەتتىڭ وسى بۋىنىن سول ءداۋىردىڭ كورىنىسى دەپ ۇعامىن.
ءالقيسسامدى، سايىن اعامنان باستاپ ەدىم عوي. اڭگىمەمدى قازاقتىڭ كلاسسيك جازۋشىسى سايىن مۇراتبەكوۆ سىندى ۇلى تۇلعانىڭ شىعارمالارىنىڭ قۇپياسىنان باستايىن.
«كوزىمدى ءسال جۇمسام- اق: شۋىلداعان بالالاردىڭ ەڭ سوڭىندا سول اياعىن جەر سىپىرعانداي كولدەنەڭ سۇيرەتىپ، ەسى قالماي دالباقتاي جۇگىرىپ كەلە جاتقان اياندى كورگەندەي بولام»، «ءبىزدى يمانجانوۆ دەگەن شاشى اپپاق قۋداي، قولى- باسى توڭعان ادامشا دىرىلدەي قالشىلداپ، كوزى قىپ- قىزىل بوپ جاساۋراپ وتىراتىن قارت كىسى وقىتتى»، «كۇننىڭ كوزى قانتالاعانداي بوپ ەرەكشە قىزارىپ ۇياسىنا قونۋعا تايانعان»، «ءسال ءۇنسىز وتىرعان سوڭ باپايدىڭ كەمپىرى اياندى كىنالاي سويلەدى. - جۇگەرمەك- اي، دەسەڭشى، وزىنە دە وبال جوق. ءتۇن جارىمىنسىز ءبىر قايتپايدى عوي، ەلدەن ەرەكشە وسىنى الىپ بارا جاتقان نەنىڭ ويىنى ەكەنىن بىلمەيمىن، ويىنى وسىلعىردىڭ... يباي- اۋ... - دەپ مۇنىڭ ارعى ءسوزىن سىبىرعا اينالدىرىپ جىبەرەدى. - وسى ءۇيدىڭ كورپەسىن وسى ءشىرىتىپ... ەسى كىرىپ قالسا دا...
باپايدىڭ كەمپىرى قانشا سىبىرلاي ايتسا دا سوڭعى سوزدەرى بىزگە انىق ەستىلدى. قىپ- قىزىل بولىپ كەتكەن ايان تىستەنە شىتىناپ، باسىن بۇرىپ اكەتتى. ىرگەگە قاراپ جاتتى. الدەن ۋاقىتتا باسىن كوتەرىڭكىرەپ ماعان:
- اناۋ پالتونى اپەرشى، - دەدى توردە ءىلۋلى تۇرعان قارا پالتونى نۇسقاپ. مەن وسى ۇيدەگى جالعىز ورىندىققا شىعىپ پالتونى الىپ ونىڭ الدىنا اكەلدىم. ايان باسىن جاستىقتان ازەر كوتەرىپ، ەكى قولى دىرىلدەپ پالتونىڭ جاعاسىنا تۇمسىعىن تىعىپ جىبەرىپ قۇشىرلانا يىسكەپ- يىسكەپ الدى دا:
- تەز ءىلىپ قوي، ايتپەسە ۇرسادى، - دەدى. ونان سوڭ شالقاسىنان ءتۇسىپ كوزى باجىرايىپ، كىرپىك قاقپاستان ءۇيدىڭ توبەسىنە تەسىرەيە قاراپ ۇزاق جاتتى.» «ايان قاراڭعى بۇرىشتا ءبىر ۋىس بوپ ءبۇرىسىپ، ەكى الاقانىمەن بەتىن باسىپ سولقىلداپ جىلاپ وتىر ەكەن. ۇزاق جىلادى. ونان سوڭ كوزىن ءسۇرتتى دە، قورادان شىقتى. سىرتقا شىققان سوڭ كوردىم، كوزى قىپ- قىزىل بوپ كەتىپتى. ماعان قارادى دا، ءوز- وزىنەن جىميىپ كۇلدى..
- كۇن ىستىق، ءا، - دەدى».
جازۋشىنىڭ ايگىلى «جۋسان ءيىسى» پوۆەستىندەگى كەيىپكەرى ايان. شىعارمانىڭ سوڭىندا سايىن اعام: «جازعا سالىم جۋسانتوبە جاقتان قوڭىر سالقىن سامال ەسەدى. اشقىلتىم ءيىس اڭقيدى. جۋساننىڭ ءيىسى. سوندايدا ەسىمە تاعى دا ايان تۇسەدى»، دەپ اياقتايدى.
بالا سايىننىڭ سۋرەتكەرگە عانا ءتان جانىنىڭ كوزى، جۇرەگىنىڭ تۇبىنە سوعىس سالعان شوقپىت- شوقپىت جارالى سەزىمنىڭ كۇيىن شەرتكىزەدى. سۋرەتكەر جانىندا كوز بولماسا، جەتىم اياننىڭ ىشكى مۇڭىن، سىرتقى كۇيىن تۇسىنە قويار ما ەدى. بالالار ۇيىنە كەتىپ بارا جاتقان اياننىڭ ەنشىسىندەگى قوڭىر سيىردى قيماي تۇرعان باپاي مەن كەمپىرىنىڭ ەكەۋارا اڭگىمەسىنىڭ ءوزى جەتىمنىڭ مالىنان دامەتكەن مىناۋ ەكەۋىنىڭ سوراقى سيقىنان، ءتىپتى، بەزىنگەندەي بولاسىڭ. ءبىراق جازۋشى سايىن بۇل ەكى بەيشارانى دا ايايتىن سياقتى. ويتكەنى، سۋرەتكەردىڭ جانى جۇمساق. مىنا ەكەۋدىڭ دامەتكەنى - جەتىمنىڭ مالى. جۇمساق مىسقىل، استارى اۋىر. جازۋشى اياندى عانا ەمەس، وقىرماننىڭ دا جۇرەگىنە قاياۋ سالعىسى جوق. كەدەيشىلىك، «جومارتتىڭ قولىن جوقشىلىق بايلاعان» قازاقتىڭ كەدەي تۇرمىسى. بىزگە تانىس تۇرمىس. بۇگىنگى قازاعىڭنىڭ سيقى دا ەلەس بەرىپ تۇرعان شىعار، بالكىم...
«- الاتىن ادام بولماي تۇر، مىنا قوڭىر سيىردى دەرەۋ ساتىپ اقشاسىن قالتاڭا سالىپ بەرەر ەم. كەيىن قولىم تيسە، بازارعا ايداپ بارىپ ساتىپ، اقشاسىن سالىپ جىبەرەم عوي...» دەگەن شالىنا:
- ە، قويشى ءارى، سەن دە وسى، نە بولسا سونى ايتپاي. ساتقانى نەسى. ەرتەڭ ەرجەتىپ كەلە قالعاندا مال كەرەك ەمەس پە ايانعا... قوڭىر سيىرىڭدى وسىمىمەن قولىڭا تاپسىرامىن...». كەمپىردىڭ كومەيىندە قوڭىر سيىردىڭ اقشاسىنان ازىرگە دامەلەنبەسىن دەگەن سىڭاي جاتقانىن اڭعاراسىڭ. قازاقتىڭ كىسى مالىنا ەمىنىپ، جەتىم مەن جەسىردىڭ مالىنا دا كوز سالىپ، دانىگەتىنى، دۇنيەقوڭىزدانىپ وتىرىپ، اۋزىنىڭ جومارت بولا قالاتىن مىنەز- پيعىلىن قالاي ءدال كورسەتىپ وتىر. سۋرەتتەۋدىڭ قاجەتى جوق، ءتۇسىندىرۋ دە كەرەك ەمەس. بايانداۋعا دا بوي شالدىرماي ديالوگ ارقىلى ەكەۋدىڭ بەينەسىن اينا قاتەسىز جاساي سالعان. ديالوگتىڭ ناقتىلىعى سول، جارىماعان باپاي، جاردەمى پارمەنىنەن اسا المايتىن كەرەناۋ كەمپىر كەلەدى كوز الدىڭا. وبرازدى جاساۋداعى بۇل ءادىس سايىن مۇراتبەكوۆ شىعارماشىلىعىنا عانا ءتان قۇبىلىس.
ۇلى جازۋشىنىڭ كەز كەلگەن شىعارماسىن الىڭىز، وقىرمانعا ەتەنە تانىس، جانىڭا جاقىن، ۇيىپ سالا بەرەسىڭ. ءبارى ساعان تانىس وبراز، الىستان ىزدەپ الاس ۇرىپ، جوقتان بار جاسايمىن دەپ وتىرعان جوق. ءوزىڭدى وزىڭە تانىتىپ قويىپ، ىشتەي ۇيالتىپ وتىرادى. سۋرەتكەر سەزىم مەن ويدىڭ تارتپاسى سىندى. تىڭداي باستاساڭ- اق وزىنە قاراي تارتىپ، تۇڭعيىعىنا جۇتىلىپ بارا جاتقانىڭ. شەبەرلىكتىڭ قۇپياسى وسى بولسا كەرەك. جەتى قات جەردى مەكەن ەتەتىن ءوز تۇرعىندارى سياقتى، ءار عاسىردىڭ ءوز كەيىپكەرى، ءوز وقىرمانى بار. وتكەن عاسىردىڭ وقىرمانىنا سايىن مۇراتبەكوۆتىڭ سۋرەتكەر رەتىندەگى جاساعان كەيىپكەرلەرى دە، ءومىر جايلى ايتقىسى كەلگەن فيلوسوفياسى دا، شىعارماسىنىڭ يدەياسى دا، سول كەزەڭدى ناقتى كوز الدىڭا اكەلىپ، جايىپ سالعان شەبەرلىك كەلبەتىن ەشكىم قايتالاي الماس. ويتكەنى، بارلىق شىعارماسى سايىننىڭ عانا جان دۇنيەسىنە، جاراتىلىسىنا ءتان. سايىن ءوز زامانىنىڭ، وزىنەن كەيىنگى زاماننىڭ وقىرماندارى ساعىنىپ، ىزدەپ وقيتىن سۋرەتكەر. مىسالى مەنىڭ زامانداستارىم - سوعىستى كورمەگەن ۇرپاقتىڭ بۋىنىمىز. ءبىراق، جازۋشىنىڭ ۇلىلىعى سوعىستى كورگەن ۇرپاقپەن تەڭ دارەجەدە سەزىنتىپ، جانارىڭا جاس تولتىرىپ، تەبىرەنتىپ، تولقىتا الادى. ول - وتكەن تاريحي كەزەڭنىڭ ءىزىن سۋىتپاي ۇلكەن بۋىننىڭ قاسىرەتىن كەيىنگىگە تانىتا الاتىندىعى. ءوز اكەلەرىنىڭ تاۋقىمەتىنە سوڭعى بۋىننىڭ وكىلدەرى جاتسىنبايتىنداي جالعاستىرىپ وتىر.
كوركەم دۇنيە جازىلماسا مەنىڭ ساناما ايان دا، قامار دا، اجىبەك تە، تانا دا ورتاقتاسار ما ەدى، مەن وقىرمان رەتىندە، ءتىپتى، قاراپايىم ادام رەتىندە ادامداردى تاني الار ما ەدىم. قاسىرەت پەن قۋانىشقا، شاتتىق پەن جۇبانىشقا تەبىرەنە الار ما ەدىم. ءوز ءداۋىرىن عانا تانىتىپ قويماي بىزدەردىڭ سانامىزدى، تۇيسىگىمىز بەن سەزىمىمىزدى جازۋشىنىڭ جانىمىزدى جاڭا ءبىر سوقپاققا سالىپ، باعىندىرا العاندىعىندا. جان دۇنيەمىزگە ىقپال جۇرگىزە العاندىعىندا.
سايىن مۇراتبەكوۆتىڭ شىعارماسىنان اۆتوردىڭ وزىنە عانا ءتان جان تازالىعى، جۇرەك ءلۇپىلى ەستىلەدى. قانداي باقىتتى جاراتىلىس ەدى. سايىن اعا. ءقايسىبىر اڭگىمەسىن الساڭىز دا. «مەنىڭ قارىنداسىم»، «كۇزگى بۇرالاڭ جول»، «باسىندا ءۇشقارانىڭ»، «ۇلتۋعان»، «جەڭەشە» اڭگىمەسىن وقىپ شىققاندا قامار جەڭگەسىن وسىنشالىق جاقسى كورۋى، بالا بولسا دا جەڭگەسىنە پانا بولىپ، ونى قىزعىشتاي قورىپ ءجۇرىپ، كوز سۇزگەن اركىمنەن قىزعانىپ، ەڭ سوڭىندا ءومىر باقي جالعىز قالىپ بارا جاتقان قامار جەڭگەسىنىڭ جانىنا ءۇڭىلىپ، لايىقتى ءبىر ازاماتتىڭ كەزدەسۋىن تىلەپ مۇڭايۋى سارى بالا سايىننىڭ جۇرەك تۇبىندەگى سىرشىل قۇپياسى.
تىلەپبەرگەننىڭ قامارعا ءسوز سالىپ كەلگەندەگى بەينەسىن: «ءتىپتى، الپىستان اسقان ادام دەپ ايتا المايسىڭ، ءجۇزى جايناڭ قاعىپ، تۇز كوزدەرى ويناقتاپ كەتتى. وسى ءبىر كوزدەرى- اي! جاس ادامنىڭ كوزى سۇقتانا ويناقشىپ تۇرعاندا قانشاما ادەپسىز بولسا دا، ءبىرتۇرلى كەشىرىمدىلىك ەتۋگە بولاتىن سياقتى، ال الپىستان اسقان شالدىڭ كوزى سويتكەندە دەنەڭ ءدىر ەتە ءتۇسىپ، تۇرشىگە تىتىركەنەدى ەكەنسىڭ. قانداي سۇيكىمسىز، جيىركەنىشتى كوز». اقىرى، سۋرەتكەر قامارعا تاڭىربەرگەندى تەڭ كورمەدى، ءبىز دە جازۋشىنىڭ شەشىمىنە جىعىلدىق. ءبىراق، جازۋشى جەڭگەسىنىڭ باقىتتى بولۋىن جانىمەن قالايدى، سوعان جول كورسەتۋگە قادام جاسايدى.
«اينالايىن قامار جەڭگەي، ماعان سەنىڭ ساتكە بولسا دا جادىراعانىڭ، كۇلگەنىڭ كەرەك قوي. مەنىڭ ءوز باسىما قۋانىشىم مەن كۇلكىم ابدەن جەتەدى. مەن جيىرماعا ەندى عانا جەتكەن قىسقا ءومىرىمنىڭ ىشىندە تەك قۋانىش پەن كۇلكىنى عانا كورىپ كەلەمىن. مەنىڭ بار قىزىعىمنىڭ ءالى الدىمدا ەكەنىن سەن جاقسى بىلەسىڭ عوي. مەن ۇزاق جاسايمىن. سول ۇزاق ومىردە تەك قانا قۋانىپ، تەك قانا كۇلىپ وتەتىن بولامىن. ال سەنىڭ قىرىقتان ەندى عانا اسقان ءومىرىڭنىڭ تەڭ جارىمى سارعايۋمەن، شەرمەن ءوتىپ كەلە جاتقانىن مەن جاقسى ۇعامىن. سەنى ساباعىڭنان ەرتە ءۇزىپ، كوكتەي سولعىزعان سوعىسقا ىلعي دا كوزىم جاسقا تولىپ لاعنەت ايتامىن. سوندىقتان دا مەيلى، از ساتكە بولساداعى سەنىڭ تۇڭعيىق جانارىڭداعى تولىپ تۇرعان مۇڭنىڭ سەيىلۋىن تىلەيمىن».
سايىن مۇراتبەكوۆتى ادام رەتىندە، ازامات رەتىندە، سۋرەتكەر رەتىندە جاقسى تاني العاندىعىمنان بولار، ءار كەيىپكەرىنىڭ كولەڭكەسىندە سايىن اعامنىڭ ءوزى سىعالاپ تۇرعانداي كورىنەدى. ءوز بەينەسى اينىماي تانىلىپ قالادى. قاراڭىزشى، وسى اڭگىمەسىندە قاماردى تۇرمىسقا شىعارمايدى. قامار تۇرمىس قۇرماق تا ەمەس. ول تۇرمىس قۇرۋدى مۇرات تۇتسا، باياعىدا- اق ءسوز سالعاننىڭ جەتەگىنە ەرىپ كەتە بەرەر ەدى. وندا جازۋشىنىڭ تالعامىنان كەيىپكەرى شىقپاس تا ەدى. وزىنە تىلەكشى بوپ الاس ۇرعان قاينىسىنا سىرىن اقتارىپ وتىرىپ: «شىراعىم- اي، كۇزەتكە مەنى بىرەۋ بايلاپ قويدى دەيسىڭ بە، قۇتىلعىم كەلسە ەرتەڭ- اق باسقا جۇمىسقا اۋىسپاس پا ەدىم، ءبىراق... تۇنگى كۇزەتتى ۇناتامىن... تۇندە ۇيىقتاي الماي دوڭبەكشىپ توسەكتە جاتقاننان دا وياۋ جۇرگەن جاقسى... راس، ءتۇن سۋىق، ءبىراق ماعان سول سۋىعى ۇنايدى، ىشكى مۇڭىمدى سەيىلتەدى. ءالى جاسسىڭ عوي، ۇعامىن دەيسىڭ بە؟ ..» دەگەن قاماردىڭ ىشتەي ۇلىپ جاتقان ساعىنىشىن، قول جەتپەس ارمانىنا ورتاقتاستىرعان ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسىنەن ۇعاسىز. اۆتور ءوز جان دۇنيەسىنىڭ دە استان- كەستەن بولىپ وتىرعانىن جاسىرمايدى. «كورشى اۋىلدىڭ يتتەرى ءۇردى، كۇزەتشىلەر ايتاقتاپ شۋلاپ كەتتى دە، سالدەن سوڭ جىم- جىرت بوپ تىنا قالدى. جال اراسىنان باياۋ عانا ىزعىرىق جەل ەستى» - دەپ اياقتايدى.
ءيا، بۇل سايىننىڭ قامار جەڭگەسىنىڭ بەينەسىن جاساپ وتىرعانداعى كۇرمەۋى قيىن ايەل تاعدىرىنىڭ سۋرەتكەر جانىنا تۇسكەن تەرەڭ سىزاتى، ىزعىرىق جەلى دەپ ۇعاسىڭ. جازۋشى جانىنىڭ نازىكتىگى شىعارماسىنىڭ ءار دەمىنەن اڭعارىلادى. س. مۇراتبەكوۆ شىعارمالارىنا ءتان كۇش، ول - ىشكى تىلسىمدى قوزعاي الاتىندىعىندا.
«...ءبىز قىستايتىن جەردە - قىستىڭ قاقاعان ايازدارىندا بۋى بۇرقىراپ، كومەيىنە كۇلكى تىعىلعانداي بۇلك- بۇلك ەتىپ قايناپ جاتقان ءمولدىر بۇلاق بار...» دەيدى سۋرەتكەر. جىلىبۇلاقتىڭ سۋى سايىن اعاعا ءدال وسىلاي كورىنەدى. كەز كەلگەن جازۋشى قىستىڭ كۇنگى بۇلاقتى كۇلىپ جاتىر دەپ ەلەستەتە الماس. دەمەك، سايىن كورەتىن سۋرەت، قابىلداۋ، ولشەم باسقا سيپاتتا انىقتالادى. سايىننىڭ ىشكى دۇنيەسىمەن جىمداسادى. سايىننىڭ جىلىبۇلاقتىڭ سۋىن «كومەيىنە كۇلكى تىعىلعان بۇلاققا» تەڭەگەنى وقىرمانىن سەندىرەدى. ساقىلداعان سارى ايازدىڭ ىزعارىنىڭ قاتىسى قانشا، بۇلاق باسى قايناپ، بۋى بۇرقىراپ جاتسا؟ قايناعان بۇلاقتان ءنار الىپ جاتقان كومەيدە نەگە كۇلكى بولماسقا. ءدال وسىلاي تانۋ، سۋرەت سالۋ، سەندىرىپ، سەزىنە الۋ س. مۇراتبەكوۆتىڭ عانا ەنشىسىنە تيگەن.
«باسىندا ءۇشقارانىڭ» شىعارماسىن دوسى اكىم تارازيگە ارناپتى. شىعارمانى وقىپ شىعىپ: «ساعان ارناۋىنىڭ سىرىن ايتشى»، دەيمىن تارازيگە. «اسەتتىڭ ءپروتوتيپى بولارسىڭ»، - دەيمىن.
- بايقامادىڭ با؟ - دەيدى.
- نەنى بايقاۋىم كەرەك؟ - دەيمىن عوي.
- مەنىڭ قايسى شىعارماما ۇقسايدى؟ - دەيدى ءبىر سىردىڭ جۇمباعىن اشپاققا. ويلانىپ قالدىم. «تاسجارعانعا!» - دەدىم بىردەن.
- ءدال تاپتىڭ! - دەدى تارازي.
عاجاپ، اكىمنىڭ ءاليى مەن ءالياسى ديالوگتىڭ تابيعيلىعى، مىنەز ۇقساستىعى. ءرازيا، ۋليا، ومار. سايىن اعانىڭ اسەت پەن شىنارى، ساۋلەتاي مەن زاعيپاسى.
«تاسجارعان» اكىمنىڭ العاشقى اتىشۋلى رومانى. «كەڭەس زامانىندا مۇنداي كەيىپكەرلەردىڭ بولۋى ءتيىس ەمەس»، دەپ تۋرالىپ تاستالعان «تاسجارعاننان» سايىن اعامنىڭ ءوز «تاسجارعانى» تۋىپ، «باسىندا ءۇشقارانىڭ» بولعانىنا تاڭ قالدىم. ءسوزسىز، «تاسجارعان» سايىنعا ۇناعان، «تاسجارعان» ارقىلى ءوزىن ىزدەگەن، ءوزىن تاۋىپ العان، وزىندەگىنى جازعان. ءوز زاعيپاسى، ءوز شىنارى مەن ساۋلەتايى كەلگەن كوز الدىنا. بۇل جازۋشىلاردىڭ تابيعاتىنداعى زاڭدىلىق.
م. سۆەتايەۆانىڭ: «ۆاشا كنيگا. پاستەرناك، ۋ مەنيا ك ۆام پروسبا. «تاك ناچينايۋتسيا تسىگانە» - پوسۆياتيتە ەتي ستيحي منە. (مىسلەننو. ) پوداريتە. چتوبى يا زنالا، چتو وني موي. چتوبى نيكتو نە سمەل دۋمات، چتو وني ەگو»، - دەيتىنى ەستەرىڭىزدە بولار.
جاندى شىعارما - سۋرەتكەردى وياتادى. ويدى وياتادى، جەتەلەيدى. كوركەمدىك كوكجيەگىن كەڭەيتەدى، ءسويتىپ، ءبىر شىعارما ەكىنشى ءبىر شىعارمانىڭ تۋۋىنا سەبەپ بولادى. ءبىر شىعارما - ءبىر سۋرەتكەردى وزىنە ىنتىق ەتەدى، عاشىق ەتەدى. قايتالاپ تاعى ءبىر وقۋعا اڭسارى اۋىپ تۇرادى. سۋرەتكەر - ەڭ ۇزدىك وقىرمان.
«...اسەتتىڭ كوڭىلى الاي- تۇلەي بوپ كەتتى. جەتكىزبەيتىن الىس ارماندار، قيالدار كوكتەمگى قارا سۋىق جەلدەي بۇكىل تۇلا بويىن ءدىرىل قاققىزىپ ازىناپ بەردى. نە ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىز، وسى؟ نە ءۇشىن تىرشىلىك ەتەمىز؟ اڭساعان شاق، قيماس ساتتەر نەگە بايانسىز بولادى، وسى؟ نەگە تەز ايىرىلىپ قالامىز. انە، زاعيپا دا اڭساپ وتىر عوي سول ءبىر شاقتى. ...قايدا سول ءۇشقارا؟ مۇمكىن، سول ءۇشقارا ءبىزدىڭ ەشكىولمەستىڭ ءبىر جوتاسى بولار...».
«تاسجارعاننان» ەشكىولمەسىن تانىعان، سول تاس قوعامنان سىتىلىپ اۋىل شەتىنە كەلگەندە وماردىڭ كۇيىن كەشكەن سايىننىڭ اسەتىنىڭ دە ءوز ازابى بار. ومار مەن اسەتتىڭ ۇقساستىعى. ومىردەگى سايىن مەن اكىمنىڭ سۋرەتكەر رەتىندە وقىرمانعا دا، وزىنە دە قويعان سۇراقتارى. ومىردەن جاۋاپ ىزدەۋ... سۋرەتكەر رەتىندە قويعان سۇراقتارىنا جاۋاپ تابا الدى ما ەكەن؟ تابىلعان جاۋاپ ومىرىنە وزگەرىس ەنگىزىپ، تاعدىرىنا تاڭداۋ جاساتا الدى ما ەكەن؟ الدە جاۋاپ ىزدەۋ ارقىلى شىعارمالار جازىلعان ۇستىنە جازىلا بەردى مە ەكەن...
ماقسات - ۇقساس، ماعىنا - ءبىر. ءادىس، استار، وي - وزگە. وسىلاي وزەكتەس بولىپ، وزگە ءبىر شىعارمانىڭ نىساناسى انىقتالعان. بۇل شىعارماشىلىق لابوراتوريا اكىم مەن سايىن ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى سىر، قۇپيا. بالكىم، مەن ۇزدىگىپ سۇراماسام، سايىن اعامنىڭ شىعارماسىنا تەرەڭدەپ ۇڭىلمەسەم، تارازي بۇل سىردى اشپاعان دا بولار ما ەدى. قوس سۋرەتكەردىڭ وزدەرى عانا بىلەتىن جۇمباق سىردىڭ كىلتىن تاۋىپ، بۇل جولى دا ولجالى بولدىم. مۇمكىن، زەرتتەلمەگەن تىڭ دۇنيەنىڭ سوقپاعىنا ءىز سالعان بولارمىز.
اعا!
مەنىڭ سايىن اعام!
جاسىراتىنى جوق، قىسىر ءسوزى كوبىرەك، ءجۇزىڭ اينالا بەرە كۇندەس ايەلدەي كۇبىرلەسە قالاتىندار دا بولدى. ءبىراق، «اشتىقتىڭ كەزىندە جەگەن قۇيقانىڭ ءدامى ءتاتتى» بولعانىنداي، «قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقىتتىرماي» قورعانىم بولا بىلگەن اعانىڭ دا بىرەگەيى سايىن اعا.
«ماڭگىلىك بالا بەينە» سپەكتاكلىنەن شىققانداعى العاشقى ءسوزى: «كۇش - اتاسىن تانىماس!» دەگەن قارىنداسىم، جاس تا بولساڭ تالانتىڭنىڭ مولشەرىن تانىتتىڭ، قۇتتى بولسىن!» - دەپ ەدى. سونان كەيىنگى اعانىڭ مەنىڭ ومىرىمدەگى تاعى ءبىر قۋانىشىما ورتاقتاسقان ءساتى ءالى كوز الدىمدا. كۇتپەگەن جاعداي، وسى كۇنگە دەيىن ەسىمە تۇسسە ەزۋىمە كۇلكى كەلەدى. سىرت ادامدى بوساعاسىنان اتتاتپايتىن «ايەلدەر بوساناتىن ۇيگە» سايىن اعام قالاي كىرىپ كەتكەنى بەلگىسىز. پالاتانىڭ ەسىگىن قۇلاشتاي ايقارا اشىپ، قولىندا ءۇش تال گۆوزديكا گۇلى، قويىن قالتاسىنا جاسىرىپ سالىپ العان «سەمەي» دەگەن كوك مويىن اراعى بار اعا كەلىپ تۇر. ءوڭى بال- بۇل جانادى. «اينالايىن قارىنداسىم، الپامىستىڭ باۋى بەرىك بولسىن!» دەپ جاڭا تۋعان قىزىلشاقاعا قارادى دا: «ءاي، الپامىس! مىقتى ازامات بول! سەن قازاقتىڭ مىقتى ازاماتى بولۋىڭ كەرەك! ەڭ جامان دەگەندە، ەڭ ىسكە العىسىز بولدى دەگەندە، مىنا مەن سياقتى جازۋشى بول!» - دەيدى سايىن اعام.
- اعا، رۇقسات بەرمەيتىن ەدى عوي، قالاي كىردىڭىز؟ دوسىڭىز قايدا؟ - دەيمىن قىسىلىپ.
- اكىم بۇرىن كىرىپ كەتكەن سياقتى ەدى. كەلمەگەن ەكەن عوي. ءالى كۇتىپ تۇرمىن كەلەتىن شىعار دەپ، كورىنەتىن ءتۇرى جوق بولعان سوڭ. كوريدوردا جان بالاسى كورىنبەيدى، سوسىن اقىرىنداپ كىرسەم، قوي دەيتىن قوجا جوق. ەندەشە، - دەپ قويىپ كەتتىم، - دەپ تۇر سايىن اعام. سويتكەن الپامىستىڭ تۇساۋىن سايىن اعا، ارۋزانىڭ تۇساۋىن ءماريا تاتەم كەسكەن ەدى. ءبىرى - قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، ءبىرى - وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى، قازاقتىڭ قاسيەتتى اناسىنا اينالعان، سايىنداي ۇلى تۇلعانىڭ جارى - اياۋلى ءماريا تاتەم.
سايىن اعا دا ءومىرىنىڭ سوڭىنا قاراي جازۋدان بوي تاسالاعانداي، جالعىزدىقتا عۇمىر كەشتى. قالا سىرتىنداعى ۇيىنە بىزدەردى ءجيى الدىرتادى، ءماريا تاتەگە كەڭ داستارقان جايعىزىپ، اكىم، الپامىس، ارۋزا تورتەۋىمىزدى تورەدەي كۇتكىزەدى. باسقا ەشكىمدى قوسپاي، دارالاپ الىپ ۇزاق كۇنگە قوناق ەتەدى. جازۋدان جەرىنگەندەي، ونىڭ ەسەسىنە وقىپ جاتقان كىتاپتارىن كوبىرەك ايتادى. ءبىزدىڭ ۇيدەگى كىتاپتار مەن ول كىسىنىڭ كىتاپحاناسى اۋىس- ءتۇيىس بولىپ الماسىپ جاتتى.
سايىن اعا تاۋ جاقتان ەكى قاباتتى ءۇي سالدى. قاليحان اعام كۇلەتىن: «جازۋشىلاردىڭ ىشىندە ءوزى ءۇي سالىپ كىرگەن وسى سايىن عانا»، دەپ. «اعاڭ كەرەمەت پىسىق قوي، بۇل ءۇيدى توعىز جىل سالدى»، دەپ وتىراتىن ءماريا تاتەم. «بۇل ءۇيدى ءماريا عوي سالعان، مەنىكى ءجاي اتى عانا»، دەپ سايىن اعام ءسال عانا جىميىپ قويادى.
توبە باسىندا ورنالاسقان سايىن اعامنىڭ اق سارايداي كەڭ ءۇيى. ەسىك الدىنان اسپانمەن تالاسقان الاتاۋدىڭ تاماشاسىنا قۇمارىڭ قانعانشا كوز الماي قاراپ تۇرۋعا بولادى. جال- جال بولىپ، الاتاۋدىڭ باسىنا قاراي جىلجي ورنالاسقان قاراعاي مەن ارشالار جىمداسىپ، بويجەتكەن قىزدىڭ بۇرمە ەتەگىندەي قيۋلاسىپ، تىگىسىن بۇزباي ۇشار بيىككە ورلەي بەرەدى، ورلەي بەرەدى. كوز ۇشىنا بايلانعان وسى سۇلۋلىققا ەلىگىپ وتىرىپ، قالانىڭ ۋ- شۋىنان تىم- تىرىس ءبىر مۇلگىگەن تىنىشتىققا بولەنەسىڭ. ۇزاق قاراپ ءسۇزىلىپ وتىرعاندا اسپان مەن جەردىڭ ورتاسىنا ءىلىنىپ قالعانداي كۇي كەشەسىڭ. اكىم مەن سايىننىڭ جارىسا شىققان داۋىسىنان سەلت ەتىپ ويانعانداي بولىپ وتىراتىنمىن. «ءاي، اكىم! بەرى ءجۇر!» دەيدى سايىن اعام.
- سەنى ءوزىڭنىڭ بولمەڭە اپارايىن. ءوز بولمەڭدى دە ءبىر كورسەيشى، - دەپ، جوعارى قاباتقا كوتەرىلىپ بارا جاتادى. مۇنىسى اكىم دوسىنىڭ ءۇيسىز- كۇيسىز، جانى جابىرقاپ جۇدەپ جۇرگەندە: «ءبىر بولمە ساعان ارنايى قوسىپ سالعىزىپ جاتىرمىن، وسىندا تۇراسىڭ!» دەگەن ۋادەسى بار ەكەن. سول بولمەنى اعانىڭ وتباسى «اكىمنىڭ بولمەسى» اتاپ كەتكەن كورىنەدى. اكىمنىڭ بولمەسىنەن الاتاۋ انىق، ايقىن، ادەمى كورىنەدى. «قاراشى، اكىم اعا، تەرەزەڭدى ادەيى تاۋ جاققا قاراتىپ سالدىردىم، وسىندا وتىرىپ جازاسىڭ»، دەپ الاتاۋعا سۇيسىنە كوز سالادى سايىن اعام. «ءاي، مەنىڭ بولمەمە كوپ كىرە بەرمەڭدەر!» دەپ اكىم دە ارقالانىپ، ازىلدەپ قويادى.
ەكەۋىنىڭ ءبىر- بىرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن بۇل جولى دا اڭعارىپ، ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى ەرىپ بارا جاتقان ەكى دوسقا نازار سالدىم.
«مىناۋ اعاڭ، رايگۇل (سايىن اعانىڭ ۇلكەن قىزى، 40 جاسىندا دۇنيەدەن وزدى) قايتقاننان كەيىن جىلايتىندى شىعاردى. ءوزى جالعىز وڭاشادا ءۇي ارتىنا بارىپ، وتىرىپ الادى. بالاعا ۇقساپ ەڭكىلدەپ جىلاپ وتىرعانىن كورىپ، شوشىپ قالامىن» - دەپ ەدى ءماريا تاتەم.
ءيا، مەن وعان يمانداي سەنەمىن، ويتكەنى، سايىن اعانىڭ جان الەمى باسقا، نازىك. جانى تازا ادامنىڭ عانا جانارىنا جاس تەز ۇيالاپ، تەز تارقاپ سەيىلەتىن بولار. ءبىزدىڭ زامان: «جىلادى!» دەپ ءمىن ارتىپ جاتادى. ءبىزدىڭ زاماندا جان تىڭداۋعا ۋاقىت تاپشى، جىلاۋدىڭ دا ماڭىزى كەتكەن. جىلاۋ - الداۋعا، ارباۋعا، كەمسىتۋگە اينالعان. ادام - سۇلبا! ادام ورىنداۋشى عانا. جان عوي، جىلاپ تۇرعان. جان جىلاسا، سۇلبا قالاي كۇلمەك؟ جانىنان جارالعان رايگۇلىن ىزدەپ تۇرعان اعانىڭ جانى جىلاماعاندا قايتپەك كەرەك؟ جانى جىلاپ تۇرىپ، سىرتىن كۇلدىرە سالاتىنداردان ەمەس ەدى عوي، سايىن اعا. ول ءوزىن دە، ماڭايىنداعىلاردى دا ەشقاشان الداپ تا، الدارقاتىپ تا كورگەن ەمەس. جانى قالاي يگەرسە، ول تەك سولاي يكەمدەلەتىن سۋرەتكەر. شىعارمالارىندا قولدان جاسالعان بىردە- ءبىر جاساندى كەيىپكەر كەزدەسپەيدى. سۋرەتكەر رەتىندە شالىس باسقان بىردە- ءبىر شىعارماسى جوق. ءبارى تابيعي، ءبارى شىنايى. سول شىنايىلىقتان ءوزىڭدى كورىپ وتىراسىڭ، ءوزىڭدى مىنەپ وتىراسىڭ، جوعالتىپ العان ءىزىڭدى تانىپ، ءوزىڭدى ىزدەپ وتىراسىڭ.
م. اۋەزوۆ ابايدىڭ ابىشتەن، ماعاۋيادان ايىرىلا بەرگەن ءساتىن سۋرەتتەيتىن تۇسى بار ەدى. «اباي ەندى ءوز ساپارىن، ءومىر ساپارىن تاۋىسىپ قويعان جانداي سەزىلدى دە، ول ۋانا الماي كوپ جىلاپ، كوپ ەگىلدى» دەيدى. سايىن اعانىڭ دا ىشكى دۇنيەسىندە وسىنداي الاساپىران قوپارىلىس بولدى. ءسوز قادىرى قاشا باستاعان زامانمەن بەتپە- بەت كەلدى، ادەبيەتتىڭ زامانى وتكەندەي بولدى، ونەردىڭ قۇنى كەتكەندەي بولدى. بۇرىنعى ءداۋىر دە، داۋرەن دە اياقتالعانداي، توزعانداي كورىندى. ءبىراق، قازاقتىڭ قايراتكەر ۇلى رەتىندە ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە سەندى، سەنىپ وتىرىپ الاڭداۋ دا تابيعي زاڭدىلىق.
تاۋەلسىزدىك العان العاشقى جىلدارى اقىن- جازۋشىلاردىڭ كىتاپ شىعارۋى، قالاماقى الۋى بۇتىندەي قۇلدىراۋعا كەتتى. «كىتابىڭنىڭ شىققانىنا رازى بول، قالاماقى جوق!» دەگەن پرينتسيپ جۇزەگە استى. بۇل كەزدە قازاقتىڭ تالانتتى بۋىنىنىڭ قاتارى دا سەلدىرەي باستاعان. رامازان توقتاروۆ، زەينوللا سەرىكقالييەۆ سوڭعى شىعارعان كىتاپتارىن مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنار، ۇسىنباستان ومىردەن ءوتىپ جاتتى. سول تۇستا سايىن اعانىڭ دا دەنساۋلىعى سىر بەرىپ، قۇلازىپ جۇرگەن كەزى بولاتىن. ول كەزدە اقپارات مينيسترلىگىندە قىزمەت جاسايتىن ەدىم. باسشىلارعا اعانىڭ جاعدايىن ايتىپ، كىتابىنا «قالاماقى تولەنسە» دەگەن ءوتىنىشىن جەتكىزدىم. ءبىراق... بىزدە «قولدا باردا قادىرلەۋ» قاشاندا كەش بولىپ جاتادى. سايىن مۇراتبەكوۆ سىندى قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگىنە ادەبيەتكە بۇگىن عانا كەلگەن، قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا قالاتىن- قالمايتىنى بەلگىسىز جاستاردىڭ دەڭگەيىندەگى ولشەممەن قارادى. قالاماقىنى دا سولاي ءبولدى. ول كەزدە باسپا كىمدى شىعارعىسى كەلسە، قانشا قالاماقى قويعىسى كەلسە ءوز ەركىندە.
سايىن اعام رەنجىگەندەي.
- مىناۋ ەكى تومدىعىما بەرگەن قالاماقىلارىڭنىڭ ءتۇرى ءدارى- دارمەككە دە جەتپەدى عوي، - دەدى. مەن مۇرنىمنىڭ استىنان مىڭگىرلەيمىن. باستىقتارعا جالا جابۋ - كورگەنسىزدىك!
قازىرگى كەزدە دە جازۋشىلار مەن ونەر ادامدارىنىڭ جالعىزسىراۋىن، ۇمىتسىزدىك پەن قاجەتسىزدىكتى سەزىنۋى بايقالادى. قوعام ءۇشىن ولار تىنىشتىقتى قالاپ العانداي كورىنەر، بالكىم. ءبىراق، تىنىشتىق سارىنى و دۇنيەنىڭ ۇلەسىندە ەمەس پە؟ .. تىنىشتىق - ءومىردىڭ وزەگى ەمەس قوي. ءومىر - قوزعالىستا، دامۋدا، جەتىلۋدە بولماس پا؟
سۋرەتكەر شىعارماسى ءومىردىڭ شىنايى بەينەسىن كورسەتۋىمەن دارالانبايتىن با ەدى؟ ءبىز تاۋەلسىزدىك العالى قوعامنىڭ قازىرگى بەت- بەينەسىن كورگىمىز كەلمەيدى. ەگەر قوعامدا كەلەڭسىز جاعدايلار ورىن السا، قوعام ازا باستاسا - جازۋشىنىڭ دا كىناسى. دەمەك، ول حالقىن دۇرىس جولعا باستاۋعا ات سالىسپاي وتىر، ەنجار، ءوز مىندەتىن ورىندامايدى. وقىرمان - حالىق. حالىققا دەر كەزىندە رۋحاني ازىق بولارلىق شىعارما ۇسىنىلىپ وتىرۋى كەرەك. قازىرگى قوعامدا جازۋشىنىڭ ورنىن اسىرە دىنشىلدىك، ميسسيونەرلەر، ءار ءتۇرلى اعىمدار يەلەندى. بوس ورىنعا كىم- كورىنگەن وتىرا سالادى، كوزبوياۋشىلىقپەن، جامان- جاۋتىكپەن تولتىرا سالۋعا دا بولادى. يەسىز قالعان بوس ورىن بار بۇگىنگى قوعامدا. ول - كىم- كىمدى دە ءوز پىكىرىمەن ساناستىرۋعا ءتيىستى جازۋشىنىڭ ورنى.
ع. مۇسىرەپوۆتىڭ ءبىر فەلەتونى كرەملدىڭ كادرىن كەرى قايتارتقانى بۇل كۇندە اڭىزعا اينالعان. سول كەزدىڭ وزىندە ابىروي- بەدەل جازۋشىدا بولدى. بۇگىنگى كۇننىڭ سۇرانىسىنا بوس ورىندى نۇسقايمىز. نەگە جازۋشىدان باس تارتۋعا ءماجبۇر بولدىق؟
جازۋشى - حالىق جۇرەگىنىڭ شىراقشىسى. ەشبىر بيلىك تەتىگى حالىقتىڭ مۇڭ- مۇقتاجىن جازۋشىداي ءتۇسىنىپ، حالىقتىڭ سەزىم- كۇيىن ۇعاتىنداي تىلدە سويلەي الماعان. ولاي بولسا، جازۋشىنى وقىرمانىنان، وقىرمانىن - جازۋشىدان ايىرۋ قوعامعا ابىروي اكەلمەيدى. اركىم ءوز سالاسىنىڭ كانىگى مامانى بولۋى كەرەك. دەپۋتات - دراماتۋرگ، (بارلىق وبلىستارعا شيمايىن قويعىزىپ، قالاماقى بوپسالايدى) شەنەۋنىك - (قىزمەتسىز قالعاندا ءناپاقاسىن تابۋ ءۇشىن) عىلىمي اتاققا، مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇمتىلادى. پارادوكس!
جازۋشى سايىن مۇراتبەكوۆ قوعامدا بەت الا باستاعان وسى ۇردىستەن سەكەم الدى. ىشتەي كۇيرەدى، ءبىراق تاۋەلسىزدىكتىڭ اتقان تاڭىنا يمانداي سەندى. «كوش جۇرە كەلە تۇزەلەدى»، دەپ ءۇمىت ارتتى بولاشاققا.
- سايىن اعا، ادەبيەت توقىراۋعا تۇسپەي مە، جاستاردان ءۇمىتىڭىز بار ما؟ - دەپ توتەسىنەن ءبىر ساۋال قويىپ قالدىم. اعام جىميىپ، جەرگە كوزىن سالىپ ۇزاق تۇردى دا، لەزدە وزگەرىپ، ەكپىنمەن سويلەدى. «ارينە، ادەبيەت سان ءتۇرلى داعدارىس كەزەڭدى باستان كەشەدى. ءبىراق، ادەبيەتسىز ۇلت بولمايدى. توقىراپ تا، جەتىلىپ تە، قارىشتاپ دامىپ تا وتىرادى» - دەدى. وسى تۇستا: «ەندەشە، وزىڭىزگە ءبىر بۇيىمتايىم بار، اعا!» - دەدىم.
- ايتا عوي! - دەيدى سايىن اعام.
- مەنىڭ قاتارلاستارىم كىتاپ شىعارا الماي قالدى. ەسىمدەرى بەلگىلى بولعانمەن كىتاپتارىن شىعارا الماي ءجۇر. ادەبيەتكە ءوز قولتاڭباسىمەن كەلگەن ون شاقتى قىز- جىگىتتەر بار. سولاردىڭ اياق الىسىن، ءسوز ساپتاۋىن كورەسىز بە؟ كوڭىلىڭىزدەن شىعىپ جاتسا، «قازاق اڭگىمەلەرى» دەگەن انتولوگياعا العىءسوز جازارسىز؟ - دەپ تىلەك ءبىلدىردىم.
سايىن اعا كەلىستى. 2003 -جىلى «نارىق ناقىشتارى» دەگەن قازاق اڭگىمەلەرى مەن نوۆەللالارىنان تۇراتىن جيناققا «تالانتتاردىڭ جولى بولسىن» دەگەن تاقىرىپپەن العىءسوزدى جازىپ الىپ كەلدى.
«...جيناققا ەنگەن اۆتورلار بۇگىنگى ادەبيەتىمىزدىڭ تالانتتى وكىلدەرى. بۇل كىتاپتىڭ اۆتورلارى ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العاننان بەرگى جىلداردا ادەبيەتكە جاس ەكپىن - جاڭا ەكپىنمەن كەلگەن، بويلارى قۇرىس- تىرىستان امان، ويلارى ەركىن، ماقسات- مۇراتتارى دا بيىك قالامگەرلەر توبىنان. ماقساتىمىز تەك شىعارما جازىپ قويۋ ەمەس، سول شىعارما ارقىلى ەلىمىزدىڭ ەركىندىكتە بوي جازىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ نىعايا بەرۋىنە كۇش سالۋ. عاسىرلار بويى وتارشىلىقتىڭ تەمىر قۇرساۋىندا بولعان ءار ەلدىڭ تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى بىردەن- ءبىر حالىقتىق وي- ارمانى وسى بولسا كەرەك»، - دەي كەلىپ، تالانتتى جاس جازۋشىلار: ج. قورعاسبەك، ت. احمەتجان، ا. التاي، ت. اسەمقۇلوۆ، ن. وراز، ج. شاعاتاي، ق. سارسەنباي، گ. شويبەك، ق. مۇقاش، س. حاسان، ءا. سالىقباي، ت. ب. شىعارمالارىنا جەكە- جەكە توقتالىپ، سۋرەتكەرلىك پايىمىن، ءسۇيسىنىسىن جاسىرماعان ەدى. بۇگىن تاريحقا اينالعان تۇلعانىڭ ءبىر اۋىز تىلەككە ەرەكشە كوڭىل قويىپ، ۋاقىتىن ءبولىپ اقجارما پەيىلىن تانىتىپ جازعان قولتاڭباسى كوڭىلدى سەرگىتىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەپ وتىر. وسى اتالعان قىز- جىگىتتەردىڭ راسىندا دا وسالى جوق. بۇگىنگى پروزانىڭ ءبىر- ءبىر تۇلعاسى.
سايىن اعانىڭ «جەڭەشە» دەگەن اڭگىمەسىندە جىلىبۇلاققا دەگەن ماحابباتىنان تۋعان جەرىنە، ەلىنە، ۇلتىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى اڭعارىلادى.
«...شىنىندا دا جىلىبۇلاق تەڭىزگە كىندىك بولار. كەيبىر بۇلاقتارعا ءجۇز قارا مال كەلىپ، بىردەن باس قويعاندا تاقىل- تۇقىل بولىپ تارتىلىپ قالاتىنى بار، ال جىلىبۇلاققا الدەنەشە ءجۇز مال - تەك تۇمسىقتارى سىيىسىپ تۇرا قالسا بولدى - اينالا جاپىرلاپ كەلىپ باس قويعاندا دا قىڭق ەتپەيدى. قايتا سۋى مولايا تۇسەتىن ءتارىزدى. جىلىبۇلاقتىڭ سۋىن مال دا مەيىرى قانعانشا تامسانا- تامسانا ۇزاق سىمىرەدى. ەگەر ادامشا سويلەي الاتىن بولسا: «اح، شىركىن، قايران جىلىبۇلاقتىڭ سۋى- اي!» دەسەر ەدى ولار دا».
قازاق ادەبيەتىنىڭ الىبى، كەلەر ۇرپاقتىڭ وكىلىنە جىلىبۇلاق دەگەنى - ءوز ۇلتى، ءوز بايتەرەگى، ءوزىنىڭ تۋعان توپىراعى ەكەنىن اڭعارتۋى شىعار. «سەن دە، ۇلت رۋحانياتىنا قانىعىپ، ءتىلىڭ مەن ءدىلىڭنىڭ راحاتىن ءسىمىرىپ ءوس! قازاق ادەبيەتى دە الەم ادەبيەتىمەن كىندىكتەس. ۇلتى باردا ونىڭ ادەبيەتى ءوز حالقىنىڭ ءشولىن قاندىرىپ، سارايىن اشادى، تىنىسىن كەڭەيتەدى. ول تاقۇل- تۇقىل تاۋسىلىپ قالاتىن كەزدەيسوق كەلگەن ونەردىڭ ارزان ءتۇرى ەمەس. ادەبيەت - عاسىرلار بويى ءشولىڭدى قاندىرار، بويىڭا قۋات بەرەر تىڭ كۇش»، دەپ سويلەپ كەتكەندەي. ءار اڭگىمەسىنىڭ استارىندا س. مۇراتبەكوۆتىڭ وزىنە ءتان ينتوناتسياسى بار. سول ينتوناتسيا - تاعى ءبىر جۇمباقتى، تاعى ءبىر سىردى ايقىن تانىتىپ، تامساندىرىپ وتىردى.
سايىن اعامنىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا بۇلاڭ قاعىپ جۇگىرىپ، شاپقىلاپ جۇرەتىن قاراكۇشىك - دون.
- ءاي، دون! بار، بولدى، ۇيشىگىڭە كىر! قوناقتاردىڭ مازاسىن الما! - دەيدى سايىن اعام. سول- اق ەكەن، باياۋلاپ باسىپ، ۇيشىگىنە كىرەدى دە، باسىن سىرتقا شىعارعان قالپى، قوناقتار ۇيىنە قايتقانشا ۇيشىگىندە تاپجىلماي جاتىپ الاتىن. سايىن اعا ماقتاسا، ماقتاۋعا لايىق ەدى، دونى.
«سايىن قالا جاققا شىعىپ كەتكەندە ەشكىمدى تىڭداماي، الىپ- ۇشىپ قۇيىنداتىپ ءبىر قۇتىراتىنى بار- ەي، وسىنىڭ. مىنانى- اي، ءا! بار، كىر ۇيشىگىڭە!» دەگەن ءماريا تاتەنى تىڭداماي ەركەتوتاي بولعان ءساتىن دە كورىپ ەدىم. دون ۇيگە كەلگەندەردى اينالىپ- تولعانىپ الادى دا، كىمدى قۋىپ، كىمدى قىزىقتاپ جۇرگەنى بەلگىسىز، زۋ- زۋ ەتە تۇسەدى.
- قۋانىشى قوينىنا سىيماي تۇرعانىن قاراشى. قوناقتى جاقسى كورەدى، اسىرەسە، بالالاردى، - دەپ، سايىن اعام ءدال ءبىر نەمەرەلەرىن ەركەلەتكەندەي:
- بار. بارا عوي ەندى، دون، بولدى! تاياق جەيسىڭ ەي، ءماريادان. بارسايشى! - دەپ، ادامشا سويلەسە بەرەتىن.
سايىن اعام دۇنيەدەن وتكەندە، دون ۇيشىگىنەن شىقپاي جاتىپ الدى، - دەپ ەسكە الاتىن ەدى ءماريا تاتە.
«ەسىكتىڭ الدىنداعى كيىم ىلگىشتە سايىننىڭ دالادا جامىلىپ وتىراتىن ەسكى كۇپايكەسى بار ەدى، سوعان قاراپ- قاراپ قويىپ، ەرتەلى- كەش ۇليتىندى تاپتى. سوسىن دونعا ۇرىستىم.
- بولدى، نەمەنە ۇلي بەرەسىڭ، سەنەن باسقالار ازا تۇتپاي جاتىر عوي دەيمىسىڭ سايىندى. سايىن كەتىپ قالدى، ەندى كەلمەيدى. بولدى، ىزدەمە دە، ساعىنبا دا، - دەپ سويلەپ ءجۇرمىن، سويلەپ ءجۇرمىن. بالالارعا كەشكى اسىن دايىنداپ جاتقان ەدىم. دوندى ەرمەك قىلىپ كوپ سويلەسەم كەرەك، ۇرىسسام دا كەرەك. دون ءۇنسىز قالعان سوڭ، كەتىپ قالعان با دەپ قاراسام الدىڭعى ەكى اياعىن الدىنا سوزىپ، كوزىنەن جاس پارلاپ جىلا- ا- ا- اپ جاتىر. جۇرەگىم شىم ەتىپ اۋىرىپ كەتتى.
- ءاي، دون مۇنىڭ نە؟ سەن جىلاما، ءما! جەيسىڭ بە؟ - دەپ تاماق بەرسەم، جەمەيدى. ءبىر ۋاقىتتا ىرعىپ ءبىراق سەكىردى دە، سايىننىڭ كۇپايكەسىن الدىما الىپ كەلدى. «تىزەڭدى جاۋىپ وتىر»، دەگەنى، اياعىمنىڭ اۋىراتىنى بار عوي، ونى دا ءبىلىپ العانعا ۇقسايدى. بۇل جولى مەن دە، دون دا بىرگە جىلادىق، ۇزاق جىلادىق. ەكەۋمىز دە ءوز سايىنىمىزدى ساعىنىپ، ىزدەپ جىلادىق»، - دەپ ەدى، سايىن اعانىڭ اياۋلى جارى.
ءيا، جەتى قازىنانىڭ ءبىرى دون دا سايىن اعاداي ادام بالاسىنىڭ قادىرلىسىنەن، اياۋلىسىنان، ءوزىنىڭ قۇتتى يەسىنەن ءبىرجولا ايىرىلعانىنا، ەندى ونداي جاننىڭ مۇنىڭ ومىرىندە كەزدەسپەيتىنىنە وكسىگەن بولار. كوپ ۇزاماي دون قايعىدان ءولىپ قالدى، - دەپ وتىراتىن ءماريا تاتە.
قازاق اڭگىمە جانرىنىڭ ۇلگىسىن بەيىمبەت سالعان سوقپاقتان وزگەشە ءورىپ، تەرەڭنەن سىر شەرتكىزە العان، كوركەم ءتىلدىڭ قۇدىرەتىنە تاعى ءبىر مويىنسۇندىرىپ، وقىرمانىنا وي سالعان قازاق ادەبيەتىنىڭ ءىرى تۇلعاسى كلاسسيك سايىن مۇراتبەكوۆ 2007 -جىلى قىستا دۇنيەدەن وزدى.
روزا مۇقانوۆا،
جازۋشى
سۋرەتتە: جازۋشى سايىن مۇراتبەكوۆ جانە زايىبى ءماريا اپاي
