ءار شەكاراشىنىڭ يىعىنا ارتىلاتىن جاۋاپكەرشىلىك جۇگى اۋىر - دارحان ءدىلمانوۆ

 استانا. قازاقپارات 1992 - جىلدىڭ 18 - تامىزىندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن ك س ر و شىعىس شەكارا وكرۋگىنىڭ بازاسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەكارا اسكەرى قۇرىلعان بولاتىن.
None
None

 وسى اتاۋلى كۇنگە وراي قازاقستاندىق شەكاراشىلاردىڭ كاسىبي مەرەكەسى قارساڭىندا قازاقپارات ءتىلشىسى ق ر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى شەكارا قىزمەتىنىڭ ديرەكتورى، گەنەرال- مايور دارحان دىلمانوۆپەن سۇحباتتاسىپ، شەكارا قورعاۋشىلاردىڭ قىزمەتى مەن كۇندەلىكتى تىنىس- تىرشىلىگى جايىندا اڭگىمەلەسكەن ەدى.

- دارحان ايتقالي ۇلى، ءسىزدى جانە ءسىز ارقىلى بارشا قازاقستاندىق شەكاراشىلاردى كاسىبي مەرەكەلەرىمەن قۇتتىقتايمىز. ال ەندى شەكارا قىزمەتىنىڭ قالىپتاسۋ جولى جايىندا ايتىپ بەرسەڭىز...

 - وزدەرىڭىز دە بىلەتىندەي، مەملەكەتتىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى ناقتى شەكارامەن بەلگىلەنگەن تەرريتورياسى مەن ونى قورعاي الۋ قابىلەتىنىڭ بولۋى سانالادى. بۇل ەلدىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن ساقتاۋعا باعىتتالعان جۇيەلى شارالاردا شەكارا قىزمەتىنىڭ ايرىقشا ءرولىن ايقىنداي تۇسەدى.

شەكارا اسكەرىنىڭ قۇرىلۋ تاريحى ءوز باستاۋىن شەكارانىڭ قازاقستاندىق- قىتايلىق ۋچاسكەسىن قورعاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان 1992 - جىلدان الادى.

 شەكارا اسكەرى 1995 - جىلى مەملەكەتتىك شەكارانى قورعاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەت بولىپ وزگەرسە، ال 1997 - جىلدىڭ ناۋرىزىندا بۇل اتاۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرى قۇرامىنداعى مەملەكەتتىك شەكارانى كۇزەتۋ كۇشتەرى بولىپ اۋىستىرىلدى.

1998 - جىلدان باستاپ كوشى- قون اعىنىن باقىلاۋ، مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق مۇددەسىن قورعاۋ، ەسىرتكى تارالىمىنا، ەكسترەميزم مەن تەرروريزم كورىنىستەرىنە قارسى تۇرۋ ماقساتىندا شەكاراشىلاردىڭ كەزەڭ- كەزەڭىمەن قىرعىزستانمەن، تۇركىمەنستانمەن، وزبەكستانمەن، رەسەيمەن جانە كاسپيي تەڭىزىندەگى شەكارا ۋچاسكەلەرىن قورعاۋى تۋرالى شەشىم قابىلداندى.

 ۇلتتىق مۇددەنى ەسكەرە وتىرىپ، 1999 -جىلدىڭ 10 - جەلتوقسانىندا پرەزيدەنت جارلىعىمەن مەملەكەتتىك شەكارانى قورعاۋ كۇشتەرى قارۋلى كۇشتەردىڭ قۇرامىنان شىعارىلىپ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ شەكارا قىزمەتى بولىپ قايتا قۇرىلدى. ءدال وسى ساپادا شەكارا قىزمەتى بۇگىنگى كۇنى قىزمەتتىك- جاۋىنگەرلىك قىزمەتىن جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتىر.

- اعىمداعى جىلى كاسىبي مەرەكەلەرىڭىزدى قانداي ناتيجەمەن قارسى الىپ وتىرسىزدار؟

- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە تونەر سىن- قاتەرلەردى ەسكەرە وتىرىپ، شەكارا قىزمەتى نەگىزگى نازارىن كەدەن وداعىنىڭ سىرتقى شەكاراسىن كۇزەتۋگە اۋدارادى. شەكارا جاۋىنگەرلەرىنىڭ قازىرگى زامانعى بۋىنى وزدەرىنىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەردى لايىقتى ورىنداۋدا، تەرروريزمگە، ەسىرتكى مەن قارۋ- جاراقتىڭ زاڭسىز اينالىمىنا، كونترابانداعا، تابيعي رەسۋرستاردىڭ تالان- تاراجعا سالىنۋىنا، زاڭسىز كوشى- قونعا سەنىمدى توسقاۋىلدى قامتاماسىز ەتۋدە.

ماسەلەن، 2016 -جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا بەلگىلەنگەن ەرەجەنى بۇزا وتىرىپ، شەكارا ارقىلى وتەتىن تاۋارلار مەن جۇكتەردى انىقتاۋ فاكتىلەرى 2,6 پايىزعا، ال ولاردىڭ جالپى سالماعى 3,9 پايىزعا ارتا ءتۇستى. جالپى انىقتالعان ەسىرتكى زاتتارىنىڭ سالماعى 3,5 ەسەگە كوبەيدى. شەكارا ارقىلى قارۋ- جاراق پەن وق- ءدارىنىڭ زاڭسىز وتۋىنە توسقاۋىل قويىلدى.

 سونىمەن بىرگە شەكارا ارقىلى دەكلاراتسيالانباعان ۆاليۋتانى الىپ وتۋگە ارەكەتتەنۋ دەرەكتەرى 2 ەسەگە، ال ءدىني كىتاپتاردى اكەلۋگە تالپىنۋ 25 پايىزعا ارتقانى بايقالادى.

 وسى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا شەكارا قىزمەتى شەكارا كەڭىستىگىندە ورىن العان 7 مىڭعا جۋىق زاڭ بۇزۋشىلىقتىڭ جولىن كەستى. 76,5 كەلى ەسىرتكى زاتتارى اينالىمنان الىندى، ونىڭ 52 كەلىدەن استامى گەروين. 226 قارۋ تاركىلەندى. تەرريتوريالىق جانە ىشكى سۋ قويمالارىندا 40-تان استام براكونەرلىك ءجۇزۋ قۇرالى مەن 313 شاقىرىمنان استام اۋ الىندى. ارنايى جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جاردەمدەسۋ اياسىندا وتكىزۋ پۋنكتتەرىندە 18 مىڭعا جۋىق جەدەل تاپسىرمالار ورىندالدى. قۇقىق بۇزۋشىلارعا قاتىستى 549 قىلمىستىق ءىس جانە 11 مىڭعا جۋىق اكىمشىلىك ءىس قوزعالدى.

 شەكارا قىزمەتى مەملەكەتتىك شەكارانىڭ بارلىق پەريمەترىن قورعاۋعا الىپ وتىر. 2000 -جىلدان باستاپ كۇزەتىلەتىن مەملەكەتتىك شەكارانىڭ ۇزىندىعى 8,5 ەسەگە ارتىپ، 1783 شاقىرىمنان 15132 شاقىرىمعا جەتتى. شەكاراداعى وتكىزۋ پۋنكتتەرىنىڭ سانى 6-دان 98-گە دەيىن جەتتى. ال جولاۋشىلار اعىنى سوڭعى جىلدارى ون ەسە ارتتى جانە بۇگىنگى كۇنى جىلىنا 46 ميلليوننان استام ادامدى قۇراپ وتىر.

- زاماناۋي جاعدايداعى شەكارانىڭ سەنىمدى كۇزەتىلۋى قانداي جايتقا ارقا سۇيەۋى ءتيىس؟

- بۇگىندە مەملەكەتتىك شەكارانى كۇزەتۋدى كۇشەيتۋ بويىنشا كەشەندى شارالار وڭتۇستىك جانە وڭتۇستىك- باتىس ستراتەگيالىق باعىتتارعا نەگىزگى كۇش- جىگەردى شوعىرلاندىرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋدا.

قازاقستان- قىرعىزستان، قازاقستان- تۇركىمەنستان، قازاقستان- وزبەكستان ۋچاسكەلەرىندەگى شەكارا كەڭىستىگىندە زاڭعا قايشى ارەكەتتەردىڭ جولىن كەسۋگە باعىتتالعان 4 شەكارالىق وپەراتسيا ۇيىمداستىرىلىپ، وتكىزىلدى. وپەراتسيالار كەزىندە تىركەلگەن زاڭ بۇزۋشىلىقتاردىڭ نەگىزگى بولىگىن كوشى- قون سالاسىنداعى قازاقستان زاڭناماسىن بۇزۋعا قاتىستى فاكتىلەر قۇرايدى. ءۇشىنشى ەلدەردىڭ ازاماتتارىنىڭ زاڭسىز كوشى- قونىنا جانە ۇ ق ش ۇ- عا مۇشە ەلدەر تەرريتوريالارىنداعى ادام ساۋداسىنا قارسى تۇرۋ ماقساتىندا ءبىز «نەلەگال-2016» دەپ اتالاتىن بىرلەسكەن جەدەل الدىن الۋ شاراسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىنە قاتىستىق.

ت م د اياسىندا جانە سىرتقى شەكارالار مەن اۋعانستان اۋماعى ارقىلى لاڭكەستىك توپتاردىڭ، قارۋ- جاراقتىڭ، وق- دارىلەردىڭ، ەسىرتكى زاتتارىنىڭ، سونىمەن بىرگە زاڭسىز ميگرانتتاردىڭ كىرۋىنە قارسى تۇرۋ ماقساتىندا «چانۋب-2016» بىرلەسكەن ارنايى شەكارا وپەراتسياسىنا قاتىستىق. شەكارانىڭ قازاقستاندىق- قىرعىزستاندىق بولىگىندە «بووردوش-2016» بىرلەسكەن شەكارالىق وپەراتسياسى بەلسەندى فازادا وتكىزىلدى.

قازىرگى ۋاقىتتا شەكارا قىزمەتى «كوكنار-2016» جەدەل الدىن الۋ شاراسىنا قاتىسۋدا.

شەكارالىق قۇرىلىمداردىڭ كاسىبي دەڭگەيىنە دە باسا نازار اۋدارىلۋدا. قازاقستاندىق شەكاراشىلار «ايبالتا-2016» شىعىس ستراتەگيالىق باعىتتاعى سانالۋان اسكەري توپتاردىڭ جەدەل- تاكتيكالىق، كوماندالىق- شتابتىق جانە «قاراتاۋ-2016» ارنايى وپەراتسيا كۇشتەردىڭ وقۋ- جاتتىعۋلارىنا دا بەلسەندى قاتىستى.

وقۋ- جاتتىعۋ بارىسىندا وڭىرلىك باسقارمالار جاۋاپكەرشىلىگى اياسىنداعى كۇشتەر مەن قۇرالداردىڭ ارالاس توپتارىن قۇرۋ، باسقارۋ جانە قولدانۋ، مەملەكەتتىك شەكارانى قورعاۋ توپتارىنىڭ ءىس- ارەكەتىنە باسشىلىق جاساۋ، قارۋلى كۇشتەر مەن ۇلتتىق گۆارديا شتابتارىمەن ءىس- قيمىل ماسەلەلەرى پىسىقتالدى.

مەملەكەتتىك شەكارانىڭ وڭتۇستىك- باتىس باعىتىندا اتىس قارۋلارىن قولدانا وتىرىپ، شەكارا قىزمەتىنىڭ «باتىس-2016» ءبىرجاقتى كوپ ساتىلى جەدەل- تاكتيكالىق، كومادالىق- شتابتىڭ وقۋ- جاتتىعۋى وتكىزىلدى. ول ءۇش كەزەڭمەن جۇرگىزىلدى. وعان ق ر  ۇ ق ك شەكارا قىزمەتىنىڭ بارلىق بولىمشەلەرى، شەكارالىق اۆياتسيا، كورابلدەر مەن كاتەرلەر، جاۋىنگەرلىك تەحنيكالار قاتىستىرىلدى.

- كاسپي ماڭى جانە باتىس وڭىرلەر اركەزدە دە وزىنە ءجىتى نازار اۋدارۋدى تالاپ ەتەتىن. بۇگىنگى كۇنى شەكارالىق قىزمەتتىڭ تەڭىزدەگى قۇرامىنىڭ جابدىقتالۋ دەڭگەيى قانداي؟

- بۇگىنگى كۇنى تەڭىز بىرلەستىكتەرىنىڭ جاۋىنگەرلىك قۇرامىنا جاڭا شەكارالىق كورابلدەر مەن جىلدام كاتەرلەر بەرىلىپ، زاماناۋي قۇرال- جابدىقتارمەن، قارۋ- جاراقتارمەن جابدىقتالۋدا. اعىمداعى جىلى گيدرواككۋستيكالىق ستانساسى بار «بارىس» شەكارا كورابلىن جاساۋ اياقتالدى. «زەنيت» زاۋىتىنىڭ ماماندارى اتىراۋ قالاسىنىڭ وزەن پورتىنا ارنالعان «قاجىمۇقان» مۇزجارعىش بۋكسير كاتەرىن پايدالانۋعا بەرۋ جۇمىستارىنىڭ سوڭعى كەزەڭىن جۇرگىزۋدە.

اعىمداعى جىلدىڭ مامىر ايىندا ساپقا قوسىلعان «سارباز» شەكارا كورابلىنىڭ كومانديرىنە اسكەري- تەڭىز تۋىن سالتاناتتى جاعدايدا تابىس ەتۋ شاراسى بولادى.

 ايتا كەتەرلىگى، كاسپي تەڭىزىندە وتكەن شەكارا قىزمەتىنىڭ «باتىس-2016» ءبىرجاقتى كوپساتىلى جەدەل- تاكتيكالىق، كوماندالىق- شتابتىڭ وقۋ- جاتتىعۋى بارىسىندا جاعالاۋ كۇزەتىنىڭ بولىمشەلەرى مەملەكەتتىك شەكارانى كۇزەتۋ مىندەتتەرىن اتقارىپ، زاڭسىز قارۋلى توپتاردى جويۋ جانە كونترابانداشىلاردىڭ جولىن كەسۋ تاپسىرمالارىن ۇزدىك ورىنداپ شىقتى.

- اۋعانستانداعى قازاقستان ەلشىلىگىن قورعاۋ ميسسياسىن اتقاراتىن وفيتسەرلىك توپ جايىندا ايتىپ بەرسەڭىز.

- ق ر  ۇ ق ك شەكارا قىزمەتىنىڭ ءبىرىنشى وفيتسەرلەر توبى وسى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا اۋعانستانداعى قازاقستان ەلشىلىگىن قورعاۋ ميسسياسىن اياقتادى. ولاردىڭ ورنىنا كابۋلعا وفيتسەرلەردىڭ ەكىنشى توبى اتانىپ كەتتى.

 1 جىل بويى قازاقستاندىق شەكاراشىلار تاۋلىك بويى كابۋلداعى شەتەلدىك مەكەمەنى جانە ونىڭ قىزمەتكەرلەرىن قورعاۋدا تاۋلىك بويى جاۋىنگەرلىك كەزەكشىلىك اتقاردى.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك شەكاراسى تۋرالى» زاڭعا سايكەس، شەتەلدەگى مەكەمەنى قورعاۋدى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى شەكارا قىزمەتىنىڭ اسكەري قىزمەتشىلەرى جۇزەگە اسىرادى.

قازىرگى ۋاقىتتا شەكارا قىزمەتى جوسپارلى تارتىپكە ساي ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ۇسىنىسى بويىنشا ۇكىمەت بەكىتەتىن تىزبەدەگى مەملەكەتتەردە ورنالاسقان ەلىمىزدىڭ شەتەلدىك مەكەمەلەرىن قورعاۋ ءۇشىن جىبەرۋدى كوزدەپ وتىرعان اسكەري قىزمەتشىلەردى دايىنداۋ باعىتىندا كەشەندى شارالار جۇرگىزىپ جاتىر.

- شەكارادان تىسقارى جەردەگى كۇردەلى احۋالعا، قيىن ەڭبەك جاعدايىنا قاراماستان شەكاراشىلارىمىز كاسىبي شەبەرلىك پەن قىراعىلىق تانىتىپ كەلەدى. ال سىزدەر ولاردى قالاي كوتەرمەلەپ وتىراسىزدار؟

- 2016 -جىلدان باسىنان بەرى قىزمەتتىك- جاۋىنگەرلىك ىنتاسىنىڭ جوعارى بولعانى ءۇشىن ق ر ۇ ق ك شەكارا قىزمەتىنىڭ 3,5 مىڭنان استام قىزمەتشىسى ماراپاتقا يە بولدى. تورتەۋى «ايبىن»، «ەرلىگى ءۇشىن»، «جاۋىنگەرلىك ەرلىگى ءۇشىن» مەملەكەتتىك ناگرادالارىمەن ماراپاتتالدى. شەكارا قىزمەتشىنىڭ 3 مىڭنان استام اسكەري قىزمەتشىسى مەن قىزمەتكەرى ۆەدومستۆولىق ناگرادالارعا، ءتوس بەلگىلەرگە يە بولدى. سوڭعى جىلى 15 اسكەري قىزمەتشىگە مەرزىمىنەن بۇرىن اسكەري شەن بەرىلدى.

ءاربىر شەكاراشىنىڭ يىعىنا جاۋاپكەرشىلىكتىڭ زور جۇگى ارتىلاتىندىعى، ءتىپتى ومىرىنە دە قاۋىپ ءتونىپ جاتاتىندىعى ەشىمگە دە قۇپيا ەمەس. ءتىپتى، ەلدىڭ مەملەكەتتىك شەكاراسىن كۇزەتۋشىلەر مەيرامداردى جاۋىنگەرلىك بەكەتتە قارسى الىپ جاتادى. ويتكەنى، وتاندى قورعاۋ دەگەن دە جۇمىس بار.

- اڭگىمە سوڭىندا كاسىبي مەرەكەگە وراي تىلەگىڭىزدى بىلدىرسەڭىز.

- ءومىرىن ءوز وتانىنىڭ شەكاراسىن كۇزەتۋ سىندى ابىرويلى ىسكە ارناعاندارعا زور دەنساۋلىق، وتباسىلىق ءال- اۋقات جانە قىزمەتتە مول تابىستار تىلەيمىن.

 ءدال سىزدەرگە ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ الدىڭعى شەبىندە قىزمەت ەتۋ، مەملەكەتتىك شەكارانى قورعاۋ جانە كۇزەتۋ سىندى ميسسيا جۇكتەلىپ وتىر. وتانىمىزدىڭ قاسيەتتى شەكاراسىن قورعاۋ بۇل شەكاراشىلاردىڭ الدىندا تۇرعان جاۋاپتى دا ماڭىزدى مىندەت. بارلىق ۋاقىتتا دا جاسىل فۋراجكالى جاۋىنگەرلەر باتىرلىقتىڭ، ەرلىكتىڭ جانە وتانعا دەگەن شىنايى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ۇلگىسى سانالىپ كەلدى.

بارلىقتارىڭىزعا دا مىقتى دەنساۋلىق، قيىندىعى مول جۇمىستا زور تابىستار، وتباسىلىق يگىلىك جانە جان تىنىشتىعىن تىلەيمىن!

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

 اۆتور: مارلان جيەمباي

سوڭعى جاڭالىقتار