سۇگىر جىراۋدىڭ قۇلپىتاسى تابىلدى

ورال. قازاقپارات - XVIII- XIX عاسىرداعى كونە قورىمدارداعى اراب جازۋلى ەپيگرافيكالىق ەسكەرتكىشتەردى زەرتتەپ جاتقان اقجايىق اۋدانىنداعى «ءوز ولكەڭدى وزگەدەن بۇرىن تانى!» عىلىمي- ولكەتانۋ ەكسپەديتسياسى سۇگىر جىراۋدىڭ قۇلپىتاسىن تاپتى.
None
None

 ەكسپەديتسيا جەتەكشىسى، ولكەتانۋشى، المالى اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اتامەكەن اۋىلىندا تۇراتىن ۇستاز جانىبەك ابىلپەيىسوۆتىڭ ايتۋىنشا، بىلتىر باستاعان جۇمىستاردى اياعىنا دەيىن جەتكىزۋ، ياعني كونە قۇلپىتاستاردىڭ ورنىن انىقتاپ، كارتاعا ءتۇسىرۋ، سۋرەتتەپ جازىپ، فوتوسۋرەتكە باسۋ جونىندە از ۋاقىتتا اۋقىمدى ىستەر اتقارىلدى.

 XIX عاسىرداعى قىرداعى قازاق اۋىلدارىنىڭ وتىرعان ورىندارى كارتاعا ءتۇسىرىلدى. بيىل توتە جازۋدى وقۋعا توسەلگەن ماماندار، ورالدىق قازىبەك قۇتتىمۇرات ۇلى مەن جاڭاقالالىق مۇراتبەك جاحاتوۆ جانە جاڭاقالا مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى امانجول ءسالىموۆ ىسكە ارالاستى.

 ەكسپەديتسيا بايشورەك كۇتىرىندەگى سۇگىر جىراۋ قورىمىنا ءبىر كۇنىن ارنادى. ول 1868 -جىلعى پاتشا رەفورماسىنا قارسى كىشى ءجۇز قازاقتارى ۇيىمداستىرعان «ەل اۋا» كوتەرىلىسىنە قاتىسقان. بايشورەك جەرىندە اتا- باباسىنىڭ قونىسىندا قالعان شارۋا ەسقالي شىمىروۆ ءتورت تۇلىك مال كوبەيتىپ، تىرلىگىن دوڭگەلەتىپ وتىر. قوجالىعىنىڭ اتى - «شىمىر مەشىتى». ەسقالي - اتاقتى سۇگىر جىراۋ مىرزالى ۇلىنىڭ شوبەرەسى، شىمىر يشاننىڭ نەمەرەسى. شىمىر وسى جەردەن ەكى مەشىت سالدىرعان ۇلكەن عۇلاما، يشان بولعان. قاجىلىققا بەس مارتە بارىپتى. وسى جولى مۇراتبەك جاحاتوۆ پەن قازىبەك قۇتتىمۇرات ۇلى سۇگىر جىراۋدىڭ جوعالعان دەلىنىپ جۇرگەن قۇلپىتاسىن تاۋىپ، ءماتىنىن وقىدى. وسىلايشا، تاريحتاعى اقتاڭداقتىڭ ءبىرى كەتىپ، سۇگىر جىراۋدىڭ تۋعان، ولگەن جىلدارى ءماشھۇر بولدى.



سونىمەن قاتار بايباراق باتىر كەسەنەسى ماڭىنداعى كونە قورىمداعى قۇلپىتاستار نومىرلەندى.

كەنجەعارا قورىمىنداعى ساتاي باتىر كەنجەعارا ۇلىنىڭ (1781-1865) قۇلپىتاسىنا بيىل دا ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. ال سارتاي بي ساتىپالدى ۇلىنىڭ (1797-1868) قۇلپىتاسى بىلتىرعى ەكسپەديتسيا ناتيجەسىندە تابىلعان- دى. قورىم ماڭايى مەن XIX عاسىرداعى سونالى بولىسىنىڭ بيلەۋشىسى مۇحامەدجان سارعوجين مەن ونىڭ اعايىندارى وتىرعان اۋىل ورنى كارتاعا ءتۇسىرىلدى. م. سارعوجين كەزىندە سونالى بولىسىن باسقارعان. سەناتتىڭ جارلىعىمەن دۆورياندىق دارەجەمەن تەپە- تەڭ كەلەتىن «روسسيا يمپەرياسىنىڭ ميراسقور قۇرمەتتى ازاماتى» دەگەن تيتۋلى بولعان. ول سونالى بولىسىندا اۋىل بالالارىنا دەپ 50 ورىندىق ءبىر كلاستىق ورىس- قىرعىز ۋچيليشەسىن اشقىزعان. ونىڭ جارتىسىنا ءوز قاراجاتىمەن، 25 بالاعا بولىس قازىناسىنا ينتەرنات اشىپ، قامقورلىق جاساعان، سونداي- اق ورالداعى رەالدىق ۋچيليشەدە وقىپ جۇرگەن قازاق جاستارى ءۇشىن ستيپەنديا بەرىپ وتىرعان. مۇراعاتتىق دەرەكتە 1904 -جىلى قازاق بالالارىن وقىتۋعا بەركىتىلگەن جاۋاپتى زيالىلار قاتارىندا ورىنبوردا مەيىرمان بيسەن ۇلى، جىمپيتىدا ءابدۋعالي قۇماي ۇلى، كالمىكوۆتا يبراگيم شىنار ۇلى، قاراشىعاناقتا ۇمبەتقالي دۇيسەنبى ۇلى، ىلبىشىندە قۇرمانعالي ءسۇيىرباي ۇلى، سونالىدا مۇحامەدجان سارىقوجا ۇلى، ولەڭتىدە مۇزافار ومار ۇلى بولىپ، بالالاردى قازاق ءتىلى، ورىس ءتىلى جانە ماتەماتيكادان وقىتتى دەپ كورسەتىلگەن.



بايعۇتتى- شولاققامىس قونىسىنداعى قورىمنىڭ بىلتىر نومىرلەنىپ، كارتاعا تۇسكەنى ءىستى جەڭىلدەتە ءتۇستى. قۇلپىتاستار كارتا بويىنشا وڭاي تابىلدى، كوبىنىڭ ءماتىنى وقىلىپ، قاعاز بەتىنە ءتۇستى. شولاققامىس كولدىگىنىڭ قىر بەتىندەگى كونە قىستاۋ ورىندارى بايقاستالدى. 12 قىستاۋ ورنى كارتاعا ءتۇسىرىلدى. ا. ءسالىموۆ وسى جەردەن پاتشا ەمبلەماسى مەن جازۋى تاڭبالانعان ءاتىر قۇتىسى مەن تاسقايراق جانە تەمىر ۇزەڭگىنىڭ قالدىعىن تاۋىپ، اتامەكەن اۋىلىنداعى «جەرۇيىق» مۇراجايىنا تارتۋ ەتتى. 

بايشورەك ەلدى مەكەنىنەن ءۇش شاقىرىم قاشىقتىقتا باتىس بەتتە قۋقۇلاق دەپ اتالاتىن ەسكى قورىم بار ەكەن. جوسپاردا بولماسا دا، ەكسپەديتسيا ەسقالي شىمىروۆتىڭ جول باستاۋىمەن سول قورىمعا كەلىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزدى. 9 قۇلپىتاس نومىرلەنىپ، فوتوسۋرەتكە ءتۇسىرىلدى.

 بازارشولان اۋىلىنداعى قورىمداعى 31 كونە قۇلپىتاس، ەسكى ەسىم اۋىلى ماڭىنداعى ەسىم حان جەرلەنگەن زيراتتا 46 كونە قۇلپىتاس انىقتالدى.

ءسويتىپ، بەس كۇن جورىقتا كەنجەعارا، بايشورەك، بايباراق، قۋقۇلاق، بازارشولانداعى 5 قورىم تۇگەل وقىلىپ، نومىرلەنىپ، كارتاعا ءتۇسىرىلدى، ەسىم حان قورىمىندا بۇل جۇمىستار ازىرگە جارتىلاي ورىندالدى.

اۆتور: ەلجان ەرالى

سوڭعى جاڭالىقتار